Morgunblaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 5
Sunnudagur 24. des. 1961
MORGVNBLA&IÐ
53
EKKI er afskaplega langt síðan
barrtré urðu algeng á færeysk-
um heimilum sem tákn jólanna.
Að vísu barst sá siður, að hafa
gólatré á heimilinu, að minnsta
kosti þar sem börn voru, til
Færeyja frá Danmörku þegar í
lok síðustu aldar, en sjaldgæft
var að sjá þeim bregða fyrir.
Enn var langt í land, að jóla-
trén yrðu almenn, einkum í fá-
mennum, afskekktum byggðar-
lögum. Þar þótti ótímabær mun
eður að skarta með þessum ó-
kennilegu, innfluttu trjám, og
kaupmönnum fannst að sjálf-
eögðu engin þörf á að hafa þau
til sölu af þeirri einföldu á-
etæðu, að engin erfðavenja bauð
notkun þeirra. Færeyjar eru
heldur ekki skógivaxið land.
Nú er öldin samt orðin önn-
ur, því nú er torfundið fær-
eyskt heimili með börnum og
ungu fólki, þar sem ekki er
jólatré. Jólatrén eru nú ekki
einu sinni bundin við heimilin.
Verzlanir eru skreyttar greni,
þegar fer að líða að jólum,
einnig aðaltorgið í Þórshöfn, og
nú er svo komið, að í stærri
þorpum eru sett upp stór greni-
tré með aragrúa af rafljósum
og um hátiðisdagana leikur
hljómsveit staðarins jólalög við
tréð, og börn og fullorðnir hóp-
est að. Þegar vetrarstormurinn
nær sér á strik, og það er ó-
sjaldan á þessum slóðum, sveifl-
ast trén eins og siglutré í velt-
ingi. Börnunum þykir það að-
eins ennþá skemmtilegra, enda
rennur sjómannablóð í æðum
þeirra allra.
Á þessum vindlúðu Atlants-
hafseyjum eru jólasiðir ennþá
að mörgu leyti öðru vísi en í
umheiminum, en ennþá meira
bar á því áður fyrr, því sam-
göngur voru stopular, ekki sízt
á vetrum.
Sé farið fimmtíu ár eða lengra
aftur í tímahn, fer mönnum að
skiljast, að hin sanna jólagleði
átti ekki erfiðara að komast inn
í lágar baðstofur Færeyinga en
önnur híbýli, þótt hið ytra
skraut, eins og við þekkjum í
dag, vantaði. Að sjálfsögðu
þekktist ekki jólatré, jólagjafir,
glingur né sælgæti, en samt
voru jólin öllum tilhlökkunar-
efni í hinum htlu, færeysku
fj arðabyggðum.
. Mena bjuggu sig vandlega
undir jólin, og byrjuðu snemma
á undirbúningnum. Þar, sem
engin verzlun var — og það
var víðast — voru hraustustu
mennirnir í byggðarlaginu
kvaddir til að manna jólabátinn
og fara til næsta verzlunarstað-
ar til að kaupa vörur handa
öllum í sveitinni. Það var ekki
borin nein smáræðis virðing
fyrir þeim, sem völdust til þessa
starfs, sem oft krafði verulegs
manndóms. Farið var eld-
snemma af stað, og séð var um,
að þeir hefðu nóg af öllu, sem
þeir þörfnuðust, hlý föt og full-
ar matarskrínur, því oft þurfti
að sigla langan veg um þung-
an sjó og stríðar rastir, og ekk-
ert nema árarnar og seglin til
að koma bátnum áleiðis.
Oft var því þrekraun að fara
á jólabátnum, komast til næsta
kaupstaðar í myrkri og hvass-
viðri og aftur til baka við sömu
skilyrði, án þess að menn, bát
eða varning sakaði.
Það var einmitt á jólunum, að
börn og fullorðnir fengu ný föt.
Vefirnir voru slegnir af kappi
hin löngu desemberkvöld. Öll
Eftir Eiden
IViúller ritstjóra
klæði, yzt sem innst, voru unn-
in heima úr færeyskri ull. All-
ir unnu af kostgæfni, en vinn-
an fór fram í reykstofunni. í
henni var moldargólf og opið
eldstæði. Þar var ofið, kembt,
spunnið og prjónað meðan ein-
hver sagði sögur, eða fólkið
söng.
Hammershaimb prófastur, fað
ir færeyska ritmálsins, lýsir
slíkum vökum á skemmtilegan
hátt í hinni færeysku lestrar-
bók sinni:
„Allt heimilisfólkið safnaðist
saman í reykstofunni, móeldur-
inn skíðlogaði, og birtuna lögðu
kolurnar til (færeyskar kolur
voru eins og þær íslenzku). Ull-
arkassarnir voru teknir fram og
rokkarnir fóru að suða. Hús-
bóndinn fékk öllum nokkuð að
starfa. Drengir og ungir vinnu-
menn voru látnir kemba, hinir
eldri spunnu. Stúlkurnar sett-
ust á stóla, kassa óg kyrnur
upp við eldstæðið. næst eldinum
sat amma með yngsta hnokk-
ann, hún var búin að lofa að
segja honum ævintýri áður en
hann færi að sofa.
