Morgunblaðið - 09.06.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JUNl 1977
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JUNÍ 1977
21
fMtangmtvIitatfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
" Ritstjórar
R itstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1300.
í lausasölu
hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, stmi 10100.
ASalstræti 6, sími 22480
) kr. á mánuSi innanlands.
).00 kr. eintakiS.
Tvær þústur
— ein lægð
Þegar litið er um öxl til orkumálaráðherratíðar Magnúsar
Kjartanssonar í vinstri stjórninni, þeirri, sem gafst upp við stjórn-
un þjóðmála árið 1974, bera fyrir augu tvær þústur og ein lægð, sem
skera sig úr flatneskju aðgerðaleysisins. Hin fyrri þústan kom í kjölfar
viðræðunefndar um orkufrekan iðnað, sem þessi ráðherra skipaði, og
fólst í því að tengja saman Sigölduvirkjun (afsetningu raforku) og
járnblendiverksmiðju á Grundartanga í Hvalfirði, sem vera skyldi
sameign bandaríska stórfyrirtækisins Union Carbide og íslenzka ríkis-
ins. Valið á þeim sameignaraðila var fyrst og fremst í hendi orkuráð-
herra Alþýðubandalagsins. Hin síðari þústan var undirbúningur að og
frumvarpsflutningur um Kröfluvirkjun, en þessi ráðherra skipaði
Kröflustjórn, sem enn í dag er hin sama og á dögum vinstri stjórnar,
utan þess að formannsskipti hafa orðið í henni. Lægðin, sem máske
sker mest í augu, er hið algjöra aðgerðaleysi varðandi nýtingu jarð-
varma í landinu, öll vinstristjórnar árin, þrátt fyrir viðblasandi orku-
kreppu í heiminum.
Óróasamt hefur verið um Kröfluvirkjun, bæði í náttúrulegu um-
hverfi hennar og í þjóðmálaumræðu, enda skiptar skoðanir um, hvort
undirbúningsrannsóknir hafi verið nægar og raunar er einnig deilt um
nokkur framkvæmdaatriði. Hitt eru menn sammála um, að hér er á
ferð merkileg nýjung, þar sem um er að ræða einu stóru gufuaflsvirkj-
unina í landinu, en fyrir er lítil virkjun í tengslum við kísilgúrverk-
smiðjuna í næsta nágrenni Kröflu.
í Leirhnúk íslenzkrar blaðamennsku, Þjóðviljanum, hafa Kröflumál
framkallað gagnkvæmar leirskvettur lengi vel — og skjálftamælar
Alþýðubandalagsins numið hræringar, sumar allsnarpar, sem stafað
hafa af skoðanalegu misgengi. Síðustu hræringar og leirskvettur af
þessu tagi eru skrif Magnúsar Kjartanssonar, fyrrverandi orkuráð-
herra, sem fyrst og fremst virðast stefna að því að gufutæma greinar
Ragnars Arnalds, formanns Alþýðubandalagsins, og meðlims Kröflu-
stjórnar, um sama efni og í sama blaði fyrr á þessu ári. Hvað að baki
býr þessum árásum á flokksformann Alþýðubandalagsins í hans eigin
blaði og af hans nánasta samstarfsmanni skal ósagt látið. En miður
smekklegar verða þessar kveðjur að teljast a.m.k. sem undanfari þess,
að Ragnar Arnalds Iætur af formannsstarfi á komandi hausti sam-
kvæmt flokkslögum.
