Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1996, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGIJNBLAÐSINS - MI\\I\(,/I1SH1{
31. IÖIUBLAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Við þjóóbraut
heimsins nefnist grein eftir Árna Arnar-
son, þar sem hann segir rétt að við lok
Þjóðveldistímans hafi Islendingar búið við
samgönguleysi en um leið og útlendingar
uppgötvuðu hin auðugu fiskimið við iand-
ið og tóku að sækja hingað á tugum og
stundum hundruðum fiskiskipa ár hvert
var sú einangrun rofin. Vissulega var það
svo að þeir Iandshlutar sem bjuggu við
hafnleysi og ekki lágu að eftirsóttum
fiskimiðum bjuggu áfram við einangrun,
en útgerðarsvæði eins og Vestfirðir
bjuggu alla tíð við miklar og góðar sam-
göngur. Það var Vestfirðingum auðveld-
ara að komast til Englands eða Hollands
en suður í Skálholt.
Ljóðabók
eftir Tomas Tranströmer er komin út
eftir sjö ára hlé. Þetta er ellefta ljóðabók
hans. Síðast sendi hann frá sér ljóðabók
1989 og færði hún honum Bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs 1990. Lesend-
ur hans hafa glaðst yfir því að enga aftur-
för er að sjá á skáldskap hans, frekar
hefur hann dýpkað, og hafa viðtökur nýju
bókarinnar verið með eindæmum góðar.
Skötuormur
ber nafn með réttu. Við fyrstu sýn minnir
hann á skötu en sé kíkt undir skjöldinn
minnir lialinn á orm. Um þessa skepnu,
sem er reyndar krabbadýr, er fjallað í
greinaflokknum Rannsóknir á Islandi.
Skötuormurinn tilheyrir mjög fornum
ættbálki, svokölluðum barðskjöidungum,
en aðeins örfáar tegundir af þessum ætt-
bálki eru þekktar i heiminum.
var hollenzkur
17. aldar mál-
ari sem lét að-
eins eftir sig
liðlega 30
myndir, flestar
litlar. Engu að
síður eru þær
sífellt aðdáun-
ar- og undrun-
arefni og eru
nú víða til umfjöllunar vegna yfirlitssýn-
inga í Washington og Haag, þar sem að-
sóknin hefur verið allt að því dæmalaus.
Gísli Sigurðsson gluggar í galdur Verme-
ers og greinir frá ýmsu sem þekktir list-
skýrendur hafa verið að skrifa.
Vermeer
Forsíðumyndina tók Rax við Heiðarvatn í Mýrdal.
HALLDIS MOREN VESAS
ÞÚ BROSIR
Arnheiður Sigurðardóttir þýddi.
Svalandi um ennið mitt heita og þreytta
hendurnar iagðirðu og beygðir þig niður
horfðir í augu mér og sagðir: „Ég skai leita,
leggja út á víðavang og finna þig á ný".
Og augu þin komu kyrr og skær minum í móti,
og ég minnist þess hvernig þau skinu inn í mig,
en mættu á ieiðinni leyndustu hugsun minni,
og liðu svo djúpt í huga minn inn.
Víðopinn lá minn hugur tyrir sóiaraugum þínum,
en í sál minni vaknaði þá angist um leið:
„Mætir þú mörgu sem hreiiir ellegar kvelur?“
Áður ég fengi um þetta spurt, sástu efa minn.
Þú brostir til dauða angist alla, sem ég bjó yfir
og einnig er yfir gervallan huga minn
gleðiljós nýkveikt loguðu og lýstu
þá líka þú brostir - uns bros mitt skein uppi mót þínu.
Höfundurinn er norskt skóld.
NETVEFARINN
MIKLI
RABB
Utan við gluggann minn hin-
um megin við voldugt
skrifborðið er köngurló
búin að strekkja ótrúlega
stóran vef úr líkama sín-
um. Ég lýg því ekki hann
er jafn stór fangi mínu
vefurinn, sem vel að
merkja er stórt. Situr í honum miðjum þessi
köngurváfa að skynja hveija hræringu mína
og hugsun áður en ég hugsa hana. Minna
mig á vesöld hamgengju minnar í heimi þar
sem allt er löngu spunnið, hornin orsakir
og þræðirnir afleiðingar örófs spuna. Nú
rabba ég hana bara sundur og saman váf-
una sem óf mér köngulinn. Reyni allt sem
í valdi veflostins huga situr til að ná við
köngurváfu mína sáttum úr því hún er svona
ágúst-sköpuð mér.
