Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1999, Blaðsíða 8

MARGSINNIS hef ég
vakið athygli á því hér
í Lesbók að skipulag
Reykjavíkur er klúður
sem gerir fólki á höf-
uðborgarsvæðinu bæði
dýrt og erfitt að búa
þar og sinna daglegum
erindum. Byggð af þessu tagi er varla hægt
að skilgreina sem borg, heldur einhverskon-
ar strjálbyggt þéttbýli; slitrur bæjarhverfa
sem varla hanga saman, en inn á milli
óbyggðar víðáttur, engum til gagns. Um
1940 var þéttleiki byggðar í Reykjavík 170
íbúar/ha en nú er hann kominn í 28 íbúa/ha
og sígur trúlega enn á ógæfuhliðina með
nýrri byggð í Blikastaðalandi og á Kjalar-
nesi.
Miðborgarsamtökin, félagsskapur sem
hefur á sinni könnu að stuðla að vexti og við-
gangi miðbæjarins, hélt fund á síðastliðnum
vetri og kynnti róttækar tillögur í þá veru að
snúa þessari óheillaþróun við og skapa skil-
yrði fyrir mun meiri og þéttari byggð út frá
gamla miðbænum í Kvosinni. Borgarstjór-
anum í Reykjavík var boðið til fundarins,
svo og talsmanni minnihlutans í borgar-
stjóm.
Mér fannst að tillögurnar gætu skipt
sköpum fyrir Reykjavík framtíðarinnar og
að forvitnilegt væri að heyra og sjá viðbrögð
þeirra sem fara með völdin og láta hlutina
gerast.
Bæði borgarstjórinn og talsmaður minni-
hlutans fóru í kringum tillögumar um
þessa framtíðarskipan eins og kettir í
kringum heitan graut og fundannenn
skildu þá að þaðan var einskis að vænta.
I staðinn íyrir að reyna að leggja mat á
þá framtíðarsýn sem þama var birt, fóra
þessir borgarstjómarmenn í sín gömlu
hjólför og körpuðu um það hvenær Hafn-
arstræti hefði verið lokað fyrir bílaum-
ferð og hvenær ekki. Lengra náði fram-
tíðarsýn þeirra ekki.
í stuttu máli era tillögurnar svohljóð-
andi og vísast ennfremur til skipulags-
uppdráttar sem kynntur var á fundinum
og hér fylgir með: Með uppfýllingu í
Skerjafirði era sköpuð skilyrði fyrir nýj-
an Reykjavíkurflugvöll, en í Vatnsmýr-
inni og á gamla flugvallarsvæðinu er gert
ráð fyrir að rísi 10 þús. manna íbúðar- og
miðborgarbyggð. Jafnframt er aukið við
byggingarland með víðáttumikilli upp-
fyllingu norðan við Seltjarnames. Sú
uppfylling nær frá höfninni við Kvosina
og út fyiár Akurey. Þar er gert ráð fýrir
hafskipahöfn á móts við Engey, en milli
uppfyllingarinnar og Nessins er gert ráð
fýrir bátahöfn eða lystihöfn. Á landfyll-
ingunni við Akurey, sem er 450 ha sam-
kvæmt tillögunni, er gert ráð fýrir 30
þús. manna byggð, en einnig er gert ráð
fyrir íbúðar-og miðborgarbyggð um-
hverfis Vesturhöfn.
Ekki var þess von að málið yrði á dag-
skrá við borgarstjómarkosningamar síð-
astliðið vor þar sem hvorki R-listinn né
Sjálfstæðisflokkurinn virtust hafa kjark
eða framsýni til að minnast á tillögumar,
þaðan af síður að gera þær að sínum. Það
þótti vænlegra að sameinast Kjalames-
hreppi og geta dreift Reykjavík upp að
Hvalfirði.