Sem dæmi um gagnkvæmar fullyrðingar þessara flokksforingja má
nefna eftirfarandi: 1) Magnús Kjartansson segir orðrétt: „Að ráði
Orkustofnunar var farið mjög varlega í allar ákvarðanir; hún áformaði
þá að virkjunin gæti verið komin i gagnið 1978—79 og væri hæfilegt að
byrja með 15 MW-virkjun og láta reynsluna síðan skera úr um stækkun
hennar í 55 MW...“ — 2) Ragnar Arnalds segir hinsvegar orðrétt: „í
skýrslu Orkustofnunar, sem gefin var út í september 1973, er m.a.
gerður samanburður á 8 MW, 16 MW og 55 MW rafstöð. Niðurstaða
þessara útreikninga er sú, að orkuverð frá 16 MW aflstöð sé 66%
dýrara en frá 55 MW stöð, og orkuverð frá 12 MW stöð verði 87%
dýrara en frá 55 MW stöð. Á þessari skýrslu byggði iðnaðarráðuneytið
og Alþingi ákvörðun sína, sem tekin var nokkrum mánuðum siðar, um
heimiid til 55 MW virkjunar."
Þá segir Magnús Kjartansson í sinni grein að Gunriar Thoroddsen,
núverandi orkuráðherra, hafi „látið kaupa vélar til orkuframleiðslu,
þótt endanlega vitneskju skorti um hitastig gufunnar og eðli..
Ragnar Arnalds vitnar hins vegar til ummæla Steingríms Hermanns-
sonar, sem þá var formaður iðnaðarnefndar efri deildar Alþingis á
Alþingi 1974, er mælti fyrir hönd vinstri stjórnar í umræðu um
stjórnarfrumvarp að Kröfluvirkjun: „Það er hins vegar vilji stjórn-
valda að gera þetta á þennan máta til þess að þarna þurfi engin töf á að
verða — og panta vélar þegar á næsta hausti, jafnvel áður en þing
kemur saman að nýju.“ (Alþingistíðindi 20. hefti, 1973—74, bls. 2972).
Og Ragnar Arnalds bætir við í sinni grein: „Þessari fyrirætlan mót-
mælti enginn... enda var það bersýnilega vilji allra, sem létu sig málið
varða. En menn verða gjarnan vitrir eftir á.“ — Ragnar vitnar
ennfremur til framsögu Magnúsar Kjartanssonar fyrir stjórnarfrum-
varpi að Kröfluvirkjun, þar sem gerð er grein fyrir þá fyrirhuguðum
kaupum á tveimur túrbínum, sem síðar voru gerð.
Hér eru aðeins nefnd tvö dæmi af fleirum i greinum Ragnars og
Magnúsar, þar sem staðhæfingar stangast á. Hvað þessi síðbúnu
Kröfluskrif tákna í raun í skoðanalegum misgengisátökum Alþýðu-
bandalagsins skal ósagt látið. Almenningur greinir aðeins hræringar
valdabaráttunnar innan flokksins eins og þær birtast á skjálftamælum
Þjóðviljans og gagnkvæmum leirskvettum flokksforingjanna. í hvaða
átt ágreiningskvikan leitar — eða hvort hún kemur upp á yfirborðið
með brauki og bramlí — þegar flokksþingið kemur saman í 'naust-
skuggum líðandi árs — leiðir timinn e.t.v. í ljós. Hitt er auðsærra að
yfirskrift orkuráðherratiðar Magnúsar Kjartanssonar gæti vel verið:
Tvær þústur — ein lægð.
Rætt vid Þorstein Vilhelmsson stýrimann á Harðbak
„Það kom heldur betur flatt upp á mig
að sjá Harðbaks getið í baksiðufrétt í
Morgunblaðinu með fyrirsögn um það,
að hundruðum tonna af smáfiski hafi
verið hent fyrir borð. Þetta var dálaglegt
kjaftshögg þvi ég var persónulega mjög
ánægður með þennan túr. Og reyndar
hugleiddi ég það eitt andartak að endur-
gjalda þér það, þegar þú kynntir þig
áðan, en ætli ég láti ekki fyrst reyna á
það, hvort við getum spjallað saman."
Þannig hóf Þorsteinn Vilhelmsson, sem
var með Harðbak i áramótatúrnum
fræga, spjall okkar, ei hann hafði lagzt
við bryggju á Akureyri um sjöleytið á
föstudagsmorgun.
„Ég harðneita þvi, að nokkrum smá-
fiski hafi verið fleygt fyrir borð í þessum
túr,“ bætir hann svo við. „Ég kannast
ekkert við þetta. Við veiddum engan
smáfisk og ég held að okkur, sem enn
erum hér um borð úr þessum túr, beri
saman um það, að úrkast hafi ekkert
verið.“
— Er það mögulegt að slfkt hafi gerzt
án þinnar vitundar?
„Það tel ég útilokað. Skipstjórnar-
manni ber að fylgjast með því, sem ger-
ist aftur i. Að gefa annað í skyn. . . já ég
á hreint engin orð yfir það.
Ég tel mig að minnsta kosti alítaf vita,
hvað er að gerast aftur í við hvert hol og
svo eiga stýrimenn lika að fylgjast með.
Ég held því blákalt fram, að þessar
sögusagnir um smáfiskadrápið eigi ekki
við nein rök að styðjast. Það er alveg
forkastanlegur andskoti að vera að gera
skipstjórnarmönnum á togurum upp ein-
hverja áráttu til að liggja í smáfiski.
Þessi gegndarlausi áróður gengur svo
langt að það má heita mannskemmandi
að koma nálægt þessu. Við erum með dýr
skip undir höndum og kröfur um fisk á
bakinu. Þess vegna reynum við auðvitað
að klóra f bakkann eftir mætti. En að við
leggjumst i smáfisk. Það er af og frá.“
— En smáfiskurinn slæðist með.
„Fiskurinn, sem við veiddum þarna, er
ekkert öðru visi en sá fiskur, sem veidd-
ur hefur verið á árum áður. Þetta er
blandaður fiskur. Og þetta fer eftir
veiðisvæðum. Stundum er enginn smá-
fiskur i aflanum. Stundum er hann mjög
blandaður, en yfirleitt fáum við ekki
fisk undir fimmtiu sentimetrum.
Eg er alveg klár á því, að það var
ekkert úrkast, sem fór í sjóinn, ekki
frekar i þessum túr en öðrum.
En hitt er rétt, að það kemur alls kyns
drasl með i aflanum, en það er nú f svo
litlum mæli, að ekki er talandi um það.“
— Getur slfkt drasl staðið undir fu 11-
yrðingum um að miklu magni sé hent I
sjóinn?
„Alls ekki. Þetta eru hreinir smámun-
ir.“
— Er hugsanlegt, að menn hafi ekki
nennt að gera að einhverjum hluta afl-
ans og þá bara hent honum fyrir borð?
„Ég hef enga trú á þvi, með þá menn,
sem ég var með um borð. Ég tel að við
yfirmennirnir eigum að hafa svo gott
auga með undirmönnum, að slikt gæti
ekki komið fyrir, jafnvel þó vilji væri til
slíks."
— Hvað með ólögleg veiðarfæri?
„Ég kannast alls ekki við það.“
Þannig þykjumst við hafa afgreitt ára-
mótatúrinn nú i júníbyrjun. Og Þor-
steinn segir mér frá túrnum, sem hann
er nýkominn úr.
Texti og myndir: Freysteinn Jóhannsson
Okkar kapp
er með f orsjá
Ljósmynd: motif-mynd Kr. Ben.
„Mig langar til að segja þér dálítið úr
þessum túr.
Þannig var, að mokfiskerí upphefst á
Vopnafjarðargrunni. Þangað héldu mjög
margir togarar, þar á meðal við. Þegar á
staðinn kemur, tekst sumum að ná þrem-
ur eða fjórum holum. Margir náðu engu,
þvi svæðinu var lokað þarna við nefið á
okkur. Nei, biddu hægur. Eg hef ekkert
nema gott eitt um lokunina i sjálfu sér
að segja.
En við skulum hafa i huga, að flestir
togaranna eru þarna búnir að keyra
200—250 sjómílur. Þessi keyrsla kostar
mikla peninga og er þjóðarbúinu dýr.
