Morgunblaðið - 01.11.1987, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1 NÓVEMBER 1987
B 15
Þögnin og lygarnar eru hornsteinn einræðis-
ins. Að segja sannleikann er forsenda eðlilegr-
ar utanríkisstefnu.
SJÁ PÓLLAND
*
Utlagar
í eigin
landi
Japanir, sem dvalizt hafa lang-
dvölum erlendis, eru oft eins og
útlendingar í sínu eigin landi og
víða litnir homauga. Af þeim þykja
stafa slík vandræði að forystugrein-
ar dagblaðanna hafa jafnvel fjallað
sérstaklega um þá. Þeir hlæja þeg-
ar þeir eiga það ekki, ta!a þegar
þeir eiga að þegja, og andmæla í
stað þess að samsinna auðmjúk-
lega. Þótt þeir þyki kannski ekki
beinlínis niðurrifsmenn, þá er litið
á þá sem fulltrúa annars konar
menningar en í landinu ríkir og sú
skoðun ríkjandi að þar með stafi
samfélaginu ógn af þeim.
Um þessar mundir dvelja um
100.000 japönsk böm og unglingar
erlendis ásamt foreldmm sínum, og
á hveiju ári koma um 10.000—20.
000 til heimkynna sinna eftir að
hafa dvalizt langdvölum á erlendri
gmnd. Þeim finnst vera farið með
sig eins og stríðsfanga því að stöð-
ugt er verið áð spyija þau spjöran-
um úr og taka af þeim skýrslur.
„Þegar ég kom heim í fyrsta sinn
eftir að hafa dvalizt í fjögur ár á
Filippseyjum var ég 13 ára gam-
all,“ segir Akira sem nú er 33 ára.
„Ég komst síðar að raun um að
kennarinn hafði varað bekkjarfé-
laga mína við mér áður en ég kom
og hafði sagt þeim: „Hingað er von
á strák sem er ekki lengur Jap-
ani.““ Akira starfar hjá stóm
viðskiptafyrirtæki og segir: „Menn
kunna vel að meta enskukunnáttu
mína, en síður það framandlega
yfirbragð sem ég hef.“ Hann varð
fyrir stöðugum barsmíðum á
skólaámm sínum.
„Þegar móðir mín kvartaði út af
meðferðinni á mér, var sagt við
hana að hún yrði að gera mig að
almennilegum Japana og þá myndu
krakkamir hætta að ofsækja mig.
En þau hættu því samt ekki," upp-
lýsir hann núna.
Kaori er tvítug að aldri og stund-
ar háskólanám í Tókyó. Hún hafði
um átta ára skeið verið á heimavist-
arskóla í Englandi að ráði föður
síns en hann vildi ekki að hún lenti
í sömu erfiðleikum og hann í sam-
skiptum sínum við útlendinga.
En nú á hún í erfíðleikum í sam-
skiptum við eigin landa. „Ég reyni
að hegða mér eins og Japani og
mig langar ekki að skera mig úr,
en allt sem ég segi og geri virðist
vera vitlaust," segir hún. „Ég segi
það sem mér býr í bijósti, hef mínar
eigin skoðanir, en það tíðkast ekki
héma. Ég man ekki alltaf eftir að
nota keigo (kurteisislegasta ávarps-
form japönskunnar), þegar við á,
og þess vegna heldur fólk að ég sé
annað hvort dónaleg eða frek nema
hvorttveggja sé.“
Flestir þeir Japanir, sem koma
aftur frá útlöndum, starfa fyrir er-
lend fyrirtæki til þess a nota
enskukunnáttu sína, og einnig til
þess að vera í þægilegra umhverfi
en ríkir í rígskorðuðum japönskum
fyrirtækjum. Og konur hafa ein-
ungis tækifæri til að öðlast starfs-
frama í erlendum fyrirtækjum því
að í þeim japönsku em þær nánast
alltaf óbreyttar skrifstofustúlkur,
þar sem þær em látnar bera sér-
stakan einkennisbúning, vinna
fábreyttustu störfin og hita te.
Toshiko, sem er 31 árs gömul,
segir að þetta séu æmar ástæður
til þess að sér hefði ekki komið í
hug að starfa hjá japönsku fyrir-
tæki. Hún dvaldist að mestu erlend-
is á æskuámm sínum, og að
háskólanámi loknu starfaði hún í
Sidney um fimm ára skeið.
„Þegar ég er með Japönum, til
dæmis á fundi í bankanum, reyni
ég að vera mjög japönsk," segir
Toshiko. „Ég geri mér far um að
vera hæg og hljóðlát. Ég hegða
mér öðra vísi í annars konar félags-
skap. í raun og vem hef ég tvenns
konar framkomu. Mér finnst það
óþægilegt en hjá því verður ekki
komizt."