Áfram skal haldið á þeirri braut að
höfuðborgin verði í henglum út um víðan
völl, svo allir geti verið háðir einkabílum í
þeim mæli að bflar á hverju heimili verða
helzt að vera jafn margir fólkinu sem þar
býr. Meinið er einnig að dreifíngarstefnunni
hefur ekki verið fylgt eftir með fullnægjandi
gatnakerfi, sem eitthvað gæti dregið úr
óþægindunum. Fyrir utan einstaka endur-
bætur svo sem Höfðabakkabrúna, Ártúns-
brekku og mislæg vegamót Miklubrautar og
Skeiðarvogs, sem nú er unnið að, era megin
umferðaræðar borgarsvæðisins engan veg-
inn til þess fallnar að afkasta umferðar-
þunga eins og með þarf. Hvorki Sæbraut né
Miklabraut geta talizt fullnægjandi stofn-
brautir frá Artúnsbrekku til Vesturbæjar-
í Morgunblaðinu 9. des sl. tekur Örn Sig-
urðsson arkitekt á þessu máli í ítarlegri
grein: Höfuðborg í vanda. Þeim vanda lýsir
hann m.a. svo:
EÐA ALLT
LÁTIÐ REKA
Á REIÐANUM
EFTIR GISLA SIGURÐSSON
Spurningin er: Á að dreifa Reykjavík enn frekar, slitrur
öéttbýlis vestur um Kjalarnes og áleiðis upp á Mosfells-
leiði, eða á flytja flugvöllinn, gera uppfyllingar báðum
megin Selt|arnarness samkvæmt tillögu Miðborgarsam-
takanna og byggja þar alvöru borg.
UPPDRÁTTUR að framtíðarskipulagi út frá gamla miðbænum í Reykjavík, sem Miðborgarsamtökin hafa lát-
ið gera og kynnt. Flugvöllur með tvær flugbrautir sem snúa eins og brautirnar á gamla flugvellinum er kom-
inn á uppfyllingur úti á Skerjafirði. Nýtt byggingarland er til orðið í Vatnsmýrinni og annað ennþá stærra á
uppfyllingum sem ná norður fyrir Akurey og Engey.
„Reykjavík er höíuðborg í vanda sem birtist
í útþyrmtri byggð, splundraðri miðborgar-
starfsemi, versnandi almenningssamgöng-
um, vítahring bílanotkunar, versnandi
ástandi umhverfísmála og hnignun miðborg-
arsvæðis. Orsakir vandans eru grandvara-
leysi í skipulagsmálum og vanræksla á
stefnumótum til langs tíma.
Undir þetta er hægt að taka, en það er at-
hyglisvert að ekkert af þessu virðist hafa
farið fyrir brjóstið á þeim sem gáfu kost á
sér í síðustu borgarstjórnarkosningum. I
þeim hanaslag vora vandamál næstu mán-
aða efst á baugi, en enginn viðraði framtíð-
arsýn fyrir Reykjavík á næstu öld.
Eins og Öm bendir á í grein sinni voru
áhugaverðar skipulagstillögur settar fram á
fyrri hluta aldarinnar og samkvæmt þeim
gat Reykjavík þróast í góða og áhugaverða
borg. Hernám Breta og gerð flugvallarins í
Vatnsmýrinni batt hinsvegar enda á þá þró-
un. Flugvöllurinn á 142 ha svæði í Vatns-
mýrinni tók bróðurparinn af nesinu og kom í
veg fyrir að þetta ákjósanlegasta byggingar-
svæði út frá Kvosinni byggðist. Það var þó
aðeins upphaf óheillaþróunar en hvert
ógæfusporið af öðru hefur síðan verið stigið.
Á árunum eftir stríðið var farið að byggja
slitrótt hverfi austur eftir bæjarlandinu og
síðar varð í tízku að sólunda byggingarlandi
undir eitthvað sem kallað var „græn svæði“
en hafa hvorki orðið til gagns né ánægju.
Vegna dreifingar borgarhverfa upp um
Breiðholt, upp að Rauðavatni og alla leið að
Korpu í nánd við Blikastaði hefur gífurlegur
viðbótarkostnaður orðið við hverskonar
leiðslur og gatnagerð og yfirgengilegur tími,
óþægindi og kostnaður verður af akstri milli
borgarhverfa. I stórum dráttum er þetta
ameríska bflaborgin sem höfð hefur verið til
hliðsjónar; enginn hreyfir sig öðravísi en á
bfl. Líklega hefur það þó bara æxlast svona,
fremur en að skipulagið hafi byggst á fram-
tíðarsýn.
Örn Sigurðsson sagði ennfremur í grein
sinni: „Reykjavík er dreifbýlasta höfuðborg
Evrópu og þó víðar væri leitað. íbúum á
hvern hektara hefur fækkað mjög og t.d.
bjuggu 38.000 manns innan Hringbrautar
og Snorrabrautar 1940 en nú búa þar 16
þúsund. Stefnuleysi í skipulagsmálum mun
valda meiri þynningu byggðar á ókomnum
árum. Óumflýjanlegt virðist að aukinn íbúa-
fjöldi færi Reykjavík fjær því að teljast a 1-
vöru borg. “
Undanfarna tvo áratugi eða rúmlega það
hafa komið fram tillögur um tilfærslu flug-
vallarins og þéttingu byggðar á nesinu.
