Morgunblaðið - 29.08.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1992
IASS í Búdapest
Ráðstefna um rannsóknir á nor-
rænum nútímabókmenntum
Bókmenntir
IngiBogi Bogason
Árið 1956 var í fyrsta sinn efnt
til fundar fræðimanna í norrænum
fræðum í Cambridge á Englandi.
Þetta var upphafið að ráðstefnum
sem síðan hafa verið haldnar óslitið
annað hvert ár. Þótt heiti samtak-
anna, sem að ráðstefnuhaldinu
stendur, sé býsna vítt (International
Association for Scandinavian Studi-
es) hafa ráðstefnumar yfirleitt verið
haldnar um fremur þröngt svið og
þá aðallaga innan norrænna nútíma-
bókmennta.
Um árin hafa mörg og ólík lönd
verið í gestgjafahlutverkinu. Nor-
rænudeildir einstakra háskóla hafa
borið_ hita og þunga ráðstefnuhalds-
ins. í þetta sinn var það norrænu-
deild Elte-háskólans í Búdapest sem
var gestgjafinn. Fyrirkomulagið var
til fyrirmyndar, skipulagið með
ágætum og gestrisnin með ólíkind-
um. Mönnum mátti vera ljóst að
fulltrúum norrænu deildarinnar í
Búdapest var í mun að sýna vestræn-
um starfsbræðrum að umbreytingar
hefðu átt sér stað í þjóðlífínu og
myndu áfram eiga sér stað.
Búdapest
Ungveijar eru stolt og menning-
arrík þjóð. Þeir bera slíku vitni bæði
efnislega og andlega. Búdapest ber
fagurt vitni þrautseigju og stórhug
þjóðar sem hefur ekki kunnað að
gefast upp. Einhvern tíma var sagt
að mikil menning hæfíst á góðum
mat og góðri tónlist. Hvort tveggja
getur átt við um Búdapest. Gestur-
inn gengur ekki lengi um strætin
áður en lifandi tónlist eftir t.a.m.
Liszt eða Brahms laðar hann að
góðu veitingahúsi. Sjálf er borgin
gersemi; mannlífíð andar frá sér
sérkennilegu samblandi af kapítal-
isma og kommúnisma og víða glittir
í brot af rómverskri, tyrkneskri og
austurrískri sögu. Búdapest státar
af mörgum byggingum frá seinustu
öld sem kenndar eru við Jugend-
stíl, og eru þær í góðu ásigkomulagi
miðað við það sem þekkist í mörgum
öðrum borgum í fýrrum austan-
tjaldsríkjum. Sjá mátti vinnuflokka
vera að endurgera gömul hús með
fábrotnum verkfærum meðan ann-
ars staðar var verið að reisa nýtísku
háhýsi í póstmódemískum stíl með
stórvirkum vinnutækjum.
Ráðstefnan
Meginefni ráðstefnunnar tengdist
andófsbókmenntum, ritskoðun og
bókmenntum smáþjóða og þjóðar-
brota. Ráðstefnugestir voru tæplega
200 talsins frá ýmsum löndum. Flutt
vom um 56 erindi á fimm dögum,
eða um 11 daglega. Það má því segja
að ráðstefna af þessu tagi hafí mörg
andlit, raunar réttara að tala um
margar ráðstefnur samþjappaðar í
eina. Sumir fýrirlestrarnir, sem tóku
þá um klukkustund í flutningi, vom
fluttir í allra áheym. Einir 6 vinnu-
hópar störfuðu um ákveðin þemu
og röðuðu þátttakendur sér í hópa
eftir áhuga. Flest framsöguerindin
þar vom stutt (tóku um 20 mín. í
flutningi) og vom flutt og rædd inn-
an hópanna.
Til að gefa nokkra hugmynd um
fjölbreytileika dagskrárinnar má til-
greina nokkur erindi. Bente Aamots-
bakken, lektor frá Noregi, fjallaði
um norska rithöfundinn Taijei Vesa-
as sem kaus að vera um kyrrt þegar
Þjóðveijar hemámu Noreg. Sam-
kvæmt Aamotsbakken dæmdi Vesa-
a3 sig með þessu í andlega útlegð,
lokaði sig af, eins og sjá má í bókum
hans sem hann skrifaði á þessum
tíma. Sandra Saari, frá Bandaríkjun-
um, fjallaði um Ibsen og Brúðuheim-
ili hans. Hún setti fram tvær spum-
ingar: Var Ibsen framúrstefnuhöf-
undur? Boðaði skáldskapur hans
nýjungar? Saari svaraði fyrri spurn-
ingunni neitandi en kvað hins vegar
já við þeirri seinni. Strax eftir að
Brúðuheimilið var fmmsýnt olli það
miklu fjaðrafoki vegna siðleysisboð-
skapar þess og árásum á hjónaband-
ið sem kjölfestu samfélagsins. Þetta
leiddi til þess að Ibsen neyddist til
að breyta leikritinu.
