Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1998, Blaðsíða 6

MIG langar ekki að lesa.
Mig langar ekki að
skrifa. Mig langar ekki
að gera neitt nema vera
hér. Geri ég eitthvað
verð ég ekki hér leng-
ur. Að vera hér á að
vera nóg. Kannski er
það nóg nú þegar.“
Petta eru hugleiðingar konu sem myndað
hefur ákaflega náin og óvenjuleg tengsl við
landið okkar - óvenjuleg af því hún er ekki
fædd hér, óvenjuleg af því hún kom hingað
upphaflega fyrir tilviljun. Með árunum hefur
ísland orðið hennar staður - hér líður henni
vel, hér hefur hún næði, hér fínnur hún sjálfa
sig, hér fínnur hún hjartslátt heimsins. Hing-
að sækir hún líka orku til að glíma við krefj-
andi verkefni víðsvegar um heim. Þessi kona
er bandaríska listakonan Roni Hom.
Frá árinu 1975 hefur Roni Horn sótt ísland
heim svo til árlega og stundum oftar en einu
sinni á ári. „Ég reyni að koma að minnsta
kosti einu sinni á ári, stundum tvisvar. Ég
dvelst hér aldrei skemur en tvær vikur í senn,
enda getur það tekið upp undir tíu daga að
komast á áfangastað. Stundum er ég hér
lengur, allt að sex vikum. Ef ég væri ekki
svona bundin af verkefnum og sýningum úti í
heimi myndi ég örugglega koma oftar.“
Roni Horn vantar ekki verkefnin. Hún hef-
ur um árabil verið í hópi virtustu listamanna
sinnar kynslóðar í Bandaríkjunum og í seinni
tíð hefur vegur hennar vaxið jafnt og þétt í
Evrópu. Þar er helsti vettvangur sýninga
hennar nú um stundir. Roni opnar nokkrar
einkasýningar á ári hverju, auk þess að taka
þátt í fjölda samsýninga. Nú standa yfír sýn-
ingar á verkum hennar í Sydney, Köln og
Miinchen og senn bætast við sýningar í Los
Angeles og Brussel, auk þess sem listakonan
vinnur nú af kappi að stóru verkefni í Basel
sem ljúka mun árið 2000.
Roni Horn vinnur í marga miðla. Hér á
landi hefur hún að mestu unnið með teikning-
ar og ljósmyndir sem komið hafa út á bók,
stundum með textum, stundum ekki. Alls hef-
ur listakonan gert átta bækur sem tengjast
íslenskri náttúru. Tilhejrra sjö þeirra bóka-
flokknum To Place.
Tilviljun sem varð að þörf
En hvað dró Roni Horn upphaflega til þess-
arar framandi eyju í norðri?
„Sennilega hefur tilviljun ein ráðið því að
ég kom hingað fyrst, í það minnsta man ég
ekki eftir neinni sérstakri ástæðu. Island
hefði getað verið hvaða land sem er. I gegnum
árin hefur þessi tilviljun síðan orðið að nauð-
syn - þörf. Mér hefur smám saman orðið ljóst
að ekki verður aftur snúið.“
- Vissirðu eitthvað um landið þegar þú
steigst fyrst á íslenska jörð?
„Nei, lítið sem ekkert! Þegar ég steig út úr
flugvélinni fékk ég á tilfinninguna að ég væri
stödd á lítilli eyju í Norður-Atlantshafí, sem
var auðvitað raunin. Mig minnir að ég hafi
gert mér grein fyrir því að landið væri strjál-
býlt, sem höfðaði til mín þar sem ég er einfari
að upplagi, þrátt fyrir að vera alin upp í fjöl-
menninu í New York. Um veðráttuna, lands-
lagið og hefðirnar vissi ég ekkert. Þessu átti
ég heldur betur eftir að kynnast. Kynnin af
íslandi hafa haft gríðarleg áhrif á líf mitt, á
það hvernig ég skynja sjálfa mig sem einstak-
ling, hvernig ég upplifi list mína og hvar ég
staðset mig í heiminum. Island var vendi-
punktur í mínu lífi!“
- En ferlið hefur sumsé verið seigfljótandi?
