Morgunblaðið - 17.10.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 1987
Handbækur myntsafnara
Mynt
RagnarBorg
Hveijum myntsafnara er nauð-
synlegt að eiga, eða hafa aðgang
að, góðum handbókum. Tvær al-
gengustu myntbækumar eru „ís-
lenskar myntir" og „Siegs
möntkatalog". „íslenskar myntir",
eins og nafnið gefur til kynna, flall-
ar um myntina okkar, en að auki
um vöru- og brauðpeninga, versla-
namerki og seðla. Þessa handbók
má fá hjá flestum mynt- og
frimerkjasölum og kostar hún 395
krónur. Finnur Kolbeinsson hefír
gefíð út þessa bók frá árinu 1969,
en nú hefír ísspor í Kópavogi gerst
útgefandi. Finnur hefír fengið þijá
ágæta menn til liðs við sig, mynt-
fræðingana Frey Jóhannesson og
Anton Holt og Sigurð Pétursson,
framkvæmdastjóralsspor. Er þama
um einvalalið að ræða og megum
við myntsafnarar hrósa happi yfír
því að þessir heiðursmenn hafa
gefíð sér tíma til þess að sinna út-
gáfunni.
Handbókin er að vísu með hefð-
bundnu sniði. Lagfærðir hafa verið
smá agnúar frá eldri útgáfu og
verðlagningin færð í það horf sem
hæfír nútímanum. Ég hefí heyrt,
að þeir félagar séu að líta betur á
upplagstölur bæði myntar og seðla,
því það hefír lengi verið vitað með-
al myntsafnara, að þær eru mjög á
reiki. Sem dæmi um þetta vil ég
nefna krónuseðlana frá 1941. Sam-
kvæmt lögum var prentuð ein
milljón seðla, en rannsókn þeirra
Freys og Antons hefír sýnt, að
prentaðir vom 2.800.000 seðlar.
Upplög myntarinnar, sem slegin var
á stríðsámnum á Bretlandi, em
líklega heldur ekki nákvæm, en
þetta er í rannsókn. Myntin, sem
ber ártalið 1946, kom ekki í umferð
fyrr en á árinu 1948. Er þá skýring
ftindin á því hvers vegna krónu-
seðlar vom prentaðir árið 1947.
Svona mætti lengi telja. Mér fínnst
vanta í handbókina myndir af vöm-
ávísunum. Myndir af þeim em í
bókinni frá 1980 og hefðu einnig
mátt fljóta með núna, þótt harla
litlar líkur séu á því að þær fínnist
fleiri.
Önnur mest notaða handbók
íslenskra myntsafnara er m}mt-
handbókin, sem Frovin Sieg gefur
út árlega, og í er skrá yfír alla
Norðurlandamyntina. Bókin kostar
540 krónur. Danska skráin nær
aftur til ársins 1670, er Kristján
V. varð konungur Danaveldis. Sieg
gjörir, að vanda, grein fyrir þvi
hvemig hann flokkar myntina eftir
gæðum hennar og skráin verð á 5
flokkum. Þannig verðleggur hann
slitinn, danskan einseyring frá 1917
VELDU
®TDK
ÞEGAR ÞÚ VILT
HAFAALLTÁ
HREINU
Kóngaskiptaspesíur, einnar og tveggja spesíudala-peningar frá árinu
1670, er Kristján V. tekur við af Friðrik III. Myntin er þekkt í nokkr-
um afbrigðum, eitt til þijú eintök af hverri gerð, og verðið frá
10.000 til 65.000 danskar krónur fyrir stykkið. Tveggja spesiu-
dalurinn er dýrastur, enda RRR.
ÍSLENSKAR
MYNTIR
1987
á 90 krónur í flokki 1 mínus, en
sama pening á 650 krónur í flokki
0, eða eins og peningurinn væri að
koma úr myntsláttunni. Allt verð í
Sieg-listanum er í dönskum krón-
um. Ég hefí ekki áður séð hærra
verð en í þessari nýju handbók og
em margir peningar þar, sem selj-
ast myndu á tugi þúsunda danskra
króna, en líklega er lítil hætta á
því að margir slíkir fínnist, því þess
er um leið getið að einungis eitt eða
tvö eintök séu þekkt. Þessar sjald-
gæfu myntir em flestar frá 17. og
18. öld. Sieg skráir fágæti myntar
á eftirfarandi hátt: UNIK, ef aðeins
eitt eintak er þekkt, RRR, 2—23
eintök þekkt, RR, 4—6 eintök
þekkt, R, ef þekkt em 7—10 ein-
tök, (R), ef nýlega hafa fundist
fleiri en 10 eintök og S, ef myntin
er sjaldgæf. Það gætu verið til fleiri
en 10 peningar, en flestir þeirra á
opinbemm söfnum.
í myntþætti mínum hér í blaðinu
hinn 5. semtember sl. gat ég þess,
að hér á landi væm svo til óþekkt-
ir tveir danskir kóngaskiptapening-
ar, þ.e. frá ámnum 1848 og 1863.
Mátti skilja að fleiri danskir kónga-
skiptapeningar væm ekki til. Að
vísu er er svo ekki frá 19. öldinni,
en ég sé í þessari nýju bók Siegs,
er hann rekur dönsku myntina aftur
í tímann, að svona peningar em til
og þeir em sumir hveijir metnir á
skuggalegar upphæðir. Kónga-
skiptaspesíur hafa sýnilega verið
miklir safngripir í langa tíð og
menn hafa lagt sig eftir því að safna
þeim hér áður fyrr, sem og 5 dag.
Þriggja krónu kóngaskiptapeningur úr silfri frá árinu 1699. Myndirn-
ar eru af Kristjáni V. og Friðrik IV. Verð 10.000 tíl 21.000 danskar
krónur, eftir gæðum myntarinnar. Friðrik IV. lét einnig slá kónga-
skiptapeninga úr gulli. Þeir eru minni, en afar sjaldgæfir og eftir
því dýrir.
Þriggja krónu kóngaskiptapeningur frá árinu 1746. Kristján VI. og
Friðrik V. Ein gerð er af þessari mynt, sem selst á 3.500 til 10.000
danskar krónur.
SOamCsí ootóD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
í ágætri bók Móðurmálið
sem Vísindafélag íslendinga
hefur gefíð út, hef ég nýlega
lesið stórfróðlega grein um
íslenskt stafróf eftir próf. Bald-
ur Jónsson. Mér hefur orðið
tfðrætt um stafröðun í fslensku
í nokkrum þessara þátta, eink-
um hefur mér verið annt um
að sérkenni íslenska stafrófsins
væru virt að fullu, þegar raðað
er í stafrófsröð. Ég hef fagnað
og talið til góðra tíðinda, er
símaskráin og þjóðskráin hafa
nú tekið upp.þvílíka stafrófsröð.
Þessu til enn frekari áréttingar
tek ég hér traustataki lokakafl-
ann úr ritgjörð Baldurs Jóns-
sonan
„Sérröðun er viðhöfð í Staf-
setningarorðabók Halldórs
Halldórssonar, öllum orðasöfn-
um, sem Orðabókamefnd
Háskólans og íslensk málnefnd
hafa stýrt til útgáfu, þ.e. Ný-
yrðum 1—4 (1953—56),
Tækniorðasafni Sigurðar
Guðmundssonar (1959), Tölvu-
orðasafni (1983). Enn fremur
er raðað f strangri stafrófsröð
f Orðabók um slangur (1982)
og íslenskri samheitaorðabók
(1985).
Með vaxandi tölvuvinnslu
§ölgar hröðum skrefum hvers
konar stafrófsröðuðum skrám,
og er mikils um vert að koma
festu og samræmingu á. Hag-
stofan hyggst beita sér fyrir
strangri stafrófsröðun þjóð-
skrárinnar við endurskoðun
hennar, sem nú stendur yfir,
og vil ég ekki trúa öðru en síma-
skráin taki sig líka á. [Innskot
umsjónarmanns: þetta hefur nú
verið gert sem fyrr sagði, enda
er ritgjörðin ekki ný svo sem
augljóst má vera, þótt ekki hafí
fyrr verið vitnað til hennar í
þessum þáttum.]
Við þurfum að komast út úr
þeim glundroða, sem nú ríkir,
hefja íslenska stafrófíð til vegs
og haga stafrófsröðun í sam-
ræmi við það."
Hér lýkur vitnun í ritgjörð
Baldurs Jónssonar, og sýnist
mér að það, sem hann krefst,
sé komið eða að komast í fram-
kvæmd, sem betur fer.
í 335. þætti fjallaði ég lftil-
lega um nokkur kvennanöfn af
erlendum uppruna, þau sem náð
hafa einhverri fótfestu í
íslensku. Að sjálfsögðu var þar
ekki öllu til skila haldið og sfst
hinum sjaldgæfari. Ég hef nú
verið spurður sérstaklega um
flögur slík nöfn og ætla að setja
hér á blað það sem ég best
kann um þau á þessari stundu.
