Morgunblaðið - 14.02.1985, Blaðsíða 2
2 B
MORGUNBLADIÐ, VIÐSKU'l'l JDVINNUIÍF FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1985
Kaupskipaútgerðin
Upplifum við Loftleiða-
ævintýrið í siglingum
— eða heltist eitt áætlunarfélagið úr lestinni?
Verkfalli undirmanna á kaupskipaflotanum er lokið og hluthafafundur
llafskips hefur samþykkt tillögur stjórnar félagsins um 80 milljóna króna
hlutafjáraukningu til að mæta erfiðleikum í rekstri félagsins og tryggja að
íslendingar megi enn um stund búa við þriðja kostinn í íslenskum áætlun-
arsiglingum. Smám saman er lífið að færast í sama horf í þessari grein og
aftur sigla í kringum 600 sjómenn nærri fimm tugum kaupfara milli ís-
lenskra strandhafna eða til heimsálfanna í austri og vestri.
Mikilvægi siglinganna fyrir
daglegt líf í þessu landi er e.t.v.
eitt af því sem menn leiða sjaldan
hugann að en eru þó að upplifa við
hvert fótmál, á hverri mínútu.
Þessi grein samgangnanna hefur
að ýmsu leyti mikla sérstöðu hér á
landi, því að siglingar eru hér
raunverulega frjálsar. Á meðan
það þarf ráðherraleyfi til að halda
uppi áætlunarferðum með flugvél-
um eða bílum, getur hver sem er
fengið sér skip og byrjað áætlun-
arsiglingar án þess að þurfa til
þess nokkra heimild. Það er hins
vegar ekki á allra færi vegna
kostnaöar, því að þokkalegur
flutningadallur nú á dögum kostar
varla undir 50 milljónum króna og
íslensk kaupskip eru yfirleitt
fremur dýr í rekstri, m.a. vegna
fjarlægða frá mörkuðum og
ákvæða um mannahald á skipun-
40 skip fluttu yfir
2 milljónir tonna
íslenski markaöurinn er heldur
ekki stór á neinn mælikvarða
nema kannski okkar eigin og enda
þótt heildarvöruflutningarnir til
og frá landinu séu liðlega 2 millj-
ónir tonna, þá skiptast þessir
flutningar á milli 40 millilanda-
skipa. Það vilja ýmsir meina að
það séu of mörg skip um of litla
flutninga. Þess vegna hefur nú um
skeið ríkt talsverð ólga á þessum
markaði með verulegri samkeppni
og lágum farmgjöldum, og það er
ekki síst þetta sem leikið hefur
Hafskipsmenn grátt á síöustu
misserum. Þess vegna hljóta menn
að spyrja í alvöru hvort rúm sé
fyrir þriðja kostinn í íslenskum
áætlunarsiglingum, en Hafskips-
menn hafa einmitt verið óþreyt-
andi að minna okkur á að hverfi
þeir af sjónarsviðinu, muni Eim-
skipafélagiö og skipadeild Sam-
bandsins skipta með sér markað-
inum í bróðerni, samkeppnin
hverfa og farmgjöldin hækka.
Stykkjavara —
stórflutningar
Áður en lengra er haldið er rétt
að taka fram, að kaupskipaútgerö-
in hér á landi skiptist í tvennt,
annars vegar eru áætlunarsigl-
ingar með stykkjavöru ýmiss kon-
ar og hins vegar stórflutningar,
sem eru þá flutningar á t.d. afurð-
um stóriðju og sjávarafurðum.
Þrjú félög, Eimskip, Hafskip og
Sambandið, stunda rekstur á báð-
um þessum sviðum en til viðbótar
koma félög eins og Nesskip, Vík-
urskip og Nes hf. ásamt einhverj-
um smærri aðilum sem eru ein-
göngu í stórflutningum. Af þeim
40 kaupskipum sem stunda milli-
landasiglingar eru liðlega helm-
ingur í áætlunarsiglingum en af-
gangurinn í stórflutningunum.