Vefurinn stóð óhreyfður inni
í stofunni, er nefnd var gler-
stofa, jólavaðmálið var næstum
búið, og vefarinn gat nú tekið
sér stund til að prjóna með
hinum. Karlarnir, sem spinna
skyldu, fóru úr kotunum, til
að eiga léttara um hreyfingar,
því alltaf var mikil keppni um,
hver afkastað gæti mestu á vök-
unni.
Jólaskipið
Svo byrjaði bóndinn sjálfur,
eða einhver af vinnumönnunum,
sem var vanur að vera for-
söngvari í færeyska dansinum,
á einhverju gömlu kvæði eða
þjóðvísu og söng hverja vísuna
á fætur annarri, og allir voru
með í viðlaginu.
Þegar kvæðinu var lokið byrj
aði gamla konan á bekknum
næst eldinum, tók að segja
gamlar sögur og ævintýri. Þeg-
ar hún tók að segja frá álfum
og tröllum gutu hinir yngri
hornauga til hennar og kamb-
arnir hægðu á sér, en fólkið ró-
aðist samt fljótlega aftur....“
Siður var, og er reyndar enn,
að halda brúðkaupsveizlur um
jólaleytið.
Á þeim árstíma var sláturtíð
alls staðar lokið, og menn áttu
því gnótt kjöts til að reiða fram
fyrir gestina. Þeir voru margir,
oftast komu ekki aðeins allir
úr sveitinni, heldur og fjöldi
ættingja og vina úr næstu sókn-
um. - Svona brúðkaup tók sinn
tíma, oft stóð það í tvo eða
þrjá sólarhringa. Það var því
kærkomin byrjun jólahátíðar-
innar.
En snúum okkur heldur að
hinum eiginlega jólaundirbún-
ingi.
Á aðfangadag var lögð síðasta
hönd á undirbúninginn á heim-
ilunum. Allt skyldi tekið til, áð-
ur en klukkan í torfkirkjunni
tæki að hringja inn hátíðina.
Oft varð erfitt að ljúka verk-
unum í tæka tíð.
Öll verkfæri voru lögð til
hliðar, en menn áttu að ljúka
öllu því, sem byrjað hafði ver-
ið á, annars var það hengt upp
í reykháfinn yfir eldstæðinu í
reykstofunni sem „jólatröll“.
Jólatröllið var svo til enn frek-
ari háðungar, og til varnaðar
öllum þeim, sem svipaðs sinnis
væru, skreytt snúrum, sem mó-
kögglar voru hengdir í.
Aðfangadagskvöld var ekki
haldið hátíðlegt sem slíkt, og sá
siður er heldur ekki orðinn al-
mennur nú, þó alltaf sé gert
meira og meira að því að hafa
það hátíð fyrir börnin með
dansi kringum jólatré og af-
hendingu gjafa.
í gamla daga var borðuð
frekar fátækleg kvöldmáltíð á
aðfangadagskvöld, oftast harð-
fiskur með rengi, og nú var loks
komið að byrjun jólahátíðarinn-
ar.
Á jólanótt var látið loga ljós
í öllum þeim herbergjum, sem
fól'k hélt sig í.
Á jóladagsmorgun var farið
snemma á fætur. Einhver ná-
granninn var kominn um 4—5
leytið til að bjóða gleðileg jól,
og samkvæmt gamalli hefð var
hann hresstur á annað hvort
kaffi eða brennivíni. Menn fóru
í nýju fötin og neyttu morg-
unverðar, sem var vindþurrkað
lamba- eða sauðakjöt, svonefnt
skerpikjöt. Einnig var á borð
borið saltkjöt, rúllupylsa og
annað góðgæti, sem til var.
Allir fóru í kirkju, þar sem
hún var til, en frá kirkjulaus-
um byggðarlögum fóru menn í
hópum, annað hvort í bátum
eða fótgangandi yfir fjall til að
halda jólin hátíðleg í næstu
kirkju. Þar voru sungnir þeir
sálmar, sem Kingos sólmabók
ætlaði til jólanna, en oft vant-
aði presta til að þjóna kirkjun-
um, og þá varð djákninn að
hlaupa i skarðið og lesa pistil-
inn.
Eftir guðsþjónustu fóru menn
i heimsóknir til að bjóða gleði-
leg jól, og enginn mátti bera
jólin út, gestunum var gefið það
bezta, sem til var, sama var á
hvaða tíma dags þeir komu, að-
alrétturinn var alltaf kjöt, til
tilbreytingar frá fiskinum, sem
var borðaður hversdagslega. í
mörgum húsum var — og er
enn — matur á borðum allan
daginn. Annar jóladagur var
einnig hátíðísdagur, en helgaður
heimsins lystisemdum, þótt
kirkjuferðin væri eigi vanrækt.