Mörg erindi voru flutt um íslensk-
ar bókmenntir á ráðstefnunni, mun
fleiri en oft áður á þessum ráðstefn-
um. íslendingamir vom nú 8 talsins
í stað 3 á ráðstefnunni í Þrándheimi
1988.
Sveinn Skorri Höskuldsson, próf-
essor við Háskóla íslands, hélt yfír-
gripsmikinn fyrirlestur undir heitinu
21150-21370
LARUS Þ. VALDIMARSS0N framkvæmdastjori
KRISTINN SIGURJ0NSS0N. HRL. loggiltur fasteigmasali
Nýjar á fasteignamarkaðnum meðal annarra eigna:
Eitt af vinsælu einbýlishúsunum
í Stekkjarhverfi, steinhús, ein hæð, 136 fm nettó. Bílskúr 30 fm. 4
svefnherb. Raektuð lóö 812 fm. Vel byggð og vel með farin eign.
Góð íbúð miðsvæðis í borginni
með bflskúr. 3ja herb. á 3. hæð rúmir 80 fm. Ágæt sameign. Útsýni.
Tilboð óskast.
Skammt frá Háskólanum
3ja herb. íb. á 3. hæð, tæpir 80 fm nettó. Nýtt parket, nýtt gler, nýtt
baðherb. Sólsvalir. Risherb. m. snyrtingu fylgir.
Ennfremur 2ja herb. samþykkt íb. tæpir 50 fm við Ásvallagötu. Verð
aðeins 3,8 millj. Laus strax.
Skammt frá Verslunarskólanum
Úrvalsíb. 4ra herb. 104 fm. 3 góð svefnh. Sérþvottah. Tvennar svalir.
Góður bflskúr með geymslurisi. Langtímalán kr. 5,8 millj. Eign í sór-
flokki.
Hveragerði - einbýlishús - eignaskipti
Vel byggt timburhús 117,4 fm á ræktaðri lóð við Borgarheiði. 4 góð
svefnh. Bflskúr með geymslu, 29,3 fm. Laust fljótl.
Endurbyggð neðri hæð
við Egilsgötu í þríbýli. 4ra herb., tæpir 100 fm. Parket. Svalir. Sameign
nýlega endurb. Langtímalán kr. 2,1 millj. Verð aðeins 8,3 millj.
í gamla góða vesturbænum
Efri hæð, 5 herb. 116 fm nettó. Nýtt sérsmföað eldhús. Nýtt bað.
Nýl. parket. 3 rúmg. svefnherb. 2 sólríkar saml. stofur. Svalir á suðvest-
urhlið. Mjög gott verð. ^
• • •
Opið i dag kl. 10-16.
Góð einbhús og sérhæðir.
Skipti möguleg.
Nánari uppl. á skrifst.
Frá Búdapest
Ensk-bandarísk herseta í íslenskum
skáldsögum. Hann rakti ýtarlega
hvemig fjallað er um afstöðuna til
erlendrar íhlutunar í íslenskum
skáldsögum um stríðið. Hver er svo
rauði þráðurinn í hugmyndaheimi
íslenskra hemámssagna? Sveinn
Skorri taldi það vera rómantíska
þjóðemisstefnu. Pólitísk afstaða höf-
undanna skiptir ekki máli í sam-
bandi við afstöðuna til hemámsliðs-
ins; jafnt í verkum hægrisinnaðra
sem vinstrisinnaðra höfunda vekur
hersetan ugg og þjáningu hjá aðal-
persónunum.
Öm Ólafsson, sendikennari við
háskólann í Kaupmannahöfn, og
Comelia Krúger frá norrænu deild-
inni við háskólann í Greifswald vom
á svipuðum miðum í erindum sínum.