Það sem ég ætla að segja þér er það, að
þarna hjá var annað svæði, sem var
lokað og skyldi vera svo til hádegis dag-
inn eftir, en hinu svæðinu var lokað á
okkur klukkan hálf fimm síðdegis. Nú
verður hver skipstjóri að gera það upp
við sig, hvort hann vill bíða þess að hitt
hólfið verði opnað, eða hvort hann fer
annað i fiskileit, því þarna í kring var
ekki að fá i soðið, hvað þá meir. Þetta er
svolítið erfið aðstaða, sem skipstjórarnir
eru komnir i, eða hvað?“
— Hvað gerðir þú?
„Ég fór. Gafst upp rétt fyrir mið-
nættið."
sagt hefðum við hent því, sem ónothæft
var. En þú einblinir bara á smáfiskinn.
Hvað með togaraflotann? Ég held, að
það verði nú aðeins að hugsa um hann
líka. Og sé þorskurinn svo illa staddur,
að þetta hefði riðið honum að fullu, að
við fengjum að taka eins og eitt hol hver,
þá held ég sé nú bezt að láta það vera að
sigla þessu skipi aftur hér úr höfn til
veiða.“
Það verður dramatisk þögn eftir þessi
orð Þorsteins. Svo bætir hann við. „Við,
sem erum á þessum skipum; okkur er
ætlað að fiska.
Ég er hræddur um að þú misstir fljótt
atvinnuna við Morgunblaðið, ef ég hætti
að reyna að fiska. Enginn fiskur — ekk-
ert Morgunblað."
— Það eru nú ekki bara krc.'urnar ú •
landi, sem reka ykkur áfram. Er það?
Þetta er Hka peningaspursmá! hjá ykkur
sj ál fum.
„Auðvitað er það það. Ég verð að fiska
til að halda mannskapnum og skipinu.
Verður þú ekki að fiska einhverjar
fréttir til að halda vinnunni hjá Morgun-
blaðinu?"
— Jú.
Ekki veit ég, hvort Þorsteinn metur nú
stöðuna til jafnteflis, eða hvað. En mér
sýnist alla vega óhætt að láta alla þanka
um kjaftshögg hér eftir lönd og leið.
„Sjáðu til," segir hann svo. „Það er
kapp í öllum veiðum. Við viljum fiska
sem mest, en við viljum fiska sem mest
af því bezta.
Allir skipstjórar vilja veiða mikið, en
þeir vilja líka fiska góðan fisk, ef þeir
geta. Okkar kapp er með forsjá.“
— Þú minntist áðan á vitleysuna f
kerfinu. Hvað hefði betur mátt fara
þarna?
„Það er hreint ótækt að okkur skuli
haldið svona biðandi eftir langa keyrslu
og hrekja okkur þar með i meiri keyrslu.
Ef menn ekki treysta okkur til að
kanna málið, þá verður að fá okkur
aðstoðarskip, sem getur vakað yfir lok-
uðu svæðunum því fiskurinn er nú einu
sinni syndur. Slíkt skip hefði í þessu
tilviki kannað lokaða svæðið strax, fund-
ið góðan fisk og svæðið hefði þá strax
verið opnað. Svo tel ég nú, að þjóðarbú-
inu myndu sparast stórar upphæðir, ef
við fengjum leitarskip. Kannski sama
skipið gæti gegnt báðum þessum hlut-
verkum."
Enda þótt Harðbakur sé ekki búinn til
flotvörpuveiða, hafa þeir flotvörpu um
borð og vinna hana með höndunum. —
Finnst þér að það ætti að banna flotvörp-
una?
„Nei. Alls ekki.
Þessar raddir um bann við flotvörp-
unni eru öfund sunnanmanna og ann-
arra yfir þvi, hve vel Vestfirðingum og
öðrum sem hafa komist upp á lagið,
gengur með þetta veiðarfæri. Þessir öf-
undarmenn hafa ekki reynt að búa sig til
þessara veiða, en ég er viss um að það
kæmi annað hljóð í strokkinn, ef þeir
gerðu það.
Þetta er bara landshornapólitik. Ég
gæti alveg eins farið I svona hráskinna-
leik og sagt, að það væri full ástæða til að
banna netin.