Trausti Valsson arkitekt og fleiri gerðu til-
lögu 1975 um flugvöll í Skerjafirði, en Mið-
borgarsamtökin og fleiri gerðu síðar athug-
semdir og vöraðu við þeirri háskalegu þróun
sem sjáanleg var. Forsvarsmenn Björgunar
gerðu tillögur um landfyllingu norðan
Örfiriseyjar 1981. Þeir hafa enn gert tillögu
um landfyllingu við Nauthólsvík fyi'ir 700
manna byggð. Sú tillaga hefur bæði fengið
góðar undirtektir og verið mótmælt, en
skiptir engum sköpum; þarna yrði til enn
einn skækillinn, slitinn úr tengslum við
heildina.
Landfylling í Skerjafirði og bygging
nýs flugvallar þar ætti að verða for-
gangsverkefni til þess að losna við
Reykjavíkurflugvöll úr Vatnsmýrinni
og geta hafið uppbyggingu út frá Kvos-
inni. En slík framtíðarsýn er utan og
ofan við skilning borgar- og landsfeðra.
Skammtímalausnir þykja betri. Nú á
að berja í brestina og demba rámlega
hálfum öðram milljarði í að púkka uppá
flugvöllinn í Vatnsmýrinni og byggja
nýja flugstöð. Með þessari ákvörðun
setja stjórnvöld fótinn fýrir eðlilega
framþróun.
Eru það þá skýjaborgir einar, að
unnt sé að gera nægilega stóra land-
fyllingu í Skerjafirði og flytja völlinn
þangað? Síður en svo. Reiknað hefur
verið út að í landfyllingu, sem þarf að
vera 83 ha, þurfi 7.8 milljónir
rámmetra af fyllingarefni og útbúa
þarf 8 km langa brimvöm. Líklegur
kostnaður er 4.2 milljarðar króna, en til
samanburðar má nefna að áætlaður
kostnaður við Sundabraut er um 12
milljarðar. Bent hefur veri á að ýmsar
borgir hafa farið þá leið að byggja flug-
velli á uppfyllingum út í sjó; nýjasta
dæmið er einn stærsti flugvöllur heims-
ins í Hong Kong.
Um síðustu aldamót var mannfjöldi í
Reykjavík 5.600 og hefur um það bil
tuttugufaldast á þessari öld. Ekki era
líkur á svo stórfelldri þróun á næstu
öld, enda yrði mannfjöldinn í borginni
þá 2.2 milljónir um aldamótin 2100. I
grein sinni telur Örn Sigurðsson að
íbúar á höfuðborgarsvæðinu verði þá
500-800 þúsund. Með sama áframhaldi
er ljóst að Kjalarnes hrekkur skammt
og þá verður að teygja sig upp fyrir
Lækjarbotna, uppá Sandskeið og
Svínahraun, jafnvel uppá Mosfellsheiði.
Það liggur ljóst fyrir að þungamiðja
byggðar í Reykjavík hefur færst hratt aust-
ur eftir og að gamli miðbærinn í Kvosinni
hefur af ýmsum ástæðum tapað þeirri stöðu
sem hann hafði. Mest munar um að verzlun-
in hefur svo að segja flúið þaðan og Lauga-
vegurinn einn hefur styrkst þegar litið er á
gamla bæinn inn að Snorrabraut. Að öðru
leyti er stór hluti verzlunar kominn miklu
austar, í Kringluna, í Mjóddina og Smárann
í Kópavogi. Örn Sigurðsson nefnir í grein
sinni að nú þegar móti íýrir óreiðukenndri
línubyggð frá norðaustri til suðvesturs með
þungamiðju í Kópavogsdal. Uppbyggingin
þar, væntanleg tvöföldun Reykjanesbrautar
og tilkoma Sundabrautar muni styrkja þá
þróun. Þessi línubyggð verði til af sjálfu sér
ef ekkert vitrænt verði aðhafst í skipulags-
málum höfuðborgarsvæðisins, heldur látið
reka á reiðanum hér eftir sem hingað til.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 9. JANÚAR 1999