Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 12

4
LEIPZIG1990
MINNISSTÆÐIR MARZDAGAR
Hyggingar í Leipzig sem vitna umgaml-
an glæsibrag.
að hafði tekið mig sex vikur að fá vegabréfsárit-
un til A-Þýskalands. Og 3. mars renndi ég
eftir hraðbraut E4 inn í grámóðu Saxlands
með 8 pakka af Kömer-kaffi og súkkulaði
handa væntanlegum gestgjöfum mínum,
Múrinn var fallinn og
Þjóðverjar voru frjálsir
ferða sinna yfír
landamærin. Öðru máli
gegndi um útlendinga.
Þeir þurftu ennþá að
tilgreina dvalarstað og
ferðaáætlun. Ekki var
beðið um upplýsingar um
myndavél enda kom á
daginn að enginn skipti
sérafþvíþótt ég
myndaði staði sem höfðu
verið bannaðir
útlendingum áður.
Eftir INGA BOGA
BOGASON
Zom-hjónunum, sem bjuggu í suðurhluta
Leipzig. Seinna komst ég óvænt að raun
um að vegakortunum var ekki treystandi.
Þess vegna svaf ég 2 nætur í bílnum og
drakk mikið kaffi og borðaði súkkulaði.
Leipzig lætur engan ósnortinn. Löngu
áður en borgin er í sjónmáli er gesturinn
svo að segja farinn að finna fyrir henni.
Ýmsar neikvæðar kenndir magnast. Sumir
fá vægan höfuðverk, aðra svíður í nefið,
allir finna óhjákvæmilega þrálátan, súrsæt-
an þef. Svo þegar ferðamaðurinn stendur
hálfráðvilltur fyrir utan risastóra járnbraut-
arstöðina á þessum mánudagsmorgni vekja
fyrstu sýnilegu áhrifin furðu. Andvúmsloftið
er gulbrúnt, himinninn grár og ómögulegt
að geta sér til um hvar sólin byrgir sig.
Húsin í kring eru dökk af óhreinindum, sum
beinlínis svört.
Ástæðan fyrir þessari óheyrilegu mengun
liggur í orkuframleiðslunni. í og umhverfis
Leipzig er fjöldi verksmiðja sem daga og
nætur spúa óhreinsuðum kolareyk út í and-
rúmsloftið. Allt húsnæði er kynt með kolum.
Þess vegna fylla kolahrúgur húsasund, bak-
garða og jafnvel gangstéttir.
Svona er yfirbragð músíkborgarinnar þar
sem Jón Leifs og Páli ísólfsson lærðu og
störfuðu, bókmenntaborgarinnar þar sem
Halldór Laxness og Jóhann Jónsson gengu
um í síðexpressionisku andrúmslofti, borg-
arinn þar sem rætur Söknuðar liggja.
Undarlegur Arkitektúr
Leipzig, eins og Dresden, varð illa úti í
loftárásum bandamanna undir lok seinna
stríðs. Miðborgin, sem er skýrt afmörkuð
af eins konar hringbraut, var nánast rústir
einar. Uppbyggingin á 5. og 6. áratugnum
hefur nær eingöngu átt sér stað hér, út-
hverfin hafa verið látin afskiptalaus. Újöldi
gamalla húsa í miðbænum hefur verið end-
urreistur, m.a.s. smágerðar veggskreytingar
og gluggaumgjarðir hafa verið færðar í
upprunalegt horf. Dæmi um þetta eru forn-
ar byggingar í námunda við gamla markaðs-
torgið.
Annars staðar hafa verið reist nýhýsi'sem
standa í litlu samræmi við hefðbundinn
byggingarstíl borgarinnar. Skýrasta dæmið
um slíkt er einmitt við Karl Marx-torg.
Þarna eru hús háskólans, í einhvers konar
Manhattan-stíl, stjórnsýslubyggingin teygir
sig yfirlætislega 30 hæðir til himins. Við
annan enda torgsins er geysistórt tónleika-
hús, gegnt því óperan, bygging í þeim stíl
sem Halldór Laxness hefur kennt við rúss-
neskar rjómatertur. Eftir endilöngu torginu
öðru megin er röð af háhýsum. Gamall
maður, sem ég tók tali, sagðist hafa búið
þarna frá því á 6. áratugnum. Hann taldi
sig heppinn að hafa fengið nýja íbúð þegar
húsnæðiseklan var hvað mest.