Síðdegis var víða spilað á spil,
spilið hét Jas greifi og líktist
svolítið gamaldags bridge og
vist.
Að kvöldi annars jóladags var
loks komið að samkomunni í
danshúsinu. Nú orðið dansa
Færeyingar mest nýtízku dansa,
en fyrr meir var eingöngu stig-
inn hinn forni hringdans, unz
birta tók að morgni. Hetju-
kvæðin bergmáluðu í stofunni,
og forsöngvararnir urðu að
kunna mörg hundruð vísur ut-
anbókar.
Þriðji í jólum var einnig
nokkurs konar helgidagur, og
um kvöldið var stiginn dans.
Gamlar sögur frá Norðureyj-
unum segja, að kæmu gestir í
jólavikunni, hefði þeim verið
sýnd sama gestrisnin eins og
samsveitungunum yfir jóladag-
ana.
Jólunum lauk ekki að fullu
fyrr en á þrettándanum, 6. jan.,
og enn þann dag í dag halda
margir þann sið í heiðri. Hins
vegar þýðir það ekki sama og
að daglegum störfum sé ekki
sinnt frá 27. desember til 6.
janúar. En á þrettándanum er
öllum jólaveizlum og samkom-
um hætt.
— ★ —
Jólahald í Færeyjum nú
á dögum
Þó mörgum gömlum siðum sé
haldið við, einkanlega hvað
kirkjugöngur og húslestur heima
við snertir, hafa nýir tímar sett
mark sitt á færeysk jól. Og það
er vel skiljanlegt. Nú eru dans-
leikir félaga orðinn fastur liður
í jólahaldi æskufólks. Að-
fangadagskvöld er víðast hvar
orðinn hin stóra hátíð heimil-
anna, og einkum barnanna. —
Margir danskir jólasiðir hafa
komizt í hefð, ásamt hinum
gömlu færeysku siðum. Einkum
gildir þetta um jólamatseðilinn
í Þórshöfn og hinum stærri
þorpum að minnsta kosti. Hin
færeyska húsmóðir er búin að
tileinka sér hrísgrjónagraut,
gæsasteik, hnetur, konfekt og
annað tilheyrandi. En hins veg-
ar hefur ekki verið sagt skilið
við hina gömlu færeysku jóla-
rétti. Skerpikjötið og soðið,
þurrkað lambakjöt með sterkri
súpu með grjónum og jurtum
— hitt ræsta kjötið — rúllú-
pylsuna og margt fleira, enginn
Færeyingur vill láta sig vanta
þetta. Og nýtízku dansarnir á
kvöldi annars jóladags hafa
heldur ekki útrýmt hinum forna
hringdansi. Bæði nýir og gaml-
ir siðir þrífast hlið við hlið.
Rafmagnsljós eru komin í stað-
inn fyrir lýsis- og olíulampa, og
það harmar víst enginn.
Færeyingar leggja sérlega
mikla áherzlu á, að börnin eigi
skemmtileg jól, því Færeyingar
og ítalir eiga það sameiginlegt
að börnin eru miðdepill fjöl-
skyldulífsins í meira mæli en
annars staðar. Þar með er ekki
sagt, að of mikið sé látið eftir
færeyskum börnum. Flestir for-
eldrar hafa, sem betur fer, vit
á að setja takmörk, en það er
nú einu sinni svo að börnin
eiga óskipta athygli allrar fjöl-
skyldunnar og stendur þetta
sennilega í sambandi við að
Færeyingar eru óvenju barn-
góðir að eðlisfari.
Á mörgum heimilum er það
siður, að fjölskyldan kemur sana
an til að halda jólin hátíðleg.
Skreytingar og verzlun setja
nú á dögum mikinn svip á fær-
eysk jól. Einnig þar fyllast búð-
irnar af vörum og í desember
er sama annríkið þar og meðal
stærri þjóða. Aðeins eitt ber á
milli. í Færeyjum mundi eng-
inn láta sig dreyma um að byrja
jólaskreytingar og vörusýningar
fyrr en eftir 1. desember. Mönn-
um fyndist fíónslegt að byrja
þegar í nóvember, vegna þess að
slíkt gervijólaskap gæti ekki
haldizt fram að jólum. Það er
fjarri skaphöfn Færeyinga að
eiga að vera í jólaskapi í nærri
tvo mánuði. Þeir lifa eftir þeirri
gullnu reglu, að hóf sé á öllu
bezt. En hins vegar er óhætt að
segja, að þegar jólamánuðurinn
er byrjaður eru allar ytri að-
Framh á bls. 15.