Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 7

Morgunblaðið/Rax
SÓLRÚN Bragadóttir syngur um þessar mundir í Kiel í óperu Mozarts, Idomeneo og
tekur að því loknu til við að undirbúa útgáfu á geislaplötu með íslenskum sönglögum.
við að halda þessu jafnvægi. Þetta er eins
og Jínudans.
Ég uppgötvaði þetta vandamál uppþornun-
ar ekki fyrr en eftir langa mæðu og veit í
dag hvernig ég get forðast slímhúðarbólgur.
Til dæmis forðast ég að borða sterkan mat,
hráan hvítlauk og lauk svo eitthvað sé nefnt.
Drekk mikinn vökva og reyni að borða vatns-
ríka fæðu. Svo hefur streita, tilfinningaójafn-
vægi, flugferðir, lestarferðir og almennt loft-
slag líka mikið að segja í þessu sambandi.
Að vera söngvari er frábær skóli í að læra
að þekkja sjálfan þig. Streða í átt að innri
ró og líkamlegu toppformi. Læra á eigin við-
brögð í öllum mögulegum uppákomum, kunna
að höndla streitu og ekki síst kynnast eigin
þörfum. Það þýðir ekkert að standa frammi
fyrir áheyrendum og segjast ekki getað sung-
ið því þú hafir lent í slæmu rifrildi við eigin-
manninn eða lent í rimmu við vinkonu. Allt
speglast í hálsorkustöðunni hvað varðar tján-
ingu með orðum og þegar neikvæðni hrann-
ast upp lokast hálsstöðin og þar með röddin.
Við_ fáum hálsbólgu!"
Áttu von á að vera meira á ferðinni hérlend-
is á næstunni?
„Það verður bara að koma í ljós. Ég sakna
auðvitað fjölskyldu og vina, hér eru ræturnar
og við flytjumst trúlega heim einhvern tíma.
Óskastaðan væri sú að geta dvalið hér heima
í tvo til þtjá mánuði á ári og taka þátt í óperu-
flutningi og ýmiss konar tónlistarhaldi. Við
eigum nógu marga söngvara og tónlistarmenn
sem geta tekið þátt í óperuflutningi eins og
dæmin hafa sannað og Þjóðleikhúsið ætti hik-
laust að flytja eina óperu á ári. Menn þurfa
bara að sameina kraftana og ég er viss um
að nægilegt fjármagn fengist til að hægt
væri að fastráða söngvara að leikhúsunum.“
Samkeppni
Sólrún segir að samkeppni meðal söngvara
erlendis sé mikil og hörð:
„Hún er nokkuð misjöfn eftir því hvaða
raddtýpa þú ert og ég tel að lýrískur sópran
sé einna fjölmennasti flokkurinn enda hefur
það komið dálítið niður á kjörunum. Mjög
margir söngvarar hafa komið á síðustu árum
frá austurhluta Evrópu og síðan á það við í
tónlistarheiminum, eins og víðar, að konur
eru lægra launaðar en karlar."
Hver hafa verið helstu verkefnin að undan-
förnu?
„Ég var nýlega á Ítalíu að syngja í Valkyij-
unum eftir Wagner og það var spennandi að
taka þátt í svona mikilli uppákomu með svona
stórskotaliði! Þetta var konsertuppfærsla með
útvarpshljómsveitinni í Torino í hinum fræga
Lingotto sal. Hljómsveitinni stjórnaði hinn
þekkti ísraelski stjórnandi, Eliahu Imbali. Ég
söng eina af Valkyijunum en annars tek ég
mjög sjaldan þátt í Wagneróperum.
Síðustu vikurnar hef ég verið að syngja í
Idomeneo eftir Mozart í Kiel sem frumsýnt
var 13. apríl. Þar söng ég hlutverk prinsess-
unnar Elettru sem er ein af lykilpersónunum
í Idomeneo þó þungamiðja óperunnar snúist
að sjálfsögðu um Idomeneo.“
Hvernig kunnirðu við þig í því hlutverki?
