Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1986, Blaðsíða 4

B ÆT o K M E N N T 1 R
BÓKMENNTAHEFÐ
í tilefni greinar Ólínu Þorvarðardóttur:
„Konan og bókmenntahefðinu
í síðasta hefti Þjóðlífs
„Ótvírætt er að hérlendar
bókmenntir karla hafa
verið miklu umfangsmeiri
en bókmenntir kvenna á
liðnum 140 árum, og má
ugglaust finna á því fleiri
en eina skýringu, en hitt
hlýtur að teljast í hæsta
máta vafasamt, að einung-
is karlleg hefð hafi verið
tilgengileg verðandi kven-
rithöfundum á liðnum
hundrað árum. Konur áttu
jafnt og karlar aðgang að
þeim norrænu bókmennt-
um sem hæst bar á þessu
skeiði, einnig kvennabók-
menntum, en einmitt úr
þeirri átt bárust þeir
straumar sem endurlífg-
uðu sagnahefð íslend-
inga.“
Eftir Sigurð A.
Magnússon
Ef hafa má grein Ólínu
Þorvarðardóttur, „Konan
og bókmenntahefðin", í
síðasta hefti Þjóðlífs til
marks um afrakstur bók-
menntakennslunnar í
Háskóla íslands nú um
stundir (höfundur stundar íslenskunám á
cand. mag.-stigi), þá verður vart annað sagt
en eitthvað sé þjálfun nemenda í einfaldri
röksemdafærslu ábótavant, svo ekki sé
fastar að orði kveðið.
í upphafi greinar er því slegið föstu „að
hvert skáld vilji vera sjálfstæður skapari
verka sinna og leitist því við að losna undan
áhrifiim hefðarinnar þegar það lýsir heimin-
um í verki sínu.“ I næstu andrá er staðhæft
að bókmenntahefðin sé karlkyns, sem sam-
kvæmt framansögðu ætti að fela í sér að
karlkyns höfundar leitist við að losna undan
áhrifum karlkyns hefðar. En þá kemur alltí-
einu einsog skoilinn úr sauðarleggnum sú
staðhæfíng, að konur búi ekki við neina
hefð í bókmenntum, því þar sé einfaldlega
ekki gert ráð fyrir þeim. Eiaðsíður segir
höfundur að konan verði að fást við tvíþætt-
an vanda: annarsvegar verði hún „að fást
við heimsmyndina — það hvemig heiminum
er lýst í bókmenntum — og hins vegar fást
við kvenmyndina, þ.e. hvemig hefðin lýsir
konum".
Látum vera þó vandséðar séu heilar brýr
í þessum röksemdafærslum. Hitt er öllu
lakara, að hér er beinlínis verið að rangfæra
bókmenntasögulegar staðreyndir. Einsog
ljóst er af greininni (samanber vísun til
Mjallhvítar og Drottningar) er ekki ein-
vörðungu verið að fjaila um hérlendar bók-
menntir, og því hlýtur athugull lesandi að
varpa fram þeirri spumingu, hvort ekki sé
um að ræða vítaverða fölsun, þegar því er
haldið fram, að kvenmyndir í bókmenntum
eigi það „allar sameiginlegt að vera sköpun-
arverk karla“.
