Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1996, Blaðsíða 6

JÓHANNES Kjarval (1925-30)
SJÁLFSMYNDJónsKaldals(um1925)
MEÐ
LJÓSIÐ
EITT
í tilefni þess að í dag eru hund-
rað ár eru liðin frá fæðingu
portrettljósmyndarans Jóns
Kaldals verður opnuð sýning
í Nýlistasafninu og út kemur
bókin Kaldal Ljósmyndir
SÝNING á ljósmyndum Jóns
Kaldals verður opnuð í Ný-
listasafninu í dag. Jafnframt
kemur út bók (Kaldal Ljós-
myndir) með myndum Kal-
dals og inngangi um ljós-
myndarann eftir Einar Fal
Ingólfsson. Bókin er á annað
hundrað síður og í henni yfir 100 myndir.
A sýningunni eru allar myndir sem voru
á ijósmyndasýningu Kaldals 1966, en það
var í fyrsta skipti sem einstaklingur hélt
ljósmyndasýningu á íslandi. Að auki eru á
sýningunni 20 myndir sem valdar eru úr
filmum ljósmyndarans. Þar má einnig sjá
Norka-myndavél hans og ýmsa persónulega
muni. Sýningin stendur til 15. september.
Jón Kaldal fæddist 24. ágúst 1896 í
Stóradal í Svínavatnshreppi í Austur-Húna-
vatnssýslu og eru því nákvæmlega hundrað
ár frá fæðingu hans. Foreldrar hans voru
Jón Jónsson bóndi í Stóradal og kona hans
Ingibjörg Gísladóttir húsfreyja. Ungur mað-
ur í sveitinni, Jón Pálmi Jónsson sem var
lærður Ijósmyndari, kom honum í kynni við
ljósmyndagerð. Kaldal og systkini hans,
Leifur og Ingibjörg, fluttust til Reykjavíkur
1916 og Kaldal hefur þá nám í Ijósmyndun
hjá Carli Ólafssyni ljósmyndara. Sama ar
sigrar Kaldal í fyrsta víðavangshlaupi ÍR
og hefur þar með keppnisferil sinn í hlaup-
um. Um vorið 1918 heldur Kaldal til Kaup-
mannahafnar, fær vinnu á ljósmyndastofu,
fyrst hjá Emil Clausen, síðan á Ijósmynda-
stofu P. Elfeldt konunglegs ljósmyndara
þar sem hann kynnist sænska ljósmyndar-
anum Bror Johanson sem hann kvaðst hafa
lært mikið af. Ahugi Kaldals á íþróttum
verður þess valdandi að hann keppir fyrir
hönd Dana á Ólympíuleikunum í Antwerpen
1920. Frækilegum hlaupaferli Kaldals lauk
1923 eftir að hann greindist með brenni-
steinseitrun í blóði af völdum efna sem
notuð voru við ljósmyndagerð. Hann hætti
þó ekki afskiptum af íþróttum og var kjör-
inn formaður ÍR 1937.
Kaldal hætti á stofu P. Elfeldt 1925 og
sneri heim til íslands þar sem hann opnaði
stofu á Laugavegi 11 í Reykjavík. Hann
kvæntist 1940 Guðrúnu Sigurðardóttur
(1918-1984) sem hafði þá unnið á ljós-
myndastofu hans um skeið og varð nánasti
samstarfsmaður hans við ljósmyndastörfin
og rekstur myndastofunnar.
Kaldal hóf reksturinn með Norka-ljós-
myndavél og notaði þá vél alla tíð síðan.
Þátttaka Kaldals í erlendum ljósmyndasýn-
ingum hófst í Kaupmannahöfn 1939, en
hann átti eftir að sýna víða, m. a. í Zagreb,
Sao Paulo og London og hlaut mörg verð-
laun fyrir myndir sínar. Arið 1963 kviknaði
í húsinu við Laugaveg 11 og hluti af plötu-
safni Kaldals eyðilagðist. í kjölfar brunans
afhenti Kaldal Þjóðminjasafni íslands hluta
af plötusafni sínu til varðveislu. Fyrrnefnd
einkasýning Kaldals á Ijósmyndum var opn-
uð í Casa Nova, húsnæði Menntaskólans
1966. Kaldal lætur af störfum vegna veik-
inda 1974. Hann er gerður heiðursfélagi í
Ljósmyndarafélagi íslands 1976, en hann
var einn af stofnfélögum þess 1926. Kaldal
var heiðursgestur á ljósmyndasýningunni
Ljós ’78 á Kjarvalsstöðum. Jón Kaldal and-
aðist í Reykjavík 1981.
Meistari Ijóssins
Meistara ljóssins kallar Einar Falur Ing-
ólfsson Kaldal í inngangi sínum að bókinni
nýju og hefur orðin eftir Ragnari Axelssyni
ljósmyndara. „Hvað einfaldleika myndanna
varðar, verður Jón Kaldal að teljast afar
óvenjulegur ljósmyndari portretta af lista-
mönnum, kunnum fyrirsátum og sérkenni-
legum karakterum“, skrifar Einar Falur og
talar aftur um einfaldleikann og ekki síst
ljósið:
„Kaldal byggði á einfaldleika; var bara
með ljósið eitt, notaði síðan áherslur og
form jakkaboðungs, glit í kjól eða reykinn
frá vindlingi til að leika sér með. Og síðan
enn og aftur ljósið eitt. Hann hafði einstak-
lega næmt auga fyrir myndbyggingu; að
byggja upp með ljósi og skuggum innan
myndrammans svo útkoman verður að
áhrifaríkri heild sem augað stöðvast við
og les, og hann virðist hafa vitað nákvæm-
lega fyrirfram hver útkoman yrði í svart-
hvítum tónaskala prentaðrar myndarinnar.
Þessi þroskaða og persónulega næmni fyr-
ir byggingunni birtist ekki einungis í port-
rettnjyndum stofunnar, heldur er einnig
greinileg í þeim ljósmyndum sem hann tók
fyrir utan stúdíóið; í verslunum, fyrirtækj-
um og stofnunum, af húsum og fram-
kvæmdum. þær myndir eru þó lítt kunnar
enda ekki mikið safn og er það miður að
ljósmyndarinn skuli ekki hafa gert meira
af því að taka slíkar myndir. Kaldal mun
hafa harmað það sjálfur að hafa ekki
meiri tíma fyrir sig og sína persónulegu
S,
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. ÁGÚST 1996