„Já. Mig óraði ekki fyrir því í upphafi að ég
ætti eftir að bindast íslandi böndum fyrir lífs-
tíð - að landið ætti eftir að hafa svo afgerandi
áhrif á þroska minn sem listamanns, mann-
eskju.“
- Varstu þegar búin að gefa þig listagyðj-
unni á vald þegar þú komst hingað fyrst?
„Ekki formlega enda var ég bara 19 ára
gömul. Þegar ég kom hingað þriðja sinni, á
styrk frá Yale-háskóla 1979, var ég aftur á
móti búin að gera mér grein fyrir þvf hvert
hlutskipti mitt yrði í lífínu. Ari síðar var ég
farin að vinna fyrir mér sem listamaður í New
York.“
- Ertu alltaf ein á ferðum þínum um landið?
„Já, yfirleitt. Ég vil ferðast einsömul. Hér á
íslandi er það líka hægt, manni stafar ekki
ógn af neinu - nema ef vera skyldi náttúruöfl-
unum! I Bandaríkjunum eru menn álitnir
truflaðir ef þeir eru einir á ferð.“
- Hvað hefur heillað þig mest hér á landi?
„Það er svo margt. Veðráttan var það
fyrsta sem hreif mig, þótt margir Islendingar
eigi eflaust erfltt með að trúa því. Staðreynd-
in er aftur á móti sú að maður upplifir sjálfan
sig hvergi betur líkamlega en andspænis
veðrinu. Islenskt veðurfar er því hrein unun.
Mér líður best á íslandi þegar vindar blása.
Vindurinn er engu líkur hér á landi - hann er
ekki bara hreyfing og hljóð, eins og ég þekki
ÞAR SEM
HJARTAÐ
SLÆR
Morgunblaðiö/Einar Falur
Bandaríska listakonan Roni Horn hefur sótt ísland heim
svo til árleqg í meira en tvo áratugi. Hún ferðast um
landið, yfirleitt einsömul, staldrar við, sl< yniar, upplifir,
drekkur í í sig orku. ORRI PÁLL ORMARSSON kom að
máli við 1 listakonuna, þegar hún var stödd hér á landi
á dögunum, en hún sem segir Íí >land hafa haft afger-
andi áhrif á þroska sinn í list og li ífi.
hann frá Bandaríkjunum, heldur sannkallaður
frumkraftur, sem er allt að því ógnvekjandi á
köflum. Maður getur fundið kraftinn myndast
úti fyrir ströndinni og hella sér svo inn yfir
landið. Vindurinn hefur ekki aðeins haft var-
anleg áhrif á landslagið á íslandi heldur líka
menningu þjóðarinnar. Afl af þessu tagi verð-
ur ekki virt að vettugi!"
- Þú nefndir landslagið. Hefur það ekki
snortið þig?
„Það kemst enginn hjá því að verða snort-
inn af íslensku landslagi. Ég hef oft líkt Is-
iandi við völundarhús - landið er nógu stórt til
að villast í því en um leið nógu lítið til að finna
sjálfan sig. Þannig er sambandi mínu við Is-
land einmitt ágætlega lýst - ég hverf inn í
sjálfa mig, hverf inn í heiminn.
íslenskt landslag hefur sérstöðu fyrir þær
sakir hvað það er nýtt af nálinni - Island er jú
eldfjallaeyja. Maður sér breytingarnar nánast
eiga sér stað. Hér fer maður heldur ekki á
mis við neitt eins og í Bandaríkjunum, þar
sem allt er svo gamalt að maður þarf sérstaka
þjálfun til að hafa hugmynd um hvað maður
er að horfa á. Þessi skýrleiki er mér að skapi.
Oræðni birtunnar, himinsins, hefur líka
hrifið mig. Það er ekki gott að færa þessa til-
finningu í orð en hún eflir sjálfsmat mitt, örv-
ar hugsunina og gerir mér auðveldara að
skynja heiminn í kringum mig. Ég held að ís-
lendingar finni fyrir þessu líka en þar sem
þeir hafa alist upp við þessar aðstæður hefur
þetta ekki eins sterk áhrif á þá.“
Menningin vinnur á
- En hvað um menningu þjóðarinnar?