„Ekki orðið var við annað
enallur aflinn séhirðandi”
Rættvið GarðarFinnsson, eftirlitsmann
MEÐ Harðbak í þessari veiðiferð
var Garðar Finnsson, eftirlits-
maður sjávarútvegsráðuneytisins.
„Eg tel nú, að þessar fullyrðingar
um stórfellt smáfiskadráp séu
mjög orðum auknar," sagði
Garðar, er ég spurði hann um það
mál. „Ég er nú búinn að fara með
togurum bæði hér norðanlands og
fyrir vestan og ég hef ekki orðið
var við annað en að allur aflinn
væri hirðandi."
— Og þá ekkert frákast, eða
hvað?
„Ég hef alls ekki séð allt þetta
frákast, sem talað er um. Hins
vegar kemur alltaf eitt og eitt
kvikindi i aflanum, sem ekki er
hirt, en það er ekki orð á magnið
gerandi. Ekki það sem ég hef
séð.“
— En aðrir eftirlitsmenn?
„Við hittumst nú einmitt á dög-
unum til að bera saman bækur
okkar um þetta efni og okkur kom
öllum saman um að reynslan væri
sú, að úrkastið væri i lágmarki;
þetta drasl, sem aldrei verður hjá
komizt að slæðist með i aflanum.
Enda er riðillinn orðinn það
stór, að smáfiskurinn smýgur
auðveldleg i gegn, nema um þeim
mun meiri afla sé að ræða.“
- Og þá...?
„Við vorum allir á þvi, að i þeim
ferðum, sem við höfum farið, höf-
um við ekki orðið var við að
fiskur undir fimmtiu senti-
metrum færi yfir þau 10% af afla-
magni, sem sjómennirnir mega
koma með að landi.“
— Hvert er þitt álit á þessum
10%
„Ég tel, að það gæti verið rétt
að banna alveg fisk undir 50 sm.“
— En að skylda skipstjórana til
að koma með allan veiddan fisk
að landi?
„Ég held að það yrði erfitt í
framkvæmd, að minnsta kosti á
togurunum. Þeir yrðu þá að Isa
þennan draslfisk og ég held það
yrði vafasamt að skylda menn til
þess, þar sem úrgangsfiskur tæki
mikið pláss ef ætti að safna
honum alla ferðina."
— En þá allan þorskaflann?
„Já, það væri önnur saga. Ég
held að það væri ekkert á móti
þeirri skyldu að hirða allan nytja-
smáfisk, þorsk, ýsu, ufsa og karfa.
Þá kæmi það fram, sem drepið
er.“
— Nú hefur komið fram sú
gagnrýni, að það þyrfti betra eft-
irlit með þeim svæðum, sem frið-
uð eru.
„Já, Þetta er rétt. Það er til
dæmis alveg sjálfsagt að skoða
lokuð hólf og fylgjast mun nánar
með ástandinu í þeim.
Ég tel að það vanti hreinlega
skip fyrir togaraflotann, bæði til
að leita að fiski, eins og gert er
með loðnuna, og svo væri hægt að
hafa betra eftirlit með svæðunum
þannig."
— Varðst þú var við mikið af
drauganetum f þessum túr?
„Nei. Ég varð ekki varð við þau,
það sem ég sá.“
— En í öðrum túrum?
„Nei. Ég hef ekki orðið þess
var, að það sé mikið um drauga-
net i sjónum.
Hins vegar eru þau til og það er
alltaf eitthvað um þau. En ég tel,
að það sé ekki meira en telja megi
aðlileg afföll í okkar sjósökn."
— Hvað með flotvörpuna?
„Það er nú yfirleitt hreinasti og
bezti fiskurinn, sem hún gefur.“
— En getur hugsazt að hún sé
þá of stórvirk?
„Þetta er náttúrlega gríðarlega
afkastamikið veiðafæri og nær
fiskinum uppi i sjónum, þar sem
ekki er ha'gt að taka hann með
öðrum veiðarfærum.
