Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1929, Blaðsíða 1
48. tölublaS.
Sunnudaginn 1. desember 1929.
ÍV. á,ígangur.
Eftir Dr.
Rrnasafn.
lón Helgason, prófessor í Kaupmannahöfn.
íslensk handrit bárust óvíða á
miðöldum, eins og vænta mátti um
bækur á jafó fálesinni tungu. Ut-
an íslands var þau einkum að
finna i Noregi og ofurlítinn slæð-
ing í Svíþjóð, en engin í Dan-
mörku, svo að sjeð verði.
Á 16. öld tóku Danir að leggja
kapp á að rita sögu sína og safna
til hennar heimildum. Þetta leiddi
til þess að stoku maður gerðist til
þess að veita athygli þeim forn-
bókum, sem geymdar voru í Nor-
egi, einkanlega konuugasögruium.
Þá voru enn til í Noregi menn, sem
komust fram úr norrænum skinn-
bókum án mikilla erfiðismuna.
Þeir voru nú fengnir til að snúa
konungasögunum á dönsku. Bn
til íslands var fyrst um sinn ekki
leitað, sjálfsagt blátt áfram af því,
að vísindamenn í Danmörku höfðu
enn ekki komist á snoðir um að
þangað væri neinn þvílíkan fróð-
leik að sækja.
Sá sem fyrstur varð til þess að
beina athygli danskra fræðimanna
að handritum á íslandi var Arn-
grímur lærði. Amgrímur hafðist
við í Kaupmannahöfn veturinn
1592—3 og kyntist þá helstu sagn-
fræðingum Dana. Hann hefir kunn
að þeim þau tíðiudi að segja. að á
íslandi væri fjöldi til af gömlum
sögum, sem ekki mundi ráðlegt að
ganga fram hjá, þégar efni væri
safnað í Danmerkursögu. Sagn*
fræðingarnir fengu því áorkað, að
Dr. Jón Helgason.
Arngrímur var þegar ráðinn til að
spyrja uppi handrit á íslandi, og
þýða úr þe'im alt, sem þeim gæti
komið að haldi. Þetta verk vann
hann á næstu árum. Aftur safnaði
Arngrímur ekki handritum til
eignar nje. sendi úr landi, svo að
neinu næmi.
En upp frá þessu tóku bóka-
menn og fræðimenn meðal Dana
að renna augum til íslands, og síð-
an stendur yfir sifeldur útflutn-
ingur handrita þaðan til annarra
landa, einkum Kaupmannahafnar,
uns ekkert nefna úrgangur er eftir.
íslendingum hefir að vonum ver-
ið tamt Sð saka forfeður sína um
hirðuleysi og ræktarleysi, bæði í
því, hvílíkri meðferð handritin
sættu, og eigi síður i þvi, hversu
fúslega þeir ljetu þau af hendi.
Skeílurinn bytnar þó jafnan á 17.
aldar mönnum einum, enda eru
ótölulegar menjar um trassaskap
þeirra í þessu efni. Þeir ljetu hand
ritin fúna og slitna, þeir höfðu þau
óvarin, svo að fyrsta og síðasta
blaðsíðan máðist og varð ólesandi,
þeir ljetu blöð tínast frarnan af og
aftan af og innan úr, og stundum
losnuðu heilar bækur sundur og
blöðin fóru á víð og dre'if. En þá
var glötrmin vís, því að eftir að
blöðin voru orðin stök, ^vo að ekki
varð nóð í heildarlega sogu áf þeim
hafði fólk ekkert gaman af þeim
lcngur; þá voru sum tekin til
að láta utan um reikninga, kver
og þess háttar, sumum var fleygt
og sum notuð til enn ólíkle'gr'i hluta.
Árni Magnússon eignaðist blöð út
ágætri skinnbók að Sturlungu, sem
höfðu verið klipt í snið. He'ilar
bækur munu jafnan hafa þótt góð
eign, en óheilar voru þær lítils
metnar.
En það sem sannanlega hefir
farið forgörðum af handritum á
íslandi er svo ótrúlega mikið, að
17. aldar menn hafa ekki getað
annað þeirri tortímingu einir sam-
an. Ekki þarf annað en minnast
þess, hver fjöldi rita var saminn 4
íslandi frá því skömmu eftir 1100
þán&'rfð til um miðbflc 14. aMar: