Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1983, Blaðsíða 8
SJÁÐU, segir Magnús Kjartansson þar sem við stöndum
fyrir framan Morgunblaðshúsið og höllum okkur fram yfír
handriðið á gangstéttarbrúninni. Nú sér til sóiar á björtum
maídegi og miðborgin er ioksins orðin miðborg með mannlífi
eftir veturinn: konur með barnavagna, hóglífismenn í rauð-
um skyrtum og sér í bringuna og aðrir í leit að fimmkalli í
stöðumæla, nýtt líf aftur og loksins. En Magnús beinir sjón-
um mínum að niðurfalli götunnar, ferköntuðu, rimluðu auga,
sem starir án afláts til himins, margrætt og allt að því stæri-
látt f formlegri tilvist sinni. Formið er allstaðar. Áferðin,
Ijósið, liturinn, breytileikinn. Tíminn talar í gegn um litla
hluti. Þar býr fegurðin. Hið smáa, fáfengilega, býr auganu
veislu, hlaðið borð, vilji augað þiggja. Þennan sannleik, sem
er svo stór, að hann á heima í grunnskólalögunum, lærði
Magnús Kjartansson ungur af afa sínum, Guðbrandi Magn-
ússyni í Áfenginu, og hefur ræktað hann með sér síðan. Nú
reikar hann stundum um með myndavél og augun opin og
festir á filmu það sem fyrir ber í ríki hlutanna og vinnur síðan
í smærri eða stærri verk á stofu sinni í Búðardal, stærri verk
oftast, því enginn hlutur er svo smár að hann sé ekki saman-
settur af öðrum smærri, og enginn svo stór. Þau búa í Búðar-
dal, Magnús og Kolbrún Björgólfsdóttir og vinna oft saman á
keramikverkstæði hennar. Fjögurra ára dóttir þeirra, Elsa
Björg, býr hjá þeim. Mikið er hún lík pabba sínum, eða:
litningarnir úr Magnúsi endurspeglast í augum hennar, and-
litsgerð, og fasi. Mörg eru listaverkin.
í Búðardal, þar sem mannlífið er rólegt og enginn er
vændur um leti þótt hann hugsi sitt ráð, og þar sem þögnin er
einræðisherra næturinnar í húsunum niður við fjörðinn, sát-
um við þrjú saman eitt kvöld og annað og ræddum um lífið og
listina, en þetta tvennt er samofið í tilveru Kolbrúnar og
Magnúsar svo þau eiga sér enga veröld aðra.
Þau eru svo ólík í útliti og persónugerð að undrun sætir að
þau skuli vera sköpuð úr massa, sem lýtur sömu náttúrulög-
málum: hann Ijós yfirlitum, grannur, feiminn og hvikull og
gæti allt eins verið af álfakyni en hún Móðir Jörð, frjósemis-
gyðjan sprottin undan einhverju móabarðinu austur á Fjörð-
um, dökk, opinská og staðföst en hlý — hann flissar, hún
skellihlær.
Tíminn talar
gegnum litla hluti
Kolbrún Björgólfsdóttir
og Magnús Kjartansson í Búðardal
tala um leirinn og listina.
Texti: Guöbrandur Gíslason
Ljósmyndir: Kristján Jóhannsson
Afdrifaríkt að
velja sér leirtegund
Við byrjum á að tala um leir.
Kolbrún hefur orðið:
— Yfirleitt er talað um þrjár
tegundir af leir: jarðleir, stein-
leir og postulínsleir. Jarðleirinn,
t.d. Búðardalsleirinn, hefur lágt
brennslustig og er grófur.
Steinleirinn hefur hátt
brennslustig og er grófkornótt-
ur, en postulínsleirinn, sem allt-
af er hvítur og þéttur, hefur
hátt brennslustig og er fínkorn-
aður. Steinleirinn gefur mesta
möguleika hvað lit og áferð
snertir ... Magnús: ... við erum
sammála um það að hann sé of
fallegur, hættulegur vegna þess
að hlutir sem hafa ekki sérstakt
form koma vel út...
K: — Já, maður þarf ekki að
leggja sig fram, efnið er
sjálft það fallegt. Ég vann
nýlega í steinleir, og það var
furðulegt, ég fór að renna og
móta öðru vísi form, mjúkar
línur en ekki harðar, og not-
aði litaða efniskennda gler-
unga.
