Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1983 27 Maðurinn lifir ekki af brauðinu einu saman. Að mark sé á þeim orðum tekið í veröldinni, sannað- ist m.a. í tildrögum að stofnun Borgarbókasafns Reykjavíkur og rifjaðist upp nú á sextugsafmæli þessa safns. Það er í rauninni mjög merkileg saga um verð- mætamat á erfiðleikatlmum í efnahagsmálum hjá þessari þjóð. Frá þessu segir Sigurður Helgason í upphafi greinar sinnar í 60 ára afmælisriti safnsins, er kom út á sumardaginn fyrsta. Hann segir: „Stofnun safnsins tengist bein- línis atvinnulífi í Reykjavík. Árið 1917 var tekin ákvörðun um að selja 10 togara í eigu Reykvíkinga til Frakklands. Þar með var það trú manna að eitthvað myndi þrengjast um atvinnu í bænum og því var ákveðið að hluti söluverðs- ins færi til sameiginlegra hags- munamála bæjarbúa. Samtals var um 135.600 krónur að ræða og var styrktarsjóður fyrir verkalýðs- og sjómannafélögin í bænum stofn- settur með 100.000 króna framlagi af því fé. 25 þúsund krónum var varið til Sjúkrasamlags Reykja- víkur og afganginum 10.600 krón- um var ætlað að renna í stofnsjóð alþýðubókasafns í Reykjavík." Þegar menn sáu sem sagt fyrir að þrengja mundi að almenningi og atvinnuleysi yfirvofandi, þá var ekki síður hugsað til þess að fryggja andlega fæðu með aðgangi að bókum en líkamlega með sjúkratryggingu og styrk við verkalýðsfélögin. Og það sannað- ist strax að hungrið í bækur var raunverulegt. Á fyrsta ári fór hver bók út 24 sinnum, enda bókakostur aðeins 1.000 bækur. Þrátt fyrir aukna velmegun og breytingar á högum fólks, hafa útlán bóka af safninu farið vaxandi alveg fram undir þetta. Úr 1,2 bindum á íbúa árið 1923 í 11,7 bindi á íbúa i Reykjavík 1979. Bókin blívur, segir í fyrrnefndri afmælisúttekt Borgarbókasafns- ins og það rökstutt svo: „Oft heyr- ast raddir þess efnis að bækur og bókasöfn séu úrelt þing og ekki líði á löngu þar til eitthvað nýtt komi til sögunnar sem leysi það af hólmi. 20. öldin hefur verið mikið framfaraskeið á sviði tölvumiðl- unar af ýmsu tagi. Á fyrri hluta aldarinnar var útvarpið það sem vakti furðu manna og upp úr miðri öldinni fóru að berast fregnir af ennþá magnaðra fyrirbæri, sem á erlendum tungum var nefnt tele- vision, en fékk nafnið sjónvarp á íslenzku. Nú á allra síðustu árum eru það svo myndbönd eða video sem ráða ríkjum. Það er gleðileg staðreynd að hvorki útvarp né sjónvarp hafa veruleg áhrif á út- lánin í Borgarbókasafni. Ríkisút- varpið kom til sögunnar 1930, en þrátt fyrir það jukust útlán flest ár þar á eftir og frá 1929 til 1934 tvöfölduðust þau. Þar með má ætla að tilkoma útvarps hafi sýnt fram á að rúm væri fyrir aðra frí- stundaiðkun fólks. Islenzka sjón- varpið kom til sögunnar 1966. Næstu árin þar á eftir benti ekk- ert til þess að tilkoma sjónvarps hefði afgerandi áhrif á útlán Borgarbókasafns. Þá, eins og raunar alla tíð, jukust útlán smátt og smátt og frá árinu 1966 til árs- ins 1974 rúmlega þrefölduðust út- lán safnsins. Ahrif myndbanda- bylgjunnar koma ekki til með að minnka nauðsyn fyrir bókasafns- þjónustu. Bókin kemur til með að blíva þrátt fyrir allar nýjungar og ekkert bendir til þess að mynd- böndin hafi a.m.k. enn haft nein áhrif á aðsóknina að Borgarbóka- safni.