„Hún höfðaði ekki til mín í fyrstu, af þeirri
einföldu ástæðu að ég er ekki sérlega félags-
lynd vera og gef því menningarlífi almennt
ekki mikinn gaum. Ég verð þó að segja að eft-
ir því sem ég ver meiri tíma hér hefur menn-
ingin unnið jafnt og þétt á. Mér sýnast félags-
leg samskipti á Islandi að verulegu leyti snú-
ast um grundvallaratriði. Það kann ég að
meta.“
- Má ekki sjá merki um þessa viðhorfs-
breytingu í bókaflokknum þínum? Fyrsta
bindið, Bluff Life, varð til eftir að þú hafðir
dvalist í tvo mánuði í vitanum í Dyrhólaey -
alein, en í seinni bindum, svo sem Haralds-
dóttir, virðist fólk vera farið að skipta þig
meira máli.
„Það er rétt. Teikningarnar í Bluff Life
snúast um ákveðinn stað. Stað sem er í
stöðugri mótun, bæði í eiginlegum skilningi
og í augum áhorfandans. I Dyrhólaey var ég
þessi áhorfandi. Sömu sögu má segja um
næstu bindi, ég er alltaf ein á ferð. Tvö síð-
ustu bindin, Haraldsdóttir og Arctic Circles,
endurspegla aftur á móti það viðhoif mitt í
seinni tíð að ísland verði ekki skilið til hlítar
nema í gegnum fólkið sem yrkir eyjuna. Ég
hef lært að dást að samspili manns og náttúru
hér á landi. Islendingar umgangast landið sitt
af svo mikilli hógværð. Þeir hafa enga þörf
fyrir að sigrast á því, aðeins lifa með því.
Menn geta heldur ekkert annað þegar þeir
vita að náttúruöflin fara sínu fram, þar sem
þeim sýnist, þegar þeim sýnist. Þessi afstaða
kemur skýrt fram í byggingarlist landsins,
bókmenntum og sjálfsskynjun íbúanna, sem
er, vel að merkja, afar sterk - ekki veitir af!“
- Hvers vegna kýstu bókarformið til að lýsa
því hvernig þú upplifir Island?
„Ég hef oft spurt mig þessarar spurningar
en kann ekkert einhlýtt svar við henni. Senni-
lega stafar það af því að mér varð snemma
ijóst að hugmyndin ætti eftir að vinda upp á
sig - verkefnið ætti eftir að verða snar þáttur
í lífi mínu. Þegar maður vinnur að verkefni
um svo langt skeið kemur það sér líka vel að
vinna með ákveðið form, ákveðna umgjörð.
Þótt efnið sé síbreytilegt er formið ávallt hið
sama og fyrir vikið er endalaust hægt að bæta
við. Bækur hafa líka þann kost, umfram til
dæmis sýningar, að það er mun auðveldara að
dreifa þeim og ég vil að þessar bækur fari
sem víðast, þótt upplagið sé lítið. Þá eiga
bækur auðveldara með að festa rætur í sam-
félaginu en til dæmis innsetningar."
- I einni Islandsbóka þinna, Pooling Wa-
ters, ber bandarísku skáldkonuna Emily
Dickinson á góma. Hún hefur haft mikil áhríf
áþig?
„Það er ekki að ósekju að Emily Dickinson
skipar veglegan sess í heimsbókmenntunum -
snilligáfa hennar er augljós. Þá er hún auðvit-
að líka þekkt fyrir að hafa stigið, að eigin
vilja, út úr þjóðfélaginu og skapað nýjan heim
eftir sínu höfði. Hún hélt sig heima en ferðað-
ist eigi að síður víðar en flestir - með því að
loka augunum. Verk hennar hafa alla tíð höfð-
að sterklega til mín og haft mikla þýðingu fyr-
ir sjálfsmat mitt sem listamanns. Líf hennar
og verk standa mér einhverra hluta vegna svo
undarlega nærri, þetta er allt eitthvað svo
kunnuglegt. Þegar ég les Dickinson finnst
mér ég muna hluti sem ég hef aldrei upplif-
að!“
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. SEPTEMBER 1998