Sú vitneskja er því miður ekki
nægileg. Þetta eru nöfnin
Agata (Agatha), Brotefa,
Mínerva og Sunnefa.
Agata er komið úr grísku
og merkir „hin góða“. Vinsæld-
ir Agötu-nafnsins um heiminn
eiga rætur að rekja til helgrar
meyjar á Sikiley á 3. öld. Hún
var pínd og limlest fyrir trú
sína. Hér á landi voru kirkjur
vígðar helgri Agötu. Eina dæm-
ið um Agötu í nafnaflóði
Sturlungu, og þar með fyrsta
Agata sem ég hef fundið hér á
landi, er Agata Helgadóttir
(1293-1342) _ abbadís í
Kirkjubæ af Ámundaætt (af-
komendur Þorsteins Hallssonar
af Síðu). í manntalinu 1703
heita 26 konur þessu naftii,
langflestar sunnan og vestan.
Síðan hefur heldur dofnað yfír
Agötu-nafni á landi hér: 1801
eru þær 10, 1910 eru þær 15
og hefur fækkað mjög hlutfalls-
lega síðan.
Brotefa (Brótefa, Bretefa)
er víst komið úr ensku gegnum
norsku. Próf. Assar Janzén tel-
ur það orðið til úr engilsaxnesku
Brihtgifu, eða þvílíku, og þýðir
þetta á sænsku „lysande eller
helig gáva“ = björt eða heilög
gjöf, og segir að þetta hafí ver-
ið nafn á enskum dýrlingi.
Verður nú lítið úr þjóðskýringu
þeirri sem hún langamma mín
aðhylltist, að Brotefa væri =
hin brotlega Eva, þessi sem var
í aldingarðinum. „Át hún blóm,
en tapaði sóma,“ sagði höfund-
ur Lálju um það allt saman. En
hvemig sem þetta nafn hefur
velkst frá landi til lands, þá er
engin Brotefa á íslandi 1703,
sex em þær 1801 og allar í
Eyjaijarðar- og Skagaflarðar-
409. þáttur
sýslum. Þær em enn sex 1855,
þijár 1910, en svo deyr nafnið
út, engin mær er skírð Brotefa
1921-1950 og ég held ekki
síðan.
Mínerva er komin úr latínu
og var heiti viskugyðjunnar, en
heímskugyðjan hét Móría.
Mínerva hefur orðið skímar-
nafn á íslandi einhvem tíma á
bilinu 1855 (þá var engin) til
1910, því að þá vom 5. A tíma-
bilinu 1921—50 vom skírðar 6
Mínervur á landi hér.
Nú grætur mikinn mög
Mínerva táragjöm,
nú kætist Móría mjög,
mörg sem á dáraböra.
Nú er skarð fyrir skildi:
Nú er svanurinn nár á Tjöra,
kvað sr. Jón Þorláksson á Bæg-
isá í minningu sr. Magnúsar
Einarssonar á Tjöm í Svarfað-
ardal.
Sunnefa (Sunnifa) mun vera
komið úr fomri ensku eins og
Brotefa. Um það em sammála
helstu nafnaspekingar Svía,
áðumefndur Assar Janzén og
E.H. Lánd. Þeir telja þetta kom-
ið úr Sunngifu eða þvílíku og
merkja „sólargjöf'. Merkingin
er því stómm lík merkingu
Brotefu-nafnsins. Þessi skýring
Svíanna hefur verið viðtekin
síðan, sjá mannanafnabækur
Hermanns Pálssonar og Karls
Sigurbjömssonar. „Sent och
sállsynt pá Island," segir E.H.
Lánd, en veit þó um Sunnifu
Þórðardóttur árið 1403. Assar
Janzén segir að Sunnifa væri
nafn á kristinni írskri drottn-
ingu sem flýði til Noregs og dó
þar. Var hún vemdardýrlingur
Björgvinjar og má lesa um
kraftaverk fyrir hennar mátt í
Sturlungu. í sömu bók segir og
frá norskri Sunnifu sem var hjá
Snorra í Reykholti á 13. öld.
Árið 1703 em 15 Sunnefur á
íslandi, átta 1855, sex 1910,
og 9 vom svo skírðar 1921—50.
Norðmenn breyttu þessu nafni
í Synneve, en Jóni Ólafssjmi
þóknaðist að þýða Synnave p&
Solbakken með heitunum
Sigrún á Sunnuhvoli og átti
sinn þátt í útbreiðslu Sigrúnar-
nafnsins.