Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1956, Blaðsíða 14

^ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
[ 82 '
Hvaðan eru rúnirnar komnar?
Heimildir Snorra
[ IVR. PHIL. S. A. ANDERSEN hef-
ur ritað grein um uppruna rún-
anna og hvað menn hafa sagt um
það áður. Minnist hann fyrst á þá
frásögn Snorra Sturlusonar, að
Oðinn hafi flutt rúnirnar á Norður-
lönd. Samkvæmt frásögn Snorra
hafi Óðinn verið konungur í Ás-
garði, en farið þaðan í þann mund
er rómverski herforinginn Pompej-
us herjaði i Litlu Asíu, og hafi það
því gerzt um 70 árum f. Kr. Óðinn
muni hafa átt heima í Frygíu, en
það er sá hluti Litlu Asíu, sem
liggur næst Hellusundi og Sævið-
arsundi, einmitt á þeim slóðum þar
sem in fornfræga borg Trója stóð.
Samkvæmt þessu ætti rúnirnar því
að vera upp runnar í Litlu Asíu.
Höfundurinn segir ennfremur: —
Árið 1874 gaf danski rúnafræðing-
! urinn Ludvig Wimmer út stóra bók
um rúnir. Helt hann því fram þar,
að rúnirnar væri ekki annað en
! latneskir bókstafir og hefði borizt
til Norðurlanda eftir Kristfæðingu,
' en að vísu nokkuð breyttir, til þess
að hægara væri að rista þá. Hann
færði svo mikil rök fyrir máli sínu,
að menn töldu lengi að þarna væri
þessi gáta leyst, enda þótt hann
hefði ekki getað gert grein fyrir
hvemig á því stendur að rúnastaf-
rófið er allt öðru vísi en ið venju-
lega stafróf.
Svo kom norski rúnafræðingur-
inn Sophus Bugge og sagði að vel
gæti verið að nokkrar rúnir væri
af latneskum uppruna, en lang-
flestar væri þær teknar eftir gríska
stafrófinu.
Sænski lunairæóingurinn Otto
övéfengjaniegar
von Friesen fellst fljótt á að þetta
væri rétt, rúnirnar mundu vera af
grískum uppruna. En svo kom
Norðmaðurinn Carl Marstrander
og sagði að rúnirnar væri komnar
úr etruskisku (norður ítölsku) staf-
rófi, en þó orðið fyrir nokkrum
áhrifum af latneska stafrófinu. í
sama streng tók finnski vísinda-
maðurinn M. Hammerström. Hafði
þá verið kveðin niður kenrjng
Wimmers, er svo lengi hafði gilt.
Það er ekki neinn vafi á því að
rúnastafrófið, etruskiska, griska og
hebrezka stafrófið (og mörg fleiri),
hljóta öll að vera komin frá eldra
stafrófi, sem menn telja komið frá
Fönikíumönnum, hvort sem það er
nú rétt eða rangt. Þó er að minnsta
kosti víst, að Grikkir fengu sitt
stafróf frá Fönikíumönnum fyrir
rúmum 3000 árum, og þess vegna
hafa grísku bókstafirnir verið kall-
aðir föníkiskir bókstafir. Það er því
vænlegast til samkomulags að
segja að rúnirnar sé upphaflega frá
Fönikíumönnum komnar, og að
svipur þeirra af öðrum stafrófum
stafi af því, að öll stafróf sé skyld.
Þótt tveir stafir í tveimur stafróf-
um sé líkir, er það engin sönnun
þess að annar stafurinn sé stældur
eftir hinum, heldur stafi þetta að-
eins af því, að stafrófin sé skyld.
Um hitt má svo deila hvaða rúnir
líkist stöfum í öðrum stafrófum.
Það mun þá koma í ljós, að
gamla rúnastafrófið, eða ,,fuþark“,
eins og það var nefnt, hefur enn á
sér svip af gamla iömkiska stafróf-
inu. í gríska og latneska stafrófinu
haía nokkur tákn ins eldia stafróís
fallið niður, en eru enn í rúnastaf-
rófinu. í upphaflega stafrófinu
voru aðeins samhljóðendur, en
Grikkir breyttu nokkrum stafa-
táknunum í hljóðstafatákn. Sama
hefux’ verið gert í rúnastafrófinu,
en þar hafa önnur stafatákn verið
valin hljóðstöfum. Þar er athyglis-
vert að M-táknið er gert að hljóð-
staf (e) i rúnastafrófinu. Á
þessu má sjá, að rúnastafrófið er
mjög gamalt, jafnvel eldra en
gríska stafrófið. Það kemur því
ekki til mála að það sé leitt af
etruskisku né latnesku stafrófi,
enda hafa rúnirnar sín eigin heiti,
eins og bókstafimir í gríska staf-
rófittu, en í etruskisku og latínu
er kveðið að stöfunum, eins og nú
er gert, bé, cé, dé, eff, gó, há
o. s. frv.
Snorri gamli hefur rétt að mæla,
þegar hann segir að Óðinn hafi
komið með rúnirnar á Norðurlönd.
Rúnastafrófinu er skipt í þrjár
„ættir“. Þannig var einnig gríska
og hebrezka stafrófinu skipt í þrjá
flokka og voru 9 stafir í hverjum
flokki. En það var gert vegna þess,
að þar táknuðu bókstafirnir einnig
tölur. Fyrsti flokkurinn táknaði
tölurnar 1—9, í öðrum flokki voru
tugirnir 10—90, og í þriðja flokki
hundruðin 100—900. Nú var staf-
rófið sjálft ekki nema -24 bókstafir,
eða 8 í hverjum flokki. Einn stafur
í hverjum flokki var því aðeins
tölustafur. Upphaflega var rúna-
stafrófið einnig 24 stafir, 8 í hverri
ætt (seinna kom 16 rúna stafrófið).
En hvernig stendur þá á því, að
stafaröðin er öll önnur í rúnastaí-
rófinu heldur en í öðrum stafróf-
um. Úr þessu hefur enn eigi verið
leyst, en þegar sú raðning er fengin