„Það var bæði erfitt en skemmtilegt að
kljást við hana Elettru. Ég þurfti mikið að
kafa ofan í sálartetrið til að draga óhrædd
fram hinar ýmsu neikvæðu tilfinningar því
Elettra er spillt af dekri og frekju. Hún spilar
á breitt tilfinningalitróf með óstjórnlegri af-
brýðisemi, hefndarþorsta, villtum ástríðum
en líka viðkvæmni innst inni. Það er heilmik-
il útrás fyrir mig að fá að láta skapið gossa
svolítið!"
Sólrún segir að Idomeneo sé sjaldan á fjöl-
unum en það eigi að öllum líkindum orsakir
í erfiðleikum á uppsetningu hennar því drama-
tískt séð vefst uppsetningin fyrir mörgum.
Sömuleiðis sé hlutverk Idomeneos mjög
vandasamt tenórhlutverk.
„Þetta er í fyrsta sinn sem ég syng hlut-
verk Elettru og er það ákveðið skref í átt að
svokölluðum lyrico spinto söng. Það getur ver-
ið mikill vandi að velja réttu hlutverkin á rétt-
um tíma en ég fer mjög variega í valið. Ég
hef oft verið beðin að syngja hlutverk sem ég
hef talið vera einu númeri of þung fyrir mína
rödd og þurft að hafna. Það er svo hættulegt
að hætta sér of snemma í þyngra raddfag en
getur oft verið freistandi því mörg hlutverkin
eru svo falleg. Reyndar eru lýrísku hlutverkin
mín líka yndislegt og keppist ég við að halda
þeim við. Ég söng til dæmis Greifaynjuna á
þremur mismunandi tungumálum síðast liðið
ár, á ensku í Belfast, á þýsku í Kassel sem
er þriðja þýska útgáfan sem ég hef sungið, og
á ítölsku í Japan.“
Geislaplata ■ undirbúningi
Þegar sýningum á Idomnnneo lýkur um
miðjan júní tekur við hlé frá leikhúsum en
Sólrún mun samt sem áður ekki sitja auðum
höndum:
„Það er hugmyndin að syngja inn á geisla-
plötu - nokkuð sem ég hef lengi gengið með
í maganum. Upptökur fara fram úti, í hljóð-
veri sem Hrólfur Vagnsson er með, og með
mér verður norskur píanóleikari, Einar Steen
Nökkleberg. Þetta er ekki frágengið í smáatr-
iðum en hugmynd mín er að velja lög eftir
fjögur til fimm tónskáld, kannski fimm lög
eftir hvert þeirra, og er ég um þessar mund-
ir að skoða hvað kemur til greina í þessum
efnum,“ sagði Sólrún og segir það brátt ljóst
hvernig útgáfunni verður háttað.
Og skipulagningin heldur áfram því Sólrún
segist þegar vera í viðræðum vegna verkefna
fyrir næsta ár og fram á árið 1999, m.a. í
Frakklandi og Belgíu-. Ekkert framundan á
Ítalíu aftur?
yÉg vona það. Eftir þessa viku um daginn
er Italía orðinn draumastaðurinn og vildi helst
f.ytja þangað sem fyrst!“
„Mér fannst það bæði freistandi og spenn-
andi að reyna að vinna sem lausráðinn leik-
stjóri fyrst ég var á annað borð byijaður að
leikstýra. Finnst spennandi og skemmtilegt
að vera lausráðinn. Það er svona pínulítið eins
og að vera aftur orðinn tvítugur og vita ekki
hvað framtíðin ber í skauti sér. Eg hef alla
vega nóg verkefni í ár og næsta ár og er
farinn að sjá fram á verkefni þarnæsta ár líka.
Það er gott og spennandi leikhússlíf heima,
en það er ekki hægt að horfa framhjá því að
markaðurinn er lítill og eftir að hafa verið
fastráðinn leikari og síðan leikstjóri í tuttugu
ár þá er gott að sjá eitthvað annað fyrir sér.