Erindi Amar nefndist einfaldlega
Seinni heimsstyijöldin í íslenskum
skáldsögum og erindi Krúger Við-
brögð gegn stríði og hemámi í ís-
lenskum bókmenntum eftirstríðsár-
anna. Turid Sigurðardóttir frá Fróð-
skaparsetrinu í Þórshöfn flutti erindi
um íslandsklukku Halldórs Laxness
og hlutverk hennar sem andófsbók-
menntir. Erindi Helgu Kress nefnd- -
ist Staran í íslenskum bókmenntum
eftir konur og fjallaði þar um áhrifa-
mátt augnsambands í verkum
ýmissa íslenskra kvenrithöfunda frá
seinustu áratugum.
Það er engum vafa undirorpið að
ráðstefnur sem þessar auka skilning
fræðimanna innbyrðis. Að vísu
skiptast þeir á skoðunum í bókum
og tímaritum, sem er auðvitað gott
og gilt. En það hlýtur að hafa dijúgt
gildi að hittast persónulega og geta
hlýtt á og skeggrætt nýjustu bók-
menntastrauma og rannsóknarvið-
fangsefni, bæði formlega á sjálfum
fundunum og eins óformlega í hlé-
um. Enda var raunin sú að menn
gengu hver á annan og spurðu spjör-
unum úr. I þessu samhengi er verð-
ugt að hugleiða að ráðstefnugestir
komu hvaðanæva að úr heiminum;
jafnt frá Islandi sem Króatíu, Rúss-
landi sem Ástralíu. Fulltrúar frá
Austur-Evrópu tóku nú þátt í ráð-
stefnunni af fullum krafti. Þjóðveijar
og Bandaríkjamenn voru áberandi
margir, auk Norðurlandafulltrú-
anna.
IASS á íslandi 1992
Á seinasta degi ráðstefnunnar var
Helga Kress kosinn formaður stjórn-
amefndar IASS og um leið var sam-
þykkt að ráðstefnan yrði haldin á
Islandi eftir tvö ár. Þetta má heita
heiður fyrir Háskóla íslands og ís-
lensk fræði. IASS ráðstefna hefur
einu sinni áður verið haldin á ís-
landi. Það var árið 1974 og þá sá
Sveinn Skorri Höskuldsson um
skipulag hennar.
ALMENNA
FASTEIGHASAL AN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
feigMináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Umsjónarmaður hefur í þess-
um pistlum nokkrum sinnum
vikið að þeim vanda sem í því
er fólginn, að sum nafnorð virð-
ast eiga illa heima bæði í ein-
tölu og fleirtölu. Þessir þættir
eru flestir gamlir og trúlega
gleymdir, svo sem frá 14. júní
1981, 23. nóvember 1985 og 18.
október 1986, og svo var það
bréf gott frá Jakobi Björnssyni
í Reykjavík, gömlum skólabróð-
ur mínum, sem birtist 11. ágúst
1990.
Jakobi er þetta vandamál
hugleikið og skrifar mér enn á
ný um það og vill að ég reyni
að gera því frekari skil. Það er
ekki nema sjálfsagt, en því hef
ég dregið þetta við mig, trúi ég,
að mér þykir erfítt að henda í
þessu efni reiðu og reglu.
Ætli ég geri meira en inna
upp alkunnar staðreyndir? Hefð
málsins ræður hér oft mestu.
Hún er t.d. sú að buxur og
börur er naumast haft í eintölu,
eða skæri. Þetta er kannski
skiljanlegt, ef við gaumgæfum
lögun hlutanna sem nefnast
buxur og skæri, sbr. hins vegar
hnífur og treyja, ert það er
tæpast jafnaugljóst með börur.
Menn gátu látið hesta draga
drögur, en sr. Matthías gat líka
ort: „tíminn langa dregur
drögu“ (auðk. hér vegna ein-
tölunnar).
Þá er herðar löngum í fleir-
tölu og þykir skringilegt í ein-
tölu. Eg veit ekki af hverju. Er
það af því, að herðamar em
gerðar úr sams konar og sam-
stæðum einingum? En hiklaust
segjum þó axlir. Má ég skjóta
hér inn til gamans vísu eftir
Gest Ólafsson á Akureyri, lipran
húmorista;
Ég veit það ekki, vinur minn,
hvað var á ferðinni.
En það var einhver andskotinn
í annarri herðinni.