En ég tel að spurningin um
flötvörpuna sé fyrst og fremst
spurning um magn, en gæði fisks-
ins eru tvímælalaus."
— Hefur þú orðið var við ólög-
leg veiðarfæri í þínum sjóferð-
um?
„Ég hef aldrei rekið mig á ann-
að en 100% möskvastærð og rétt-
an poka.“
— En nú eru menn ýmist með
einn eða tvo poka?
„Já. Það er rétt. Og hvort
tveggja er fullkomlega löglegt,"
sagði Garðar Finnsson i lokin.
— Af hverju?
„Þarna var ekkert að hafa. Það var
búið að keyra þarna um og hvergi lóðaði
á fisk.
Og ég hugsaði sem svo. Ef það er eins
fiskur i lokaða hólfinu og hinu, þá verð-
ur því lokað á nefið á okkur um leið og
það hefur verið opnað. Þetta þýddi sólar-
hring frá veiðum og það er mikið á
skuttogara að bíða i sólarhring eftir
kannski engu. Megnið af flotanum þarna
keyrði svo austur fyrir, en ég fór vestur i
Vikurál.
En nú kemur það, sem sýnir, hvað
þetta kerfi er allt snarvitlaust. Eftirlits-
maður sem vildi loka svæðinu fékk svar
þar um strax, en svar við beiðni um að
fara inn i hitt hólfið kom ekki fyrr en
rétt eftir miðnætti. Þá fékk Ólafur bekk-
ur að fara inn í lokaða hólfið og prófa,
þvi þar var eftirlitsmaðurinn um borð.
Og viti menn. I hólfinu reynist ágætis
fiskur. Ég var lika með eftirlitsmann um
borð, svo ég hefði ef til vill fengið að
athuga hólfið lika. En ég var farinn og
frétti ekkert fyrr en morguninn eftir.
Þarna hefði strax og hinu svæðinu var
lokað átt að leyfa að minnsta kosti okkur
tveimur, sem höfðum eftirlitsmenn um
borð, að taka eitt hol i lokaða hólfinu til
að athuga málið, eða þá hreinlega að
leyfa ölium flotanum að tak§ eitt hol og
sjá, hvernig fiskurinn væri. En okkur
hefði ekkert litizt á hann, þá hefðum við
ekkert verið að hanga þarna meir.“
— En ef þið hefðuð nú allir fengið að
taka eitt hol og allt reynzt undirmáls-
fiskur, þá hefði ef til vill 50 tonnum
verið hent þarna f sjóinn fyrir prufuna.
„Ég skal ekkert um það segja, en sjálf-
Það ætti að banna netin fyrst og
fremst fyrir það, að netamenn eru með
óskaplegan netafjölda i sjó og það er
alltaf fjöldi skilinn eftir. Menn missa
trossur og slita frá sér net og svo fyllist
sjórinn af drauganetum.
Þegar við förum inn á svæði, þar sem
netabátar hafa verið, fáum við alltaf upp
mikinn fjölda drauganeta. Svona var
þetta i Víkurálnum núna. Við fengum
bæði net með lifandi fiski og hryggjar-
liðum, og ég heyrði skipstjóra tala um
það, að þeir væru komnir með heilu
trossurnar.
Og af hverju er þessi ördeyða þarna
suður frá, þar sem netaveiðina ber hvað
hæst? Ég hef heyrt marga menn segja
það, að netalagnir ár eftir ár tæmi veiði-
svæði. Og ekki komumst við þarna suð-
ureftir núna til að hreisa upp drauganet-
in.
En sjáðu svo Halann. Þarna er búið að
draga með botnvörpunni I meira en
hálfa öld og enn er þar fisk að fá. Þar
sem botnvarpan fer yfir, er eins og alltaf
komi fiskur aftur.“
— En flotvarpan?
„Hún er gott veiðarfæri, sem gefur
jafnan og góðan fisk. Ekki færir hún
okkur úrgangsfisk. Svo mikið er vist."