“ Sjálfsagt hefur það haft sitt að segja að þjónustan við lesendur hefur aukist og fylgt tímanum í Borgarbókasafni. Til dæmis var tekin upp heimsending bóka til þeirra sem ekki geta sjálfir sótt tánsbækur í safnið undir heitinu Bókin heim 1974, og samtímis hafði safnið forgöngu um skipu- legt útlán á hljóðbókum til blindra og sjónskertra. En strax 1924 voru tekin upp útlán til fiskiskipa, sem mér er sagt að hvergi hafði þá ver- ið til í veröldinni. Og eru slík útlán í bókakössum enn í fullu fjöri. Fróðlegt væri, úr því svona sam- felld útlán hafa farið fram til sjó- manna, að athuga hvers konar bækur þeir lásu fyrir 50—60 árum og hvort bókavalið er frábrugðið nú. Og hvort lestrarefnið er á ein- hvern hátt annað en t.d. skóla- fólks. Mér er sérstaklega hugsað til þessa, því í sérútgáfu af blaðinu Le Monde í París, sem þrýst var i hönd mér við innganginn á bóka- sýningunni stóru í Grand Palais í París um daginn og fjallaði um bækur og bókmenntir, kom fram að áhuginn á bókum hefði á und- anförnum áratug þjappast saman um nokkrar metsölubækur þar í Iandi, alltaf á sama sviði. Og því haldið fram að almenningur í Frakklandi hefði, eftir að hafa verið safnað svona í hóplestur eins og fé í rétt til rúningar, misst mik- ið til þessa óseðjandi forvitni í bókalestri. Það drægi svo úr út- gáfu af bókum, sem sé ögrun til andlegra átaka. Þar var líka getið um stórt bil milli þess sem menn- ingarvitar vildu eða teldu sig eiga að lesa og almenningi sem læsi sér til afþreyingar. Slíkur samanburð- ur gæti kannski gefið vísbendingu um það, sem sumir þykjast hafa á tilfinningunni, að bilið milli stétta langskólagenginna og þeirra sem fara beint út í verklegt atvinnulíf sé að breikka hér. Að kominn sé meiri munur á hegðunarmynstur þessara hópa í samfélaginu en var áður. Nú sjáum við á tækniöld fram á að bein upplýsingaöflun muni fara fram í tölvum, þar sem hægt er að kalla fram á skerminn heima eða á vinnustað hvers konar upplýs- ingar úr tölvubönkum. Enda vex nauðsynlegur upplýsingaforði svo gífurlega nú, er dregur að lokum 20. aldar, að stappar nær brjálæði. Þekkingarforði mannkyns hefur hundraðfaldast frá upphafi 20. aldar og um aldamótin næstu verður þekking mannkyns eflaust þúsundföld. Obbinn af allri þekk- ingu i heiminum í dag er innan við 20 ára gamall á stórum þekk- ingarsviðum. Hann er orðinn ill- viðráðanlegur til að geyma og finna í bókunum einum. En um leið tvöfaldast afrek tölvutækni á hverju ári. Bein upplýsingaöflun á því eflaust eftir að færast frá bók yfir í tölvu. En ákaflega á ég bágt með að ímynda mér fólk setjast til að lesa heilar bækur sér til ánægju fyrir framan tölvuskerm. Ég held því að bókalestur muni ekkert minnka þótt tölvurnar taki við að draga fram beinar upplýsingar. Kannski á þarna eftir að vera nokkur að- skilnaður og tölvan komi sem hrein viðbót. Án töfra eru engar bókmenntir fremur en ekkert blóm er fullkomið ef það ekki ilm- ar, sagði Arthur Symons. Og kannski er í því fólgin sá mikli munur á bók og upplýsingum á tölvuskermi. Hann gerir gagn, en