Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1980, Blaðsíða 2

>
Arið 1000 mætti til
hægöarauka kalla
þau aldamót þegar
evrópsk siðmenn-
y J ing var dýpst sokk-
in. Frá þeim púnkti byrjar sú hreyfing
uppáviö í menningarátt sem áfram hélt
til ársins 1914.“ Svo skrifar Bertrand
Russel í bók sinni History of Western
Philosophy, amerísku útgáfunni bls.
198. Samt leið ekki nema öld þángatil
kristnir menn brendu þrjár miljónir
bóka í bókasafninu í Tripolis á Sýr-
landi (1109), í fyrstu Krossferðinni,
stríði sem var yfirhelgaö af páfanum,
svo ég vitni í indverska heimild (Indian
PEN 1957), og vona reyndar aö hér
kunni eitthvað að vera málum bland-
aö. Alt um þaö, lagt var á stað í
Krossferðirnar um það bil sem verið
var aö kristna okkur hérna. Líka kynni
eitthvað að vera bogiö við frásögnina
hjá Ara í Íslendíngabók, um kristnun
okkar.
Einkennilegt séráparti að kríngum
1000 viröist hvorki hafa verið menn-
íngarleg né landfræðileg fyrirstaöa á
teingslum milli íslands og suðvestan-
verðrar Evrópu, tam Frakklands,
Einglands og Þýskalands. Híngað
komu nafngreindir klerkar sunnanúr
heimi og settu hér skóla á nokkrum
stöðum að upphafi 11tu aldar. Þessir
menn komu ýmist af meginlandinu eða
úr Bretlandi og fluttu með sér latínu,
skólastík og gregorískan saung, svo
og bókmentir af því tagi sem þá giltu á
suðlægum menníngarsvæöum álfunn-
ar. Um sama leyti fóru líka úngir menn,
nafngreindir, af íslandi til náms suðrí
Evrópu, til Einglands, Normandí,
Þýskalands, Parísar og reyndar á
marga staði aðra, nafngreinda; sumir
læröu í nafntoguðum skólum. íslensk-
ur ábóti, Nikulás nokkur frá Múnka-
þverá (d 1159) tók hæð leiöarstjörnu
viö ána Jórdan á öndveröri 12tu öld.
Bent hefur verið á að um sama leyti
þektu íslenskir fræðimenn arabískt
oröafar um stjörnufræði, sem nútíma
stjörnufræðingar botna ekki í hvar þeir
hafa tínt upp. Nikulás ábóti segir líka í
riti af suðurferð sinni nákvæmlega á
hvaða landfræöilegum mörkum túngur
skiftast í Þýskalandi. Hópur pílagríma
af íslandi, fótgángandi menn, gistu í
klaustrinu Reichenau viö Bodensee
um 1100 og má enn sjá nafn sérhvers
þeirra varðveitt í eftirriti gestabókar.
Fyrst íslenskra rita eru taldar
hómilíubækurnar, helgisiða-
rit reist á Gregoríusi, og
hljóta aö hafa borist híngað
meö klerkum á 10undu öld; byrjun
ritaldar hér kann að hafa veriö í því
falin að snara þessu dóti úr latínu, svo
fólk grynti ögn í þeim furöulegum
sjónleik sem kaþólsk messa er, svo og
tíðagerðum. Þarna kynni semsé að
vera undirstaða okkar í evrópskri
bókarament, enda kristniboö ekki
formandi fyren viðstaddir botna í
messunni sjálfri; í raun var útskýring
messunnar sama og katekesis — án
útskýríngar á henni hefði eins mátt
messa yfir hundum. En vandi hlýtur
fróðum mönnum að hafa verið á
höndum, nær árinu 1000 að útskýra
slíkar bækur meö árángri til sálubótar
nýkristnuöu fólki, sem átti sér ekki
einusinni bókletur; (rúnaletur er óþekt
sem bókletur á íslandi). Mikiö vanda-
mál íslenskrar kristindómskenslu að
©
Halldór Laxness
ATHUGANIR UM
FORNBÓKMENNTIR
(Úr sendibréfi til próf. Régis Boyer)
upphafi hefur veriö aö þýða Pater
noster. Slíkur texti hefur mönnum
verið óskiljanlegur frá rótum, td. faðir
vor þú sem ert á himnum; og ekki tók
betra við þegar kom bænin dimitte
nobis debita nostra sicut et nos
dimittimus debitoribus nostris, —
þetta er viðskiftamá! frá verslunar-
þjóðum Miöjarðarhafsbotna og gerir
ráö fyrir fjarstæðukendum millifærsl-
um, ókunnum noröur hér. Orð einsog
„skuldunautur" bar í sér hugtak lítt
skilgreint í þeirra verslun; og í elstu
þýöíngum Faðirvors er slíkur maður
útúr vandræðum kallaður skulderi og
reyndar festi ekki rætur. Það hefur líka
jafngilt því að „tala svart“ við krist-
lausa menn í þann tíð, að kenna þeim
þá bæn úr Faðirvorinu sem svo segir
ne nos inducas in tentationem. Tenta-
tio, freistni, er með öllu óskiljanlegt
hugtak í menníngu þar sem synd er
óþekt. Mikill málfræöíngur okkar, próf.
Konráö Gélason, sem var bakhjallur
íslensk-enskrar oröabókar Claesbys,
varð aö leita aftrí hiö glataöa mál.
gotnesku, til aö hafa uppá ætterni
glósu einsog þessarar.
Við vorum aö fornu vanir að
segja sögur af konúngum
og hetjum af okkar ætt-
stofni. Einhverskonar bann
hefur veriö lagt á þaö allar götur
frammaö lokum 12tu aldar aö skrifa
sögur um íslendínga. Útlendar helgi-
sögur af fjarlægum þjóðum í tíma og
rúmi geingu fyrir. En þegar nálgast