Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1985, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1985, Blaðsíða 3
uanmg H[ö][!!][a][u]®®E®E®Œ]fi][fi Útgefandí: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias Jo- hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar- fulltr.: Gísli Sigurósson. Auglýsingar: Baldvin Jónsson. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 10100. Forsíðan Jóhanna Bogadóttir fæst jöfnum höndum við málverk og grafík og er ein af þeim sem lifir af list sinni. Hún opnar sýningu á málverkum og grafikmyndum í dag í Norræna húsinu. Myndin á forsíðunni heitir „Úr djúpinu" og er nokkuð dæmi- gerð fyrir margar myndir Jóhönnu á þess- ari sýningu. Aldauði stórvaxinna spendýra fyrir 12 þúsund árum er mönnum sífelld gáta. Gerðist eitthvað í náttúrunni, svo þau dóu út, eða gerðist maðurinn með ný dráps- tæki, svo sem eitraða spjótsodda, of afkastamikill við veiðarnar? Grein um þetta er úr þýzku vísindariti eftir Herniann Remmert. Piaf var einstök í sinni röð, rödd hennar ein- stök, líf hennar einstakt. Þessi franski söngfugl er mönnum enn í fersku minni, þótt ekki sé Piaf lengur ofar moldu. En í tilefni sýningar Leikfélags Akureyr- ar á söngleiknum Piaf, skrifar Ólafur H. Torfason grein um söngkonuna. Páll á Húsafelli heyrir til yngstu myndlistar- kynslóðinni, því hann er aðeins 25 ára. Um þessar mundir sýnir hann höggmynd- ir á Kjarvalsstöðum, sem höggnar eru í rauðgrýti og grágrýti úr gili við Húsafell. í flokki hinna yngstu er Páll sér á parti og sækir sér myndefni í umhverfi sitt. ANDREJ VOZNÉSÉNSKÍ Tvö kvæði GEIR KRISTJÁNSSON ÞÝDDIÚR RÚSSNESKU Fjölskylda Ég er fjölskylda: eins og litir í litrófi eru í mér sjö „ég“ — óþolandi eins og sjö villidýr. En það bláasta leikur á flautu, og á vorin dreymir mig, að ég sé það áttunda. Kvöldljóð Ég sit í útlegð inni í sjálfum mér ég er mitt eigið Mikhajlovskoje1) skógar mínir brenna og lokast í andliti mínu eins og þámuðum spegli hverfa elgir og laufskálar í sorta náttúran er hér og niðar, í ánni og í mér, og einhversstaðar enn — fyrir utan þrjár rauðar sólir brenna þrír runnar titra eins og rúður þrjár konur birtast í einni eins og trébrúður — hver inni í annarri ein þeirra elskar mig og hlær önnur þar inni berst um eins og fugl en sú þriðja — hún felur sig innst inni í báðum eins og ofurlítill glóandi kolamoli það er hún sem aldrei fyrirgefur mér það er hún sem bíður færis að hefna sín andlit hennar lýsir og skín á móti mér eins og hringur af botni brunns 1) Þar sat Púsjkln í útlegö um tlma, og er hér sklrskotaö til þess. /Þýö. ANDREJ VOZNÉSÉNSKl (f. 1933) útskrifaðist á slnum tlma sem arkitekt, en hefur síðan eingöngu fengist viö skáldskap. Hann hefur sent frá sér nokkrar Ijóðabaekur, einnig hefur hann ferðast mikið, m.a. um Vesturlönd, og þykir einna forvitnilegastur hinna yngri sovétskálda. Geir Kristjánsson er rithöfundur i Reykjavik. G.K. R istilkorn þetta er ritað til lofs og dýrðar enska töku- orðinu djús. Samhengis vegna skal þó fyrr drepið á nokkur orð önnur og úr öðrum tungumálum. Safi er gamalt orð og gott, sem á íslensku táknar vökva, einkum þann sem býr í eða kemur úr jurtum, svo og matvælum ýmsum. Samsvarandi orð á þýsku, og nauðalíkrar merkingar, heitir saft (eða Saft, eins og Þjóðverjar stafsetja það). Nú væri eðlilegt að Danir, norræn þjóð, hefði um þetta sama orð og við. En mál þeirra hefur löngum staðið býsna opið er- lendum áhrifum, enda hafa þeir fyrir mörgum öldum algerlega tekið upp þýska orðið. Af dönskunni kynntumst við því, en tókum það þó ekki upp nema í mjög þröngri merkingu, nefnilega um aldinsafa