Það er afdrifarík ákvörðun
að velja sér leirtegund til að
vinna í. Flestir leirkerasmið-
ir sem standa undir nafni og
hafa menntað sig erlendis
velja sér leirtegund þegar
þeir eru í námi. Ég valdi
postulín og hef unnið í því í
mörg ár, og finnst spennandi
að glíma við hvöss og einföld
form. Kannski er ég svolítið
kaldranaleg í efnisvali, og
sumum finnst kjánalegt að
eyða svona miklum tíma í
postulínið. Það rýrnar um
fjórðung í meðförum, verp-
ist, sígur og missir form. En
það hefur harða áferð og
hvítur grunnurinn gefur
möguleika á skreytingu.
Postulínið er líkara skelj-
ungum, kuðungum, sjávar-
fyrirbrigðum...
M: Það er dauður hlutur, eins
og það komi úr skýjunum og
hafi aldrei getað holað sér
M.Kj.: Úr myndröð um ástina, 1983.
Kolbrún: Handmótaðar krukkur.
Kolbrún Björgólfsd.: Blómavasar úr Búðardals-
leir.
8
ofan í jörðina. Sjáðu alla
þessa vængjuðu engla frá
Bing og Gröndahl...
K: Það er útbreiddur misskiln-
ingur að postulín sé gler-
hjúpur. Heitið porcelain þýð-
ir ekki annað en grís, og á
það rætur sínar að rekja til
þess tíma þegar Marco Poló
kom til Evrópu úr Kínaför
sinni og reyndi að lýsa því
efni, sem engir landa hans
höfðu séð en Kínverjar höfðu
notað um aldir í testellin sín.
G: — Hvernig verður ieirmunur
til? Hvað þarf að gera tii að
leir verði að vasa?
K: Fyrst hnoða ég leirinn, sem
ég hef valið mér, til þess að
ná úr honum loftinu. Það er
ekki á færi hvaða kleinukerl-
ingar sem er að hnoða leir-
inn, því auðveldara er að
hnoða loft inn í hann en úr,
og ein loftbóla getur sprengt
hlutinn í þúsund mola. Síðan
móta ég leirinn, annað hvort
í höndunum eða á renni-
bekknum, og set hann svo í
sólarhrings þurrk, en þá er
mesti rakinn horfinn úr hon-
um og hann orðinn leður-
harður, eins og kallað er. Þá
er hann það stöndugur að
hann heldur formi, en enn
það gljúpur, að hægt er að
móta hann. Á þessu stigi
renni ég hlutinn af, skef og
sker í hann munstur eða
skreyti með öðrum leirteg-
undum. Að því loknu fer
hluturinn í þurrk, og þegar
hann er orðinn algjörlega
þurr fer hann i sólarhrings
hrábrennslu við 900 stigs
hita. Að því búnu er hlutur-
inn tilbúinn til að taka við
glerungnum, og er hægt að
dýfa honum í glerunginn,
hella glerungnum yfir, eða
sprauta honum á hlutinn.
Að eyða ævinni í
að ná rauðum bletti
G: Hvað er glerungur?
M: Efnafræðilega er hann svo-
kölluð oxíð, eða súrefnis-
blöndur úr málm- og stein-
efnum, s.s. kopar, kóbalti og
járni. Það þarf heilmikla
efnifræðikunnáttu til að
blanda glerunga, og flestir
sem búa yfir þeirri þekkingu
blanda sína glerunga sjálfir.
Heldur finnst manni þeir
sleppa billega sem nota gler-
unga frá öðrum, kaupa þá
utan frá ... Þegar Kolbrún
var í Kaupmannahöfn, gerði
hún sí og æ tilraunir með
glerunga, endalausar prufur,
enda býr hún að því í dag.
K: Maður getur skapað sér eigin
stíl með því að blanda gler-
ungana sjálfur. Það geri ég,
og get leyft mér að nota
marga glerunga saman, því
ég veit hverjir eiga samleið
og hverjir ekki. Það er
hvimleitt að sjá sama gler-
unginn á munum eftir marga
leirkerasmiði.
M: Sumir sérvitringar eyða
starfsævi sinni í að búa til
nýja glerunga, eða að ná
rauðum bletti ... Egyptar
kunnu að blanda glerung
sem enginn hefur getað
framleitt síðan, þrátt fyrir
miklar tilraunir.
K: Mér dettur í hug sagan um