Tíminn Sunnudagsblað - 26.05.1963, Blaðsíða 16

ÁGÚST SIGURÐSSON, STUD. THEOL
STAÐARKÍRKJA Á REYKJANESI
Fyrr meir voru sex prestsetur á
Vestfj'örðum, sem hétu á Stað. Að-
eins eitt þeirra er nú eftir, Staður í
Súgandafirði. Hin gömlu aflögðu
prestsetur eru Staður á Reykjanesi,
Staður á Snæfjallaströnd, Staður í
Grunnavík, Staður í Aðalvík og Stað-
ur í Steingrímsfirði. — Allir eiga
þessir Staðir merka sögu, hver í sínu
héraði, hver á sinn hátt. Þá hafa set-
ið margir menn, þeir er hæst bar á
sinni tíð um vestfirzka byggð. Þar
fóru kennendurnir, sem mörkuðu
spor í tímann, mennirnir, sem enót-
uðu samtíð og sögu. í langri presta-
röð Staðanna eru líka hinir gleymdu,
þeir er vér nú ekki þekkjum nema í
mesta lagi að nafni. — Stundum var
lífsbaráttan hörðust og örlögin verst,
þegar hljótt er yfir allri ferð.
Verður nú vikið nokkuð að þessum
fornu kirkjustöðum og byrjað á Stað
á Reykjanesi. Þar var Ólafskirkja.
Annexía á Reykhólum, þar var Bartó-
lómeuskirkja. Á Reykhólum mun
kirkja þegar hafa verið byggð á dög-
um Ólafs helga (fal. fornr., vi, 124).
Bænhús var á Kambi fram yfir 1710,
og talið er, að bæuhús hafi verið í
Hlíð í Þorskafirði.
Gufudalur varð önnur annexía frá
Stað 1907, er Gufudalsprestakall var
niður lagt. Síðasti prestur þar var
síra Guðmundur Guðmundsson, sem
vígðist þangað 1889, en sleppti brauð
inu 1905 (d. 1935).
Prestsetur á Stað á Reykjanesi
lagðist í raun réttri niður fyrir 25
árum, þó að ekki yrði það að lögum
fyrr en síðar. Um 15 prestar höfðu
setið þar frá um siðskipti, margir
um tvo til þrjá áratugi. Og flestir
bjuggu engum kotabúskap á þessari
stóru hlunnindajörð. — Síðastan
Staðapresta má telja síra Jón Þor-
valdsson, d. á gamlárskvöld 1938.
Þjónaði hann Stað í 36 ár. Eftir hans
dag hafa að vísu tveir prestar þegið
vígslu til brauðsins, en hvorugur hald
izt þar nema eitt ár, og á s'ömu leið
fór um hinn þriðja, sem þangað réðst.
Og þar kom, að prestsetrið á Stað á
Reykjanesi var endanlega lagt niður
og sett að nýju á Reykhólum, þar
sem núverandi sálnahirðir þessara
sókna situr, síra Þórarinn Þór, pró-
fastur Barðstrendinga.
Síra Matt'hías Jochumsson og fleiri
kunn skáld þjóðarinnar eru upprunn-
in af þessum slóðum, og ljóðið Hlíðin
mín fríða er um Barmahlíð á Reykja-
nesi, þessar stöðvar eru fagrar — og
raunar rómuð fegurð þeirra og kostir.
Önnur kona síra Matthíasar, Ing-
vel-dur, var dóttir síra Ólafs John-
sens prófasts á Stað, en hann sat
þar árin 1840—1884, lengst allra
klerka. — Staður á Reykjanesi er hin
mesta flutningsjörð, landrými mikið
og varplönd og sjávargagn, enda
bjuggu Staðarklerkar löngum rík-
mannlega. Og enn er búið vel á hinu
forna prestsetri og reistar miklar
byggingar.
Gamla stilhreina Staðarkirkjan er
þó heldur hrörleg orðin, sem og jafn-
aldra hennar á Reykhólum, en þar er
nú í 'Smíðum stór kirkja fýrir báðar
sóknirnar.
En kirkjusögunni að Sfað á Reykj
nesi er lokið.
Að Stað í Súgandafirði er tímabil
kirkjusögunnar enn eigi út runnið,
enda þótt prestakallið væri niður lagt
1880, og sóknin lögð til Holts í Ön-
undarfirði. Svo stjóð aðeins um 20 ár,
því að 1901 hafði prestakallið verið
endurreist og nýr prestur, síra Þor-
varður Brynjólfsson, vígðist þangað
og hélt Stað í 24 ár. Eftirver hans,
síra Halldór Kolbeins, hélt brauðið
til 1941, en frá 1942 hefur síra Jó-
hannes Pálmason verið prestur til
Staðar í Súgandafirði. Býr hann nú'í
nýju og vönduðu prestseturshúsi
heima á staðnum, en bóndi nytjar
j'örðina við hl'ið hans.
Bærinn stendur nokkurn spöl frá
ánni og um 1 km frá sjó. Allmikið
land er á Stað, gróin holt og móar
upp frá ánni, síðan mýrlendi, en hið
efra eru hliðar hrjóstrugar og lítt
grónar, nema smáhvilftar. Niður frá
bænum er Keravík, þar sem fyrrum
voru uppsátur frá Stað, en lending
ill. Utar nokkuð er Kleifarvík, þar
er snjóflóðahætt mjög og hafa orðið
þar mannskaðar. Þar varð hið minni-
lega slys í marz 1922, er þilskipið
Talisman strandaði. Átta menn
drukknuðu, en átta komust á land.
Tóku þeir þá stefnu, er sízt skyldi,
héldu út með Sauðanesi, en þar er
illfær leið inn með Önundarfirði og
ekki byggð fyrr en á Flateyri, um 12
km frá RLeifarvík. Fjórir skipbrots-
mannanna komust alla leið. En hefðu
þeir haldið í hina áttina, var aðeins
liðl. 1 km að beitarhúsunum á Stað.
Um aldaraðir stóðu bær og kirkja
á stórum hól í Staðartúni. Ofan við
hólinn er djúp lægð, og nær nokkur
hluti túnsins upp í hlíðina fyrir ofan
hana. Voru þar fyrr meir nokkur hjá-
leigubýli frá Stað. Árið 1886 var reist
ný kirkja á Stað og var þá bæjar-
stæðið flutt niður fyrir hólinn. —
Staðarkirkja var helguð Guði og Guðs
Staðarprestsetrin
á Vestfjörðum
472
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