þann sem gerður er geymsluþolinn með því að blanda í hann kynstrum af sykri. Þann- ig var nýtt orð, saft, tekið upp til að tákna nýtt fyrirbæri, en ekki látið hagga við heimaorðinu, safa, á þess gamla merking- arsviði. Síðar var íslenska orðið saft einnig haft í alþýðumunni um saftlíki það, sem löng- um var selt undir nafninu „litað sykurvatn með kjörnum", og er stutt síðan ég gerði mér grein fyrir, að „kjarni" er í því sam- A Mælt bandi nýyrði, misheppnuð tilraun til að þýða tökuorðið essens. Nú komumst við af án beggja, kjarna og essens, með því að tala ýmist um bragðefni, bökunardropa eða (í samsetningum) bara dropa (t.d. dropaglös og rommdropa). En það er ann- að mál. Nú kemur enskan til sögunnar. Hljóð- rétt hliðstæða við safa er saft og heitir á því máli sap. En það hefur í aldanna rás farið mjög halloka fyrir franska tökuorð- inu djús (stafsett á frönsku jus og á ensku juice). Þó hefur enskunni farnast þeim mun betur en dönskunni, að gamla orðið féll ekki með öllu í fyrnsku, heldur hélt það velli á hluta af merkingarsviðinu. Þeg- ar Jón Helgason kveður til að mynda: Hinn rammi safi rennur frjáls í gegn um rót er stód í sinni moldu kyr, Þá væri sá safi réttþýddur á ensku sem „sap“. En tökuorðið djús er orðið miklu meira notað á ensku og merking þess víð- ari. Danskan, sú endemis opingátt, hefur djúsi vitaskuld gleypt við enska orðinu ofan í hið þýska (stafsetur það meira að segja upp á ensku: juice). Notar þau svo bæði í mjög víðri merkingu og að miklu leyti hinni sömu, þannig að stutta dansk- danska orðabókin mín gerir engan mun á þeim, heldur þýðir „juice" einfaldlega sem „saft“. Öðru sinni reyndumst við íhaldssamari en Danir. Kynntumst að vísu enska orðinu, en létum það hvorki hagga við áunninni merkingu heimaorðsins safa né gamla tökuorðsins saftar ((eða safts eins og mér er nú tamara). Hins vegar festist enska orðið við nýja vörutegund sem var að ryðja sér hér til rúms, nefnilega bragðefni þau sem blanda skyldi í drykkjarvatn til að gefa því sætt ávaxtabragð. Hét hvort tveggja í alþýðumunni djús, bragðefnin eins og þau voru seld á flöskum og hinn vatnsþynnti drykkur. Mér var um tíma innrætt að kalla djús- inn safa, og réðu því að sjálfsögðu máU hreinsunarsjónarmið. Framleiðendur hafa hins vegar hikað við að merkja vöru sína sem „safa“ af því að ávaxtabragðið var oftast framkallað með gerviefnum, sætan jafnvel líka. Svo að þetta var eiginlega „sykurvatn með kjörnum" eins og saftlíkið gamla, þótt nú væru fremur notuð vöru- heiti eins og „appelsínudrykkur" o.s.frv. Enn síðar hafa komið á markað drykkir sem unnir eru úr ávöxtum, berjum og jafn- vel grænmeti, án þess bætt sé við sætuefn- um eða öðrum bragðefnum. Þetta er auð- vitað réttnefndur safi, hvort sem hann er seldur fullþynntur eða sem „þykkni" (gott nýyrði) og neytendum ætlað að bæta í vatni. Sjáið þið ekki, hvað þá er hentugt að eiga, til aðgreiningar, orðið djús um hinar miður náttúrulegu drykkjarvörur? Hinn rammi safi norrænnar tungu er óspilltur meðan gamla orðið, í þessu dæmi safi, varðveitist sem aðalorð á víðu merk- ingarsviði. Hitt gerir aðeins gott betra að tökuorð bætist við, meðan þau bera þrönga og skýra merkingu og laga sig að beyging- um, framburði og stafsetningu íslenskrar tungu, eins og saft og djús gera bæði með sóma. Nú skalt þú njóta þess, lesari sæll, næst þegar þú gengur hjá drykkjarvöruhillum kjörbúðar þinnar, að eiga þrjú skýr og skilmerkileg orð, saft, djús, og safa, til að hugsa og tala um þetta merkilega vöru- svið. Helgi Skúu KJARTANSSON LESBOK MORGUNBLAÐSINS 9. MARZ 1985 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.