Konur hafa komið við sögu bókmennta
nálega frá upphafi vega. Sapfó hin gríska
samdi sínar tæm ljóðperlur kringum 600
fyrir Krists burð og telst enn meðal höfuð-
skálda bókmenntasögunnar. Múrasaki
Sjíkúbú hin japanska samdi eitt af öndvegis-
ritum heimsbókmenntanna, Söguna um
Dséntsí, á tíundu öld eftir Kríst og var ein
margra japanskra kvenna á sinni tíð sem
stunduðu bókmenntaskrif með minnisverð-
um árangri. Á liðnum þremur öldum má
virða fyrir sér stóra fylkingu kvenna sem
markað hafa spor í bókmenntasöguna. Læt
ég nægja að nefna af handahófi eftirtalin
nöfn, sem hvert um sig segir merkilega
sögu: Marie Madelaine de Lafayette
(1634-93), Madame de Staél (1766-1817),
George Sand (1804—76), Colette
Pearl Buck
(1873-1964), Jane Austen (1775-1817),
Bronte-systur (Charlotte 1816—55, Emily
1818—48, Anne 1820—49), George Eliot
(1819—80), Elizabeth Barret Browning
(1806-61), Alice Meynell (1850-1923),
Charlotte Mew (1869-1928), Edith Sitwell
(1887-1964), VirginiaWoolf (1882-1941),
Harriet Beecher Stowe (1812—96), Emily
Dickinson (1830—86), Lizette Woodworth
Reese (1856—1935), Amy Lowell
(1874-1925), Gertrude Stein
(1874-1946), Edith Wharton
(1862-1937), Willa Cather (1873-1947),
Sara Teasdale (1884—1933), Hilda Doolittle
(1886—1961), Marianne Moore
(1887—1972), Edna St. Vincent Millay
(1892-1950), Pearl S. Buck (1892-1973),
Louise Bogan (1897—1970), Elizabeth
Bowen (1899-1973), Katherine Anne Port-
er (1890—1980), Anai's Nin (1903—77),
Elannery OConner (1925—64), Anne Sexton
(1928—74), Sylvia Plath (1932—63), Grazia
Deledda (1871—1936), Gabriela Mistral
(1889—1957), Marie von Ebner-Eschenbach
(1830-1916), Nelly Sachs (1891-1970),
Marie Louise Kaschnitz (1901—74), Inge-
borg Bachmann (1926—73), Victoria
Benedictsson, (1850—88), Selma Lagerlöf
(1858—1940), Agnes von Krusenstjema
(1894—1940), Edith Södergran
(1892—1923), Kerstin Söderholm
(1897-1943), Karin Boye (1900-1941),
Amalie Skram (1846—1905), Sigrid Undset
(1882-1949), Cora Sandel (1880-1968),
Charlotte Biehl (1731—88), Marie Breg-
endahl (1867—1940), Karen Blixen
(1885—1962) ogTove Ditlevsen (1918—76).
Þennan lista yfir látna kvenrithöfunda,
sem skilið hafa eftir sig óafmáanleg spor
(sex þeirra hlutu raunar Nóbelsverðlaun),
mætti vitanlega lengja að miklum mun, og
við hann mætti síðan bæta heilli iegíó
NeUySacks
kvenna sem eru að semja markverðar og
ósjaldan stórbrotnar bókmenntir um
reynsluheim kvenna. Því fer víðsfjarri að
kvenmyndir í bókmenntum eigi það „allar
sameiginlegt að vera sköpunarverk karla“.
Nú vill greinarhöfundur kannski bera
því við, að ritsmíðin hafi fyrst og fremst
átt að fjalla um íslenskar bókmenntir (þrátt
fyrir vísunina til Mjallhvítar og Drottning-
ar), og er þá því til að svara, að við eigum
líka hefð kvennabókmennta sem rekja má
aftrá síðustu öld og jafnvel lengra (Steinunn
í Höfn, Látra-Björg, Guðrún í Stapadal,
Skáld-Rósa, Júlíana Jónsdóttir, Torfliildur
Hólm, Ólöf frá Hlöðum o.fl.), en fyrsta
innlenda skáldsagan á nýöld var ekki samin
fyrr en um miðja síðustu öld.
Ótvírætt er að hérlendar bókmenntir..
karla hafa verið miklu umfangsmeiri en
bókmenntir kvenna á liðnum 140 árum, og
má ugglaust fínna á því fleiri en eina skýr-
ingu, en hitt hlýtur að teljast í hæsta máta
vafasamt, að einungis karlleg hefð hafi verið
tilgengileg verðandi kvenrithöfundum á
liðnum hundrað árum. Konur áttu jafnt og
karlar aðgang að þeim norrænu bókmennt-
um sem hæst bar á þessu skeiði, einnig
kvennabókmenntum, en einmitt úr þeirri átt
bárust þeir straumar sem endurlífguðu
sagnahefð íslendinga.
Þó fyrirferð karla hafi verið mikil í bók-
menntunum og þeir mótað þær að verulegu
marki að eigin geðþótta, þjóna alhæfíngar
og einfaldanir á borð við þær sem fram eru
bomar í ritsmíð Ólínu Þorvarðardóttur ákaf-
lega vafasömum tilgangi og eru einkum til
þess fallnar að skekkja og skrumskæla þann
veruleika sem við réttsýnum mönnum blasir.
Ekki tekur betra við þegar greinarhöfund-
ur fer að fjalla um nýliðna tíð. Því er kinn-
roðalaust slegið fram, að með tilkomu verka
Jakobínu Sigurðardóttur hafí ritdómarar
tekið uppá því „að kalla skáldskap kvenna,