_Ég var fyrst í fríi í eitt ár og leikstýrði þá
„Ég er meistarinn" í Gdansk í Póllandi vorið
1994 og sú sýning eiqenn í gangi. Mig langar
ekki að hverfa frá Islandi, heldur bara að
stækka sviðið aðeins. Ég og Sigríður konan
mín höfum gert leikgerð eftir bók Vigdísar
Grímsdóttur, Grandavegur 7, og hún verður
vonandi sýnd í Þjóðleikhúsinu næsta vetur og
þá set ég hana trúlega upp.“
Nú voru miklar hræringar í Leikfélagi
Reykjavíkur síðastliðið ár. Hvernig horfa þær
við frá þínum bæjardyrum séð?
„Það er sorglegt hve mikið hefur þurft að
ganga á þar. Við sem höfum starfað í Borgar-
leikhúsinu frá byijun vissum að það var tikk-
andi tímasprengja að hefja rekstur nýs húss
án nægilegs fjár og að miklu leyti eiga innri
vandamál hússins rætur að rekja til þess.
Þegar Borgarleikhúsið var opnað leið mér
og held ég flestum eins og það væri endirinn
á áratuga harðri baráttu fyrir byggingunni.
En í raun á nýtt hús frekar að vera byrjun á
nýju skeiði og um leið er þá tími til að nýtt
fólk taki við. Núna held ég að það sé viðleitni
til að taka á málinu og gera gott úr öllu. Mér
er ofarlega í huga að þegar ég hóf störf í
leikfélaginu þá voru kannski fimm af sjötíu
félagsmönnum fastráðnir. Nú er meirihlutinn
fastráðinn við húsið. Það hefur þá hættu í för
með sér að félagarnir fari að veija eigin hags-
muni. Það er erfítt að koma sem stjórnandi
að iiúsi, þar sem breytinga er þörf án þess
að nokkru megi breyta.
Sem formaður leikhússráðs stóð ég að ráðn-
ingu Viðars Eggertssonar. Þegar mér varð
ljóst að meirihluti félagsmanna þar studdi mig
ekki og ætlunin var að reka mig, sagði ég
af mér. En mér datt aldrei í hug að það yrði
gengið svo langt að reka Viðar, sem var ekki
einu sinni tekinn til starfa.“
En hann var bytjaður að segja upp fólki?
„Allir vissu að hann ætlaði sér það og eng-
inn mótmælti því. Ég er ekki endilega sam-
mála því í öllum tilfellum hveijum hann ætl-
aði að segja upp, en hann var ráðinn til að
taka þessar ákvarðanir. Nú er Þórhildur Þor-
leifsdóttir tekinn til starfa. Við skulum vona
að hún fái einhveiju að ráða og ég vona bara
að skútan komist aftur á réttan kjöl.
Það er minn draumur eins og allra í Borgar-
leikhúsinu að starfsemin rétti úr kútnum. Það
dugar ekki aðeins að styrkja hið innra stárf,
heldur þarf einnig nánari samvinnu við borgar-
yfirvöld, sem lítið gerðu frá því Davíð Odds-
son hætti sem borgarstóri þangað til núver-
andi borgarstjóri fór að sýna húsinu áhuga
og hún beitti sér fyrir því að húsið fengi í
fyrsta skipti verulega aukna fjárveitingu.
Vonandi verður samstarf borgar og leikfélags-
ins eðlilegt aftur. Leikfélagið sagði Viðari upp
án þess að segja borginni af því, þó þáttur
borgarinnar í ráðningu leikhússtjóra hefði þá
nýlega verið samþykktur. Ég er sáttur við þá
úttekt, sem var í Morgunblaðinu um málið,
nema að þar stóð að ég væri i útiegð í Mex-
íkó. Það er auðvitað fjarstæða."
Fæóingarhríóir nýrra húsa
Nú er Leikfélagið ekki eina menningarstofn-
unin, sem glímir við erfiðleika í kjölfar þess
að flytja í nýtt hús. Það þarf ekki annað en
að nefna Bastilluóperuna í París eða Gauta-
borgaróperuna. Hver er skýringin?
„Við þessa upptalningu má bæta Stadsteat-
ern í Stokkhóimi og Helsinki og listasafninu
Arken utan við Kaupmannahöfn. Þetta er
eðlilegt, því það þarf nýjan grundvöll fyrir
nýjar menningarstofnanir. Nýjum stöðum
fylgja alltaf fæðingarhríðir.