Lít á hana eftir þessa djörfu fullyrðingu
og viti menn, fyrir náð birtunnar er vefur-
inn horfinn og hún veflaus eins og ég.
Ókei systir, við erum skyldar, báðar sam-
hverfar, en djöfull er orðið langt á milli
okkar. Búið að finna líf á Mars, tímarnir
eru svo góðir að allt er farið að gerast fyrr
en mann grunar, eftir allan þrautleiðann.
Hinar tegundirnar sem ekki gátu þróast
hér, sem nýfundna lífið á Mars minnir okk-
ur á, eru örugglega háðar sama lögmálinu
og við kónguló. Vakarnir í geimverum spegla
sömu náttúru og okkar, þótt þær hafi í sam-
henginu sem lífsbarátta þróunarinnar á
þeirra plánetu gerði þeim, orðið að finna sér
aðrar myndir. Við óttumst eigi. Við bíðum
þess við kóngulóin að stofna kvenfélag með
ókenndri veru frá nálægu sólkerfi sem er
jafn ólík okkur báðum, með sjö fætur og
37 augu og storkar hinni leiðu tvíhyggju
tungls og sólar, mikið væri það gaman!
Vefurinn hefur staðið af sér undangengn-
ar stórrigningar, og þar sem ég lít ekki upp
frá vinnu án þess að sjá kóngulóna, vefur
hún sig dýpra og dýpra að hugfanga mig
í vef sinn. Höfðinu snýr hún beint niður og
minnir á öfuga fimmstjömu illskunnar.
Vindurinn ruggar henni að mér og frá og
regndropar stinga rýmið milli vefs og lauf-
blaða fyrir handan sem vindurinn flettir í
sama dagsins takti. Þeir stinga líka flugu-
ræfla óheppninnar, regndroparnir. Og aug-
un á mér komin upp að henni fyrir öiyggi
glersins að lesa af henni fegurðina. Hún
situr algjörlega í vefnum miðjum mögnuð
þáttum síns vefs, sem eru framlenging
skynjunar hennar, þeir gerast ekki næmari
netvefararnir. Arachneplato.oz.is fær flugu-
boð, ný næring komin í vefinn.
Mænan á kóngulónni er ljósstrik með tví-
laufa blómi efst við hálsinn. Með hliðum
hennar mynstrast sex samhverf bláleit sól-
kerfi, misstór eftir því sem breiddin milli
mænu og hliðar leyfir. Fallegt. Fæturnir
átta eru skreyttir skærgulum blettum, þess-
um gula lit sem varar lífverur við eitri. Kóng-
uló í nærmynd af þessari tegund er frábært
dæmi um fegurð sköpunarinnar, vefurinn
silki sterkara en kínverskt maðkasilki, hún
er einn fallegur snillingur sem einn hefur
af náttúrunni vald yfir veiðitækni vefsins sem
hún kenndi mönnum fyrir löngu, auk þess
sem hún kenndi okkur að vefa klæði.
Kónguló er náfrænka kláðamaurs og
sporðdreka. Sporðdreka á ekki frekar en
kónguló að hrekja úr húsi sínu, sporðdreki
verndar hús þitt gegn öðrum vondum sporð-
drekum, ég hef búið í sátt og samlyndi við
sporðdreka í húsi mínu dögum saman, af
því þegar ég kallaði á hrausta menn að fjar-
lægja hann af hvítum veggnum, þar sem
hann skein í veldi síns fullkomna forms, þá
var hann alltaf horfinn. Hann vildi búa með
mér. Þetta voru lævísir dagar og nætur
hræðslu spendýrsins, ég þóttist ná við sporð-
drekann sáttum og róaði hjartað við það
nóg til að sofa. Finn til sömu hræðslu gagn-
vart kóngulónni en veit hún á við engin rök
að styðjast. Hún er samt hræðslan í eðli
mínu. Maður „verður bara fyrir einhveiju
sem velur mann fyrir tilviljun“, ó hvað
maður er undir lífheimsins dynti settur!