Eimskipafélag íslands er
brautryðjandinn í kaupskipaút-
gerð og eins og allir vita stórveldið
á þessu sviði. Það hefur löngum
staðið styrr um sterka aðstöðu fé-
lagsins á markaðinum og félaginu
hefur iðulega verið borið á brýn í
áranna rás að halda uppi of háum
farmgjöldum í skjóli einokunar-
aðstöðu í reynd og síðan nýtt sér
styrkleika sinn á markaðinum til
að drepa af sér allar tilraunir til
viðnáms eða samkeppni með því
að halda farmgjöldunum niðri svo
lengi sem það hefur tekið keppi-
nautinn að deyja. Þá á félagið að
hafa hækkað gjöldin strax í kjöl-
farið. Þessu til áréttingar minna
menn einatt á útgerð Jöklanna,
Eimskipafélags Reykjavíkur hf.
og á útgerð bílaferjunnar Bifrast-
ar og herkvaðning Hafskips-
stjórnar til hluthafa sinna um
aukið hlutafé nú fyrir skemmstu
er reyndar einungis tilbrigði við
þessa sögn.
Ásakanir um undirboð
Engu að síður er það athyglis-
vert að í umræðunum um erfið-
leika Hafskips að undanförnu og
samkeppnina í siglingunum i
tengslum við þessa erfiðleika, þá
hefur minna borið á því en oftast
áöur að Eimskip sé sakað um að
neyta aflsmunar. Miklu fremur
hafa Hafskipsmenn beint spjótum
sínum að skipadeild Sambandsins,
sem er sökuð um að stunda undir-
boð í stykkjavöruflutningunum í
þeirri viðleitni deildarinnar að
auka hlutdeild sína í slíkum flutn-
ingum á almennum markaði. Er
því þá haldið fram að skipadeildin
nýti sér hámarkstaxta farmgjald-
anna í flutningunum fyrir sam-
vinnuhreyfinguna og noti tekjurn-
ar til að greiða niður og undir-
bjóða farmgjöldin á þeirri
stykkjavöru sem þeir flytja fyrir
aðila utan samvinnuhreyfingar-
innar.
Axel Gíslason, framkvæmda-
stjóri skipadeildarinnar, hefur
vísað þessu á bug með þvl að
benda á að flutningsgjöldin væru
það hátt hlutfall I verðmyndun
vörunnar að verslanir kaupfélag-
anna yrðu með öllu ósamkeppn-
ishæfar ef þessi háttur væri hafð-
ur á. Þá er einatt minnt á það á
móti að Sambandið sé hinn mikli
meistari millifærslnanna á ís-
landi. En hvað líöur karpi af þessu
tagi standa eftir sem áður þær
staðhæfingar Hafskipsmanna að
Sambandið gefi aldrei öðrum
tækifæri til að bjóða f flutninga
sína og í samkeppnisþjóðfélagi
eins og ísland er að verða hljóma
heldur holar þær röksemdir fram-
kvæmdastjóra skipadeildarinnar
þess efnis að skipadeildinni sé
ætlað að sjá til þess að Sambandið
og Sambandsfyrirtæki njóti jafn-
an bestu hugsanlegu kjara og
flutningarnir í kringum Samband-
ið séu svo miklir að skipadeildinni
sé þetta fært af þeim sökum.
Flestir viðurkenna nú orðið að
samkeppni í formi útboða sé hinn
eini raunhæfi mælikvarði á hin
bestu hugsanlegu kjör, þegar rætt
er um stórar sendingar, eins og
t.d. fisk, ál, mjöl o.fl.
Deilurnar milli Hafskipsmanna
og skipadeildar Sambandsins bera
ólgunni á þessum markaði engu að
síður glöggt vitni, en vilji menn
finna aðdragandann, verða þeir að
hverfa 5—7 ár aftur í tímann. Ár-
ið 1977 settust nýir menn við
stjórnvölinn hjá Hafskip sem
fram að þeim tíma hafði fyrst og
fremst stundað stórflutninga og
átti um þetta leyti í miklum erfið-
leikum. Björgólfur Guðmundsson
og félagar hans stýrðu nýju fjár-
magni inn í félagið, endurskipu-
lögðu rekstur þess og hófu áætlun-
arsiglingar í samkeppni við Eim-
skip. Þeir lækkuðu farmgjöldin og
buðu upp á margs konar nýjungar
í þjónustu, svo sem eins og þá að
flytja vöruna heim í hlað flytjand-
ans, sem síðar hefur orðið vinsælt
á markaðnum.
Kynslóðaskipti
Hafskipsmenn hittu Eimskipa-
félagið f talsverðri lægð um þetta
leyti, því að félagið hafði setið eft-
ir í þróuninni hvað snerti skipa-
stól og tækjakost og var líklega
verr undir samkeppnina búið en
nokkru sinni f sögu félagsins. Þaö
stóð hins vegar ekki lengi, því að
kynslóðaskipti urðu þar f for-
stjórastólnum litlu síðar og við
völdum tók Hörður Sigurgestsson,
sem gekk þegar f að endurskipu-
leggja rekstur félagsins, fækka
skipum og endurnýja auk þess að
hefja gámavæðingu félagsins, sem
lagt hefur grundvöllinn að vel-
gengni félagsins og bættri sam-
keppnisstöðu á seinni árum.