honum fylgja engir töfrar. Og eins og Þorsteinn Valdemarsson segir í ljóði sínu Mannabörn: Unnumst og teygum af tærum veigum, hlægjum og yrkjum ævintýr af öllu sem í oss sjálfum býr — á meðan vér megum. eftir töflum opinberra aðila eins og Þjóðhagsstofnunar. Er það von blaðsins að þessi þjónusta hafi komið lesendum þess vel. Bréfrit- ari rak sig á það í umræðum við erlendan blaðamann á dögunum, að auðveldasta leiðin til að leiða hann í allan sannleika um þróun efnahagsmála var að sýna honum þessar myndir. Enginn dregur í efa að þær séu réttar og við athug- un á þeim fer ekkert á milli mála fyrir misskilning. Hitt er eins vfst að eftir kosn- ingarnar, hvernig sem þær fara, verði þó nokkuð ritað um íslensk málefni í erlend blöð og er ekki að efa að lýsingin á því í hvert óefni er komið á eftir að vekja mikla athygli og varla telst það góð landkynning, þegar sagt er að við séum í hópi mestu verðbólguþjóða. í breska vikuritinu Economist var frá stöðu mála hér skýrt á þann veg að við dönsuðum áhyggjulaus á barmi eldgígs. Þetta er ófögur lýsing á þjóð sem lifir langt um efni fram og skuldar í útlöndum sem svarar til helmings af þjóðar- framleiðslu. Af umræðum fyrir kosningar má draga þá ályktun að almenn- ingur hafi kannski ekki gert sér það nægilega ljóst hve vandinn er mikill, og framundan sé lfklega ekki annað en blóð, sviti og tár eins og einn viðmælenda komst að orði. Kjördæmakynning flokk- anna í sjónvarpssal snerist yfir- leitt um næsta þröng málefni þar sem ótti við atvinnubrest var þó greinilegur. Hinar stóru línur voru ekki alltaf dregnar af nægi- legri festu. Þættirnir leiddu þó í ljós eins og frásagnir blaðamanna Morgunblaðsins af stöðu og horf- um í einstökum kjördæmum, að hvergi er borð fyrir báru heldur óttast menn að atvinnuleysisvofan eigi eftir að koma víðar við en hún hefur gert það sem af er árinu. Ekki deilt um utanríkismál Kosningabaráttan snerist um efnahags- og atvinnumál. Utan- ríkismál komu auðvitað við sögu, eins og við er að búast. Var það helst fyrir tilstuðlan Morgun- blaðsins sem einstakir frambjóð- endur tóku kipp þeirra vegna og má þá sérstaklega nefna málsvara Kvennalistans og Helga H. Jóns- son, frambjóðanda Framsóknar- flokksins í Reykjaneskjördæmi. Hvorki í kynningu á flokkunum f hljóðvarpi né sjónvarpi var utan- ríkis- og öryggismálum hampað, hvort heldur flokkarnir stóðu sjálfir að kynningunni eða fram- bjóðendur sátu fyrir svörum út- varpsmanna. Segja má, að ekki sé eðlilegt að þeir flokkar sem vilja fylgja óbreyttri stefnu í mikilvægum málaflokki eins og utanríkismál- um taki þau upp sem umræðuefni að fyrra bragði nema þá til að minna á og ítreka fyrri yfirlýs- ingar. Hinir sem vilja breytingu eiga að halda málum á loft til að um þau sé rætt og í þeirri von að þeim takist að fá meirihlutafylgi fyrir skoðunum sínum. Þetta gerð- ist ekki með varnarmálin í kosn- ingabaráttunni. Alþýðubandalag- ið setti til dæmis ekki fram nein þau sjónarmið sem valda því að ástæða sé til að taka tillit til sér- visku þess í þessum málaflokki að kosningum loknum. Þvert á móti forðuðust frambjóðendur að hreyfa varnar- og öryggismálun