Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Blaðsíða 2
ý'X' t/ / V u-to-í Já J/ftX+y fj /i'rir-/ilryrn:<'-,<ý -tfýtrás c$uJfa&*Ate*'. u. '' /*Á'<->'t'f i /itz/t-, ^ .///t/t/t'-Á’u - /-/- r jr d*j ,//, ^a./ <*.I'cttf/S?. ~t....... ^ A&s/Jæ s* *&'.' í^L,:£t/' Ártr /a~c+< + Æ/ UPPHAF og endir frumvarps frá 1873 um sjónleikasjóð. Bréfið er stílað tii Kómedíu-félagsins f Reykjavik. ***£ ■ <?<? l*Á. ■tJJuxm á/, &•***■ Ú J J-,-. %*4t $/***+, t+*+++»//*t/i*«, ** & <&}+■«-/ //*///*, Ttt C*> a&vá. d&TU**/ *p ********* ^ £-wsX5/ ý'y-er.i*, &-£?-/4,^, s&lr {Jí. /,,. (r+/ j4~*c++S/ / <?-/ ' fciti-s/fý/t S*^&._ "■■-'/■ ■ / r ,.• /y / ■/$ ■/'/ *■■':>*•’ ,>•*? u / c / <?w -J, (?lí/?74z*f/+ryí//f,+*:*■*/■ // '/$ / '/* :, < ■. X. • / Ur fórum Árna Eiríkssonar. Herranótt skólapilta er upphaf leiklistar hér, en ó 19. öldinni varð Sigurður Guðmundsson mólari sú drif- fjöður sem mest munaði um, svo og þeir íslenzkir höfundar sem fara að semja leikrit og þó fyrst og fremst Matthías Jochumsson og Indriói Einarsson. Eftir danskættaóa söngvaleiki er farið að róðast í meiri stórvirki í leikbókmenntum og fyrsti leikhópurinn verður til; kjarninn í Leikfélagi Reykjavíkur við upphaf félagsins. LEIKLIST í REYKJAVÍK Á 19. ÖLD HERRANÓTT skólapilta, bæði í Skálholti og Reykjavík, er frumstæð- asta leikhefð okkar og á sér langa sögu. Hún er ef til vill talin eiga rætur í helgileikahaldi hér á landi á miðöldum og eftir „haustexamen" héldu skólapiltar í Skálholti hátíð sem kölluð var Herranótt. Hún var haldin í Reykjavíkur skóla á 18. öld, en síðast 1798. Þá var talið að „hneixli" hefði átt sér stað og í rauninni komið í veg fyrir áframhald af pólitískum ástæðum. En framundir 1800 er ekki vitað um neitt leikjakyns í höfuðstað íslands, annað en það sem skólapiltar höfðu í frammi. Skólapiltar voru hinsvegar ötulir braut- ryðjendur. Ekki er vitað til þess að þeir hafi sýnt elzta íslenzka leikritið, Sperðil, séra Snorra í Húsafelli, en Brandur eftir Geir biskup Vídalín er fyrsta íslenzka leikrit- ið sem flutt var í Hólavallaskóla og það er jafnfram fyrsta íslenzka leikritið alvarlegs efnis. Ekki er nákvæmlega vitað um tím- ann; ef til vill var það 1791. Fleiri leikrit voru samin í þessu augnamiði; Skammkell eftir ókunnan höfund og Gleðispilið Álfur. En það fyrsta af þessum tilraunum sem lif- ir, eru leikrit Sigurðar Péturssonar, sýslu- manns í Kjósarsýslu, Slaður og trúgirni, (síðar nefnt Hrólfur) og Narfí, Það fyrra var flutt í Reykjavíkurskóla í desember 1796 og „teaterseðillinn", leikskráin, er enn til. En Narfa léku skólapiltar fyrst 1799. Holbergsýning, sem Vibe amtmaður stóð fyrir á Bessastöðum um aldamótin 1800, er hinsvegar fyrsta sýning á erlendu leikriti á íslandi; að sjálfsögðu var leikið á dönsku. Síðan varð ekki framhald á leiklist um ára- bil. Leikir frumherjans Sigurðar Pétursson- ar, voru þó sönnun þess að hægt væri að semja á íslenzku leikrit að smekk tímans. Leikió i f jörunni Hinn þekkti, danski málvísindamaður og íslandsvinur, Rasmus Rask, beitti sér fyrir uppfærslu á Holberg-leikritinu Jacob von Tybre á jólum 1813 og lék þar eitt hlutverk- ið sjálfur. Leikið var í Yfirréttarhúsinu, en sætin sótt í Dómkirkjuna. Veturinn eftir voru leiknir tveir leikir Sigurðar Pétursson- ar, Narfi og Hrólfur; Bjarni skáld Thorarens- en lék titilhlutverkið. Sýningin var að öllum líkindum í Klúbbnum þar sem Herkastalinn er nú. En menn létu ekki húsleysi aftra sér. Árið 1815 var leikið í fjörunni í Reykja- vík og byggt á efni úr Örvar-Odds sögu. Benedikt Gröndal segir svo: „...leikendurnir voru hinir stærstu og sterkustu sjómenn í Reykjavík oghöfðu enga hugmynd um sjón- leiki; má nærri geta að þetta hefur verið „primitíf“ og „barbarísk" skemmtun. Fjöruleikirnir voru þó að minnsta kosti á íslenzku, sem var undantekning; næsta leik- sýning mörgum árum síðar í hinni hálf- dönsku Reykjavík var á dönsku og enn var það stiftamtmaðurinn, sem lét færa upp Holbergsleikrit 1839. Þar stigu konur fyrst AÐDRAGANDINN AÐ STOFNUN LEIKFÉLAGS REYKJAVÍKUR GÍSLI SIGURÐSSON TÓK SAMAN á svið á landi hér: Sylvia Thorgrímsen og Thora Melsted. Trampe greifi lét líka leika á dönsku heima hjá sér 1855. Bessastaðaskóli fluttist til Reykjavíkur 1846 og skólapiltar tóku að halda uppi merki leiklistar í bænum. Enn var það Hol- berg; gleðileikurinn Erasmus Montanus 1848. Nú voru tekin af öll tvímæli um, „að oss vanti ekki menn, sem séu vel hæfir til að verða leikarar“. Leikið var á Langalofti; alls sáu 300 manns sýninguna og var henni hrósað í Þjóðólfi. Á jólum 1849 sýndu skólapiltar enn eitt Holbergsleikrit, Tímaleysingjann. Nú hafði í fyrsta sinn verið afmarkað einhverskonar leiksvið. En íslenzk leikrit vantaði illilega. Magnús Grímsson, síðar prestur, þýddi leik- rit eftir Holberg og hann skrifaði, en reynd- ► LEIKTJÖLD Sigurðar Guðmundssonar málara við Útilegumennina. 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR II. JANÚAR 1997

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.