Á árunum 1978—’79 fer síðan
skipadeild Sambandsins einnig að
færast í aukana, þar sem þar voru
þá einnig að verða kynslóðaskipti í
forustusveit og Axel Gfslason að
taka við, sem keppinautar eru
sammála um að hafi haldið þar vel
á spöðunum. Skipadeildin hóf um
þetta leyti allreglubundnar áætl-
unarsiglingar og hin sfðari ár hef-
ur skipadeildin sótt f auknum
mæli inn á hinn almenna markað í
stykkjavöruflutningunum sam-
hliða því að vera einrátt um flutn-
inga fyrir Sambandið. Axel Gísla-
son telur að um 30% af stykkja-
vöruflutningum skipadeildarinnar
sé fyrir aðila utan samvinnuhreyf-
ingarinnar. Keppinautarnir hafa
eftir Axel að hann ætli skipadeild-
inni þriðjung af öllum vöruflutn-
ingunum til og frá landinu.
Það er talið láta nærri að Eim-
skip sé nú með um 45—50% af
öllum stykkjavöruflutningum, en
því sem eftir er deila Hafskip og
skipadeildin á milli sín ásamt
minni félögunum. I áætlunarsigl-
ingunum sigla félögin þrjú nánast
til sömu hafna í Evrópu, annars
vegar til Norðursjávarhafna, en
hins vegar til hafna á Norðurlönd-
um. Ferðir Eimskips og Hafskips
eru vikulegar, en skipadeildarinn-
ar hálfsmánaðarlegar. Á
Ameríkuleiðinni hafa hins vegar
bæði Eimskipafélagið og Hafskip
verið með tilraunir að halda uppi
beinum áætlunarsiglingum milli
Evrópu og Ameríku, eins og frekar
verður vikið að, að viðbættum
reglulegum áætlanasiglingum til
New York og Norfolk.
Hagkvæmnin lykiloröiö
í stykkjavöruflutningunum til
og frá Evrópu eru kannski mestu
veltufjármunirnir fyrir skipafé-
lögin og miðað við hin lágu farm-
gjöld sem þar ríkja núna, skiptir
hagkvæmnin verulegu máli. Eim-
skip stendur þarna óneitanlega vel
að vígi. Á síðustu 5 árum hefur
félagið fækkað skipum úr 26 í
18—19 skip en hins vegar hefur
heildarbrúttórúmlestastærð
skipastólsins lítið breyst á sama
tíma og flutningamagnið hefur
aukist verulega. Skipunum hefur
sem sagt fækkað, en þau hafa
stækkað og með nýrri flutninga-
tækni á borð við gáma og bættri
aðstöðu í Sundahöfn með gáma-
krana, hefur reynst unnt að auka
tíðni ferðanna og hagkvæmnina,
því að nú standa skipin ekki við
nema í 1 'h sólarhring miðað við 3
sólarhringa hér áður fyrr. Skip
Eimskips í Evrópuflutningunum
flytja 250—350 gáma meðan
helstu skip Hafskips á þessari leið
flytja ekki nema 125—175 gáma
en nota lítið minna af olíu og
þurfa jafn marga menn í áhöfn.
Skip sambandsins í þessum flutn-
ingum eru hins vegar minni,
sparneytnari og með aðeins 11
manna áhöfn en geta engu að síð-
ur borið 175 gáma eða sama fjölda
og skip Hafskips, og skipadeildin
er búin að koma sér vel fyrir inn
við Holtabakka með vörugeymslu
í sama húsi og Mikligarður, og
kannar þar möguleika á gáma-
krana meðan Hafskip býr við
þröngt landrými í gömlu höfninni
og hefur þar enga vaxtamögu-
leika.
I’rengt að Hafskipi
Það hefur þannig stöðugt verið
í HÖFN — Laxfoss Eimskipafélagsins að leggja upp frá Reykjavík
(til vinstri), Hofsá Hafskips í Varberg í forgrunni en Grímsá, Atlants-
hafsskipið, í bakgrunni (uppi) og Suðurland Nesskips með síldartunnur
á Eskifirði (niðri).