Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1952, Blaðsíða 1
9. tbl.
Sunnudagur 16. marz 1952.
XXVII. árg.
VINDMYLIMURNAR
í REVKJAVÍK SETTU
SINIM SVIP Á BÆIIMIM
G R Ö N D A L sagði um aldamótin
að Reykjavík mundi alltaf verða
sjálfri sér lík, enda þótt byggðin
dreifðist út um holt og hæðir. —
Landslagið væri þannig að hún
breytti ekki mikið um svip við það
að stækka, því að kvosin yrði alltaf
kjarni bæjarins. Ég veit ekki hvað
hann mundi segja ef hann mætti
nú líta upp úr gröf sinni og sjá
þær breytingar, sem orðið hafa
seinustu 50 árin. Miðbærinn er nú
nær óþekkjanlegur frá því, sem
hann var um aldamót og munar
þar mestu að lækurinn er horfinn,
Batteríið horfið, fjaran horfin, en
höfnin og hafnarmannvirkin komin
með nýju landi og nýjum götum
þar sem sjór var áður. Að vísu er
Austurvöllur enn til, Alþingishúsið
og dómkirkjan, en allt annað er á
hverfanda hveli.
Svipur Reykjavíkur er mismun-
andi eftir því hvaðan á hana er
horft, en bæði fyrrum og nú mun
mönnum hafa orðið minnisstæðast-
ur sá svipur hennar, sem blasir við
þegar siglt er inn á milli eyjanna.
Nú blasa þar við þrjár stórbygg-
ingar með nokkurn veginn jöfnu
millibili og gnæfa hátt yfir alla
aðra byggð. Það er Landakots-
kirkja, Þjóðleikhúsið og Stýri-
mannaskólinn. Þessar þrjár bygg-
ingar setja sinn svip á bæinn svo
greinilega, að ekki verður um
villzt.
Fyrir einni öld voru það líka
þrjár byggingar, sem settu svip
sinn á bæinn þegar komið var af
hafi. Það voru tvær heljar miklar
vindmylnur, önnur á Hólavelli, en
hin í Þingholtunum. Þriðja bygg-
ingin var Skólavarðan. Þessar þrjár
byggingar gnæfðu þá yfir hinn
lágreista bæ með álíka tignarsvip
og hinar þrjár stórbyggingar gera
nú. Að þessu leyti má því segja
að Reykjavík sé enn sjálfri sér lík.
En þó var svipurinn annar vegna
P. C. Knudtzon, sem
mylnurnar reisti.
þess að vindmylnur eru ólíkar öll-
um öðrum húsum. Þær eru ekki
dauðir og kaldir turnar. Þær eru
eins og lifandi með nokkrum hætti.
Og þegar þessar stóru mylnur, sín
hvorum megin bæjarins, þöndu út
seglvængi sína og þeir snerust með
ofsahraða í vindinum, þá settu þær
lifandi svip á bæinn.
Nú er svo langt síðan að vind-
mylnurnar hurfu, að það eru að-
eins elztu Reyvíkingar sem
muna eftir þeim, líklega eru þeir
fáir, sem muna svo langt að þeir
hafi séð þær mala. En á þeim árum
þótti Reykvíkingum vænt um
mylnurnar og börnin voru hrifin
af þeim. Þess vegna segir Gröndal
um aldamótin: „Já, þá var nú öldin
önnur, þegar Jóhannes malaði og