„En ég þurfti líka að borga leiguna með
öðru en peningum. Hvenær sem var gat ég
átt von á erlendum gestum. Ég átti að sýna
þeim hverju stjórnvöld höfðu áorkað í hús-
næðismálum." Síðan hvatti gamli maðurinn
mig til að fara í úthverfin og sjá andstæð-
una, þannig hefðu flestir búið frá stríðslok-
um.
Það þarf ekki að fara langt til að verða
vitni að andstæðu miðborgarinnar. Ég gekk
sem leið lá eftir Rósu-Lúxembúrgarstræti
og beygði síðan inn í Schútzenstræti. Þá
var eins og horfín veröld tæki við. Það var
eins og fjöldi fréttamynda, sem maður hafði
tekið með varúð, vitandi það að myndavélar-
augað segir ekki alltaf satt, yrði fyrst að
veruleika. Á sínum tíma voru þetta fallegar
byggingar, stolt þeirra sem þarna bjuggu.
Núna eru þær orðnar fórnarlömb eyðilegg-
ingar og vanhirðu. För eftir tæplega 40 ára
gömul sprengjubrot sjást alls staðar. Múr-
húðin hefur víðast hvar flysjast af. Þakplöt-
ur hafa týnt tölunni, sums staðar eru þökin
brotin eða fallin saman og hópar af dúfum
fljúga inn í húsin og út. Gluggarúður eru
margar hverjar brotnar. Sumar íbúðir
standa auðar, heilu húsin hafa verið yfírgef-
in. Óhreinindin jafnt innan- sem utandyra
eru með ólíkindum.
Þetta var engin skemmtiför. Við slíka
sjón hrúgast spurningar upp í kolli ferða-
mannsins: Hvað hefur fólk verið að gera
hérna í 40 ár? Hvernig er hægt að fara
svona með menningararf undangenginna
kynslóða?
Mótsagnakennt MANNLÍF
Á leiðinni til baka gekk ég eftir
Grimmaische Strasse og leit þá aftur yfir
ógnarstórt Karl Marx-torgið, með háskólann
á vinstri hönd og óperuna á hægri. Við
Goethe-stræti, gegnt óperunni, er virðuleg
aldamótabygging kennd við Franz Mehring.
I þessu fallega húsi í hjarta borgarinnar
vinnur Laxdælufræðingurinn Rolf Heller við
fornháþýsku orðabókina. Því miður var
fræðimaðurinn fjarverandi þennan dag en
ég ræddi við samstarfsmenn hans dtjúga
stund. Hillur þöktu alla veggi og voru stút-
fullar af pappakössum sem helst líktust litl-
um skókössum. Ég spurði hvað væri geymt
þarna. Jú, þetta var seðlasafn fornháþýsku
orðabókarinnar!
Þegar ég kom aftur út í marsmistrið steðj-
aði á móti mér fjölmenn kröfuganga, spjöld
á lofti. Á einu þeirra stóð stórum stöfum:
Við erum líka til. Þetta var kröfuganga
fatlaðra og lamaðra.
Skyndilega var ég kominn inn í Tómasar-
kirkju. Kirkjuorgelið var þögult og kirkjan
köld og tómleg. Samt var auðvelt að ímynda
sér volduga orgeltóna fylla dimmar hvelfing-
arnar. Árin 1723—1750 var óhemjudugleg-
ur Saxlendingur stjórnandi kirkjukórsins. Á
tímabili voru hér vikulega frumflutt eftir
hann verk, tokkötur og fúgur, sem hafa nú
borist um allan heim. Hann hét Jóhann
Sebastian Bach. Löngu seinna var það ís-
lendingur sem fyllti hvelfingar kirkjunnar
orgeltónum. Sá hét Páll ísólfsson.
Við suðurenda kirkjunnar héngu hundruð
mótmælaspjalda í stærðinni A4. Þegar mig
bar að var maður að skrifa það sem honum
12
4