Æði í orðabækur og uppflettirit mér til
huggunar, samt að sinna ruggi köngurlóar-
innar sem hefur gert mér þann heiður að
vefa sig fyrir gluggann minn. Hér í ofríki
stafsetningarinnar, kæra vinkona köngur-
váfa, þar sem við flest fyrirbæri eru festir
óhagganlegir bókstafir, er lotningin gagn-
vart þér svo mikil að orðabækur leyfa nafni
þínu að halda mörgum ritháttum! Hin úrg-
amla goðsögulega trú, sem enn speglast í
þjóðtrú, sem segir þú sért helg skepna og
hamingjutákn, og ömurleg örlög fylgi því
að drepa þig eða gera þér mein, hefur haft
þær afleiðingar að orðabókamenn hafa ekki
þorað að fella niður afbrigði af nafni þínu
eins og annarra dýra og hluta. Mikið er
vald þitt fagra kongvefja, konguló, köng-
uló, kónguló, köngurló, köngurvofa, köng-
ulvofa, klungurvofa, gönguvofa, göngurófa.
Vald þitt er mikið og réttast að ákalla þig
með þínu elsta nafni, köngur = net / váfa
= vefari, vísaðu mér á beijamó, því ég heyrði
áðan á tannlæknastofunni úr útvarpinu að
fuglarnir væru að klára berin auk þess sem
grunur léki á að frostið hefði þegartekið
sinn toll.
Nú finnst mér ég hafi vanhelgað þig
fleipri, og þori ekki, þar sem ég þrái svo
að komast í hinn huglæga mó, annað en
fyllast réttri lotningu aftur. Síðustu misseri
hef ég áttað mig á því hvað samskipti skipta
miklu máli, ekki bara í sögu menningar og
lista og verktækni, heldur í allri sögu. Nýj-
ar hugmyndir kvikna ekki heldur lifna fyrir
samskipti, upp úr hugmyndum sem ferðast.
Guð samskiptanna, Hermes eða Merkúr,
sem þýtur kringum sólu að færa henni glóð-
volgar fréttir úr litla sólkerfinu okkar, er
sannarlega mestur guða. Hann kveikir allar
nýjar hugmyndir og lætur allt ske og þró-
ast, meðan aðrir guðir bara búa til, gæta,
vernda, refsa eða láta vaxa. Hermes ber á
fótum vængjaða sandala, og í virðingar-
skyni við hann fór ég að binda slaufu á
strigaskóna mína aftan á hælnum, litla
vængi skiljiði. Hermes hefur aldrei notið sín
betur en eftir að Internetið var spunnið.
Allir að vefa og veslings flugur sem festast
í ættu að breyta sér í kóngulær og fara að
vefa líka. Og svo settist kóngulóin að fyrir
glugga mínum að minna mig á úrfornar
goðsögurnar, innbyggt böl lífsins og sínýja
von ef maður þekkir sín takmörk?
Arachne, stúlka í Lydíu, var svo flink að
vefa að hún skoraði sjálfa Aþenu á hólm.
Aþena mætti í gerfi gamallar konu og bað
hana í guðanna bænum að draga sína óguð-
legu áskorun til baka. Nei, sagði Arachne.
Þá íklæddist Aþena sínum guðlegu útlínum
og áferð og keppnin hófst. Arachne festi
þræði sína við veggina og hóf þegar að
skjóta skyttunni öruggri hendi og óf mynd
af ástum guðanna. Gyðjan fann enga villu
í vefnum, ekkert nema skínandi mannlega
snilld og í bræði sinni gat hún ekki játað
sig sigraða heldur bjó til úr stúlkunni
köngurváfu og dæmdi hana eilíflega til að
draga úr líkama sínum þráð og spinna úr
vef. Ó, þessi gamli varúðar boðskapur um
að aldrei megi skora það sem valdið hefur
á hólm, ekki einu sinni þótt vefarinn búi
yfir pottþéttri kunnáttu. Býst við að þetta
sé góður boðskapur, en sem betur fer hafa
menn og guðir virt hann að vettugi og sög-
ur gerst. Loki fann samkvæmt Snorra upp
veflnn, ogjú það passar við Lokaeðlið hann
sé verndari netsokkanna sem leggjast svo
vel að sporði.
Kínversk goðsaga sem Japanir fluttu inn
fyrir löngu segir, að í Vetrarbrautinni skíni
stjarna spunastúlkunnar skært. Hún skín
þar sinn silkivef og hefur kennt ýmsum líf-
verum, með hendur eða fætur eða þráð út
úr búk, að vefa sér til skjóls, lífsviðurværis
og afþreyingar. Takk kónguló.
ÞÓRUNN VALDIMARSDÓTTIR.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST1996 3