Enda þótt Japani dveljist ekki
nema skamman tima erlendis getur
það haft þau áhrif að honum finn-
ist hann vera framandi þegar heim
kemur. Yoshiko, sem er kona á fer-
tugsaldri, var 16 ára gömul þegar
hún fór með íjöldskyldu sinni til
tveggja ára dvalar í Síam. Þótt sú
dvöl hefði verið henni ómetanleg
lífsreynsla, fannst henni að hún
hefði glatað einhveiju þegar heim
kom.
Yoshiko starfar nú sem bóka-
vörðurhjá alþjóðasamtökum og hún
hefur alltaf unnið fyrir erlenda að-
ila. Hún hefur í hyggju að „flýja"
Japan og búa með japönskum vini
sínum sem nú á heima í Frakklandi.
„Hann hefur verið búsettur er-
lendis í nokkur ár, og við viljum
bæði búa í Evrópu það sem eftir
er ævinnar," segir hún.
Akira, sem fyrr er nefndur, hefur
einnig í hyggju að setjast að erlend-
is.
„Bömin mín em bæði í skóla,"
segir hann. „Ég vil ekki að þau
þurfi að þola það sama og ég í
æsku. Það hefur ekkert breytzt í
Japan. Og þegar fyrirtækið mitt
sendir mig til starfa í Bandaríkjun-
um ætla ég að _ setjast þar að,
einhvem Veginn. Ég sný ekki aftur
heim.“
- LISA MARTINEAU

V-ÞÝSKALAND
Enn eru
þeir að
ýfa upp
sárin
jr
IFrankfurt í Vestur-Þýskalandi
stendur til að koma upp nýjum
byggingum fyrir skrifstofur
borgarinnar og þegar verið var
að grafa fyrir gmnninum komu
í ljós leifar gyðingahverfísins,
sem þar stóð á miðöldum. Við
byggingarframkvæmdir í Bonn,
höfuðborg ríkisins, hafa menn
einnig fundið undirstöður bæna-
hússins, sem nasistar brenndu
til gmnna fyrir 50 ámm. Það
hefur hins vegar valdið reiði og
hneykslun margra, að í báðum
borgunum ætla yfirvöld að halda
framkvæmdunum áfram eins og
ekkert hafi í skorist.
Vegna þessa hafa vestur-
þýskir Qölmiðlar deilt harðlega á
Wolfram Briick, borgarstjóra
kristilegra demókrata í Frank-
furt. Við uppgröftinn hafa
fomleifafræðingar komið niður á
kjallara og undirstöður 19 húsa,
þar á meðal sjúkrahúss og trúar-
legra baða ásamt hlnta af
„Judengasse", Gyðingagötunni,
sem á sínum tíma var um 300
metra löng.
Briick boigarstjóri segist ætla
að flytja sumar leifamar á safn,
en gagnrýnendur hans benda á,
að borgin hafí nýlega varið miklu
fé til að gera upp gömul hverfí
og ætti því eins að gera varð-
veitt í heild þessar merkustu
minjar um búsetu gyðinga í
Þýskalandi. Gyðingahverfíð í
FYankfurt var einu sinni það
næststærsta í öllu landinu og
meðal naftikunnra fjölskyldna
þaðan má til dæmis nefna þá
frægu bankamenn, Rothschild-
ana.
Tilfínningahitinn, sem ein-
kennir umræðuna um þessi mál,
stafar þó ekki einungis af áhuga
manna á sögulegum minjum.
Þeir, sem vilja varðveita fornleif-
amar, segjast vissir um að
hægrisijómin í Frankfurt vilji
sem minnst af þeim vita vegna
þess, að þær séu óskemmtilegur
vitnisburður um hve erfítt gyð-
ingar áttu uppdráttar, jafnvel
löngu áður en Hitler kom til
skjalanna.
Vestur-þýsku blöðin hafa
grafíð upp lýsingu á gyðinga-
hverfínu í Frankfurt, sem
danskur ferðamaður skrifaði árið
1789: „Reynið að sjá fyrir hug-
skotssjónum ykkar nokkur
þúsund manns í tötmm einum
klæða, nokkur þúsund hálfnak-
inna kvenna og nokkur þúsund
kviknakinna bama, sem verða
að hlrast öllsömul I örmjóu öng-
stræti. Þvílík eymdarsjón." Var
þetta ekki sambærilegt, spurði
eitt dagblaðið, við „ástandið í
útrýmingarbúðunum"? Til að
hnykkja betur á samlíkingunni
birti blaðið útskurðarmynd frá
17. öld af gyðingaofsóknum í
hverfínu.
Minna hefur verið rætt um
bænahússleifamar í Bonn. Þæf
fundust þegar verið var að taka
gmnn að nýju hóteli á bakka
Rínar, í útjaðri borgarinnar eins
og hún var á miðöldum. Bæna-
hús gyðinga í borginni, fímm að
tölu, vom brennd til gmnna 10.
nóvember árið 1938, á hinni svo-
kölluðu „Kristalsnót", þegar
nasistar brenndu 280 bænahús
í öllu landinu. Fomleifafræðing-
ar fengu þó tækifæri til að
mæla leifamar í Bonn áður en
þær vom grafnar í steinsteypu.