Þá skal vikið lítið eitt að orð-
um sem hefðin hefur haft í ein-
tölu. Þetta eru oftast ástands-,
hugmynda- og tilfínningaheiti
(abstracta), eða þá tegundaheiti
og safnheiti (collectiva), en þetta
er fjarri því að vera reglubund-
ið. Af fyrri gerð mætti taka
dæmi eins og elli, kvensemi,
frelsi og reiði, en af hinu síðara
fé (sjá þó þátt 652) og hveiti.
Mörg orð sem hafa óhlutstæða
merkingu og tákna hitt og annað
sem trauðla verður talið né þreif-
að á, era þó tíðhöfð og talin sjálf-
sögð í fleirtölu, svo sem ást,
harmur, skemmtun og veður,
og em þessi dæmi sótt í bréf
Jakóbs Bjömssonar. Tegundar-
heiti eins og járn er líka oft í
fleirtölu og í fomu máli safn-
heiti eins og mjöl.
Jakob Bjömsson telur að við
höfum fram að þessu verið of
íhaldssamir í þessu efni. Hann
telur að nota megi t.d. orðin
frelsi og tækni í fleirtölu. Síðan
orðrétt:
„Ég sé því ekki ástæðuna til
að amast við fleirtölumynd þess-
ara orða. Að tala um ást og
sorg í fleirtölu er væntanlega til
komið vegna þess að einhvem-
tíma fyrr á öldum hafa menn
fundið þörf á því. Munurinn
varðandi orðin sem ég nefndi er
sá einn að þörfín er að koma
fram fyrst nú. Við emm að beita
aldagamalli hefð, eða reglu, á
nýjar þarfír. Er það ekki einmitt
einkennandi á lifandi tungumáli
að svo er gert?
Ég vænti þess að heyra álit
þitt á þessu.
Með bestu kveðju.“
Umsjónarmaður svarar loka-
orðum Jakobs Björnssonar svo:
Við skulum aldrei vera of ein-
strengingsleg. Auðvitað breyt-
um við málinu með breyttum
tímum, annars yrði það stein-
gervingur. En við skulum flýta
okkur hægt, að hrófla við hefð
og málvenjum. Og með því að
ég er orðinn vel fullorðinn og
kannski íhaldssamur ætla ég að
vitna í ungan málfræðing, Mörð
Ámason, og endurprenta eftir
honum:
„Heilbrigð íhaldssemi er hollt
einkenni á málfélagi og fráleitt
að ryðja burtu mati og smekk
655. þáttur
vegna einhverskonar vísinda-
hlutleysis eða fyrir frjálshyggju
á skökkum stað. Hins vegar lifír
ekkert mál fullu lífí án stöðugrar
forvitni mælendanna um allar
lengdargráður og breiddar, án
þess að þeir séu tilbúnir að tefla
á tvær hættur við að leita ævin-
týra og nema ný lönd. En um
þetta era menn loksins að verða
sammála eftir allt skakið. Við
höfnum bæði stöðnun og laus-
ung en viljum að hvort tveggja
í senn einkenni nútímaíslensku,
festa og sköpun.“
(Málkrókar, formáli.)
★
Magnús Óskarsson kvað:
Menn, sem að meyjum hyggja
mest þegar fer að skyggja
og hafa þann metnað
að hindra ekki getnað,
meðiðgum land vort byggja.
★
Þursa meyjar em í Völuspá,
helgar meyjar í Sólarljóðum,
og við meyjarnar stígur margur
dans, segir í fomum kvæðum
af enn öðru tagi. En þegar Ólaf-
ur Kristjánsson á Akureyri sýndi
mér í blaði þessu orðmyndina
„mæmar“, þá skiidi ég hana
ekki um hríð. En við vandlega
athugun kom í ljós, að „mæm-
ar“ reyndust vera vemr þær sem
hingað til hafa verið meyjar(n-
ar) á tungu okkar, og ekki ljóst
hvað þær hafa til saka unnið
að glata þeirri góðu nafngift.
Hins vegar mærnar mjólkin, ef
mæmr (smáörður, ystingur lítils
háttar) koma í hana.
En það er margt fleira
skuggalegt á sveimi, svo sem
sjást mun af bréfí Haralds
Guðnasonar í Vestmannaeyjum
í næsta þætti.
★
„Að hlýða á kímniljóð Tómas-
ar, og stundum yfir sig kurteisar
heimsádeilur hans, er einsog að
standa í miðjum heilsubótar-
geisla.“
(Halldór Laxness:
Sjömeistarasagan.)