Islenskt þjóðfélag er ekki það sama og það
var 1945. Leikfélag Reykjavíkur hlýtur líka
að breytast, auk þess sem líka verður að búa
því þokkalegan fjárhagsgrundvöll. Leikfélagið
þarf að vera skipulagslega ábyrgt gagnvart
þjóðfélaginu og að mínu mati _er það alltof
lokað. Þessu vildi ég breyta. Ég er heldur
ekki sannfærður um að rétt sé að launafólk
ráði forstjóra til skamms tíma, segjum til tvisv-
ar sinnum fjögurra ára tímabils, en svo sitji
starfsfóikið alltaf sem fastast áfram.
Nýr leikhússtjóri kemur væntanlega með
nýjar hugmyndir, en hugmyndirnar koma fyr-
ir lítið er engu má breyta. Þeir sein eru í fót-
bolta eru valdir í liðið af því þeir eru góðii'j
ekki af því þeir hafi verið lengi í félaginu. 1
þýskum leikhúsum koma leikliússstjórar alltaf
að auðu borði og þeir skrifa persónulega und-
ir ráðningarsamninga við leikara, sem renna
út þegar leikhússtjórinn hættir. Þetta er svona
mitt á milli bandaríska kerfisins, þar sem leik-
arar eru bara ráðnir í einstök verkefni og sem
ég held að komi niður á bandarísku leikhúss-
lífi og svo æviráðninga. Leikfélagið ber í sér
sterkar jákvæðar hliðar, en félagið þarf líka
að vera aðhald á listamennina. Meðan ég var
í leikhúsráði var tekist á um hvort ætti að
opna félagið meira og það kaus ég. Mitt sjónar-
mið varð undir."
Mikilvæg leið til breytinga er ekki aðeins
að vilja breyta, heldur finna leið til þess að
telja fólk á sitt band og koma breytingunum
á. Ertu sáttur við hvernig tekið var á málum,
þegar reynt var að breyta til?
„Nei, það er ég ekki. Það var vísast of
glannalega af stað farið. Mér fannst rétt að
Viðar breytti til, en var ekki sáttu'- við það
sem hann gerði eða hveijum hann vildi segja
upp og að hastarlega var farið í hlutina. En
það breytir því ekki að hann var ráðinn til
að sinna þessari vinnu.
Það fundu allir að eitthvað var að, en þeg-
ar kemur að því að skilgreina nákvæmlega
hvað var að koma auðvitað upp ólíkar skoðan-
ir. Ég vona að þeir sem nú ráða í leikfélaginu
finni réttu leiðina og veit að þeir vilja vel.“
„Leitandi og lifsf rekt
leikhús veróur lifandi"
En víkjum að leikhússlífi í Svíþjóð. Hvernig
kemur það þér fyrir sjónir?
„Það er erfitt að bera saman sænskt og
íslenskt leikhúslíf. Svíar segja sjálfír að það
ríki hér kreppa, en á leikhússdögunum í Luleá,
þar sem sýndar voru bestu sýningar undanfar-
inna tveggja ára, sá ég frábærar sýningar og
fannst engin kreppa í sjónmáli. En líkt og í
Finnlandi er leikhúsið á Islandi er í miklu
sterkari beinum tengslum við fólkið. Ég held
að skýringin sé sú að i báðum löndum er sterkt
áhugamannaleikhús. Það fást einfaldlega svo
margir við leiklist og það byggir upp góða
áhorfendur.
En það er nánast skoplegt hváð vandamál-
in eru þau sömu, þegar ég heyri sænskt leik-
húsfólk ræða sænskan vanda. Hið deyjandi
leikhús er sígilt fyrirbæri. Stanislavskí skrif-
aði um hugmyndir sínar um aldamótin og
velti þá fyrir sér hvort leikhúsið væri búið að
vera. Þegar Þjóðleikliúsið var í byggingu 1928
skrifaði Halldór Laxness grein, þar sem liann
benti á að lifandi myndir væru búnar að taka
við af leikhúsinu. Peter Brooke skrifaði bókina
um hið dauða leikhús á sjöunda áratugnum.