Áður en Hitler komst til valda
vom gyðingar í Þýskalandi rúm-
lega hálf milljón talsins. Nú em
þeir 30.000. Þjóðveijar og gyð-
ingar em hins vegar fastir saman
í neti sögunnar og munu ekki
losna þaðan um ófyrirsjáanlega
framtíð.
- MARK FRANKLAND
VONARNEISTI
Ættmgjar hinna týndu
eru enn þá að leita þeirra
ttingjar bandarískra her-
manna, sem týndust í
átökum Bandaríkjamanna í Suð-
austur-Asíu á sínum tíma, ætluðu
nýlega að senda svífandi blöðmr
yfír Laos. Á blöðmmar var letrað,
að hver sá sem seldi fram banda-
rískan fanga, hlyti sem svaraði
100 milljónum króna í verðlaun.
Ifyrmm bandarískur þingmaður,
Billy Hendon að nafni, stóð að
þessum aðgerðum ásamt fyrr-
nefndum ættingjum hinna týndu.
Þegar til átti að taka, kom lögregl-
an í Thailandi samt í veg fyrir að
blöðmnum yrði sleppt, en leyfði
þess í stað að hundmð plastpoka
með samskonar áheitum yrðu látn-
ir í ána í von um að þeir bæmst
með henni til Laos.
„Það væri ekki ónýtt, ef þetta
bæri árangur,“ sagði Billy Hen-
don, sem starfar við vamarmála-
stofnun þá sem skipulagði þessa
för.
Frá því að stríðinu í Suð-austur
Asíu lauk árið 1975 með þeim
afleiðingum að Laos, Víetnam og
Kambódía komust í hendur komm-
únista, hefur aðeins einn banda-
rískur hermaður komizt lifandi af
þessu svæði og reyndist hann
raunar hafa verið liðhlaupi. Hægri
sinnaðir stjómmálamenn, nefnd
úr vamarmálaráðuneytinu og ætt-
ingjar týndra hermanna em þess
samt fullviss að margir séu enn á
lífi og hefur ýmislegt kynt undir
þessa skoðun. Meðal annars full-
yrða flóttamenn að þeir hafí séð
Bandaríkjamenn í þessum heims-
hluta.
Elísabet Stewart, 33ja ára gam-
all lögfræðingur frá Washington
DC, er ein þeirra sem tóku þátt í
ferðinni til Thailands, en faðir
hennar var ofursti í bandaríska
flughemum og var skotinn niður
skammt frá landamæmm Laos og
Víetnams árið 1966.
Hún segir: „Ég get ekki fullyrt
að faðir minn sé á Iífí. En ein-
hveijir aðrir gætu verið á lífi. Ég
er sannfærð um að í Suð-austur-
Asíu em ennþá^ menn úr banda-
ríska hernum. Ég er dóttir föður
míns. Það er þess virði að gera
þetta þó maður gæti ekki bjargað
nema einum manni.“
Mekong-fljótið rennur um Laos,
Kambódíu og Víetnam frá Nakong
Phanom, sem er 400 mílur norð-
austur af Bangkok, og aðeins í
60 mílna ijarlægð frá fangabúðum
í Laos þar sem bandarískir
stríðsfangar gætu verið í haldi.
Hendon segir að reynt sé að
koma í veg fyrir að óprúttnir ævin-
týramenn komist höndum yfír
verðlaunaféð og þess vegna standi
það aðeins til boða innfæddum
mönnum í Laos, Kambódíu og
Víetnam, sem auðnist að frelsa
einn þeirra 2.413 Bandaríkja-
manna, sem saknað er úr stríðinu.
„Við munum ekki fara yfir
landamæri eða gera neitt, sem
ólöglegt má teljast," segir Hendon.
Það var innanríkisráðherra
Thailands, sem bannaði blöðmæv-
intýrið. Og Charles Redman,
talsmaður utanríkisráðuneytis
Bandaríkjanna segir um þennan
leiðangur: „Við emm á móti öllum
tilraunum einstaklinga, sem gætu
„spillt" viðræðum opinberra aðila
um hermennina sem saknað er.“
Hendon og 21 þingmaður Repú-
blikanaflokksins lögðu fram um 4
milljónir króna hver í sjóðinn til
greiðslu verðlaunafjárins. Og Hen-
don er ekki í vafa um að tilboðið
beri árangur: „Menn fljúga MiG-
orrustuþotum frá Rauða-Kína til
Formósu fyri tæpar 40 milljónir
dollara,“ minnir hann á.
Elísabet Stewart segir að það
hafi verið ótrúleg lífsreynsla að
standa á bökkum Mekong-árinnar
skammt frá Laos þar sem hún
telur að faðir hennar sé í fangelsi.
„Við fómm þangað til þess að
koma skilaboðum áleiðis og okkur
tókst það,“ segir hún. „Fljótið er
öflugt samgöngutæki," bætir hún
við.
- BEN BARBER
NJÓSNASVEIT — Hermenn snúa aftur til þyrlunnar sem flutti þá innfyrir víglínu fjandmannanna.