Það er í leiklistinni eins og öðrum listgreinum
að sum blómin deyja, en önnur blómstra. Frá
því ég kom fyrst á norrænu leiklistardagana
1976 hefur umræðan um hið deyjandi leikhús
verið á dagskrá. Leikhús er einskis virði, ef
það hefur ekki nýjan kraft. Maður fer í leik-
hús til að upplifa eitthvað „nýtt“.
Hvernig á að bregðast við hinu deyjandi
leikhúsi?
„Fólk, sem hefur mikið að segja, sem ligg-
ur mikið á hjarta, sem finnur fyrir ófullnægju
og leitar er líklegt til að gera spennandi hluti
og finna nýtt áframhald. Það er nauðsynlegt
að rækta með sér eigin ófullnægju, eigin þörf
fyrir leit og hafa kjark til að þykjast ekki vita
hlutina. Halldór Laxness hefur sagt að það
að vera rithöfundur sé eins og að vera alltaf
að leita að púðrinu, en guð hjálpi þeim sem
finni það. Það er leitin sem skiptir máli, ekki
fundurinn. Vegurinn að takmarkinu skiptir
máli, ekki takmarkið sjálft. Leitandi og lífs-
frekt leikhús verður lifandi."
Aó leggja nióur varnarkerfió
Það er kannski auðvelt að segja það, en
hvernig verður grundvöllurinn best skapaður?
„Ég held að grundvöllurinn á Islandi sé
góður, því þar eru annars vegar atvinnuleik-
húsin þijú og svo fijálsu leikhóparnir. Atvinnu-
leikhúsin þurfa að vera sterk og fijálsu leik-
hóparnir svo við hlið þeirra eða á undan þeim,
þar sem fólk getur gert eigin hluti utan hins
þunga kerfis atvinnuleikhúsanna. Ég held við
séum nokkuð nálægt góðri uppskrift heima,
enda tekst þar oft vel til. En það er við ákveð-
inn skipulagsvanda að eiga og vandi Borgar-
leikhússins er vandi okkar allra. Það væri
synd, ef vinna þeirra, sem þar vinna núna,
bæri ekki árangur. Hinn innri heimur leikhúss-
ins er lokaður. Mér finnst kannski að allir
hljóti að skilja hvað gerist þar, en auðvitað
er það ekki svo.“
Nei, það skilja sennilega fæstir hvernig
andinn er í leikhúsi, því eins og þú segir er
þetta iokaður heimur og þó margir hafi
kannski spreytt sig á að leika í áhugamennsku
er annað að lifa og hrærast í leiklist. Nú hef-
urðu reynt fleiri störf innan ieikhúss. Geturðu
brugðið upp smá mynd af því lífi?
„Það er ólíkt hvort fengist er við skriftir
og leikstjórn eða við leik. Þegar ég er leik-
stjóri er ég ekki í neinni hættu að verða niður-
lægður sem persóna í gagnrýni. Það horfir
öðru vísi við fyrir leikarann, sem leggur til
eigin líkama, rödd og minningar og því verður
viðkvæmnin mikil. Það er stundum sagt að
leikarar séu viðkvæmari en annað fólk og það
held ég að sé fjarstæða, en vinna leikarans
er hins vegar óvenju ágeng við eigin persónu,
þegar maður stendur á sviði sem leikari. Til
að ná árangri þarf maður að vera gjöfull á
sjálfan sig, leggja niður varnarkerfíð og það
er leikarinn búinn að gera þegar að frumsýn-
ingu kemur.
Allir í leikhúsi eru meðvitaðir um að það
þarf gott og sérstakt andrúmsloft til að skapa
góða sýningu. Bæði leikara og leikstjóra
dreymir um að skapa sérstaka upplifun, svo
hún verði það fyrir áhorfendur. Ef það bregst
eða misbrestur verður á samstarfinu getur oft
sveiflast í hina áttina, einmitt vegna þess
hvað við reynum mikið að nálgast iivert ann-
að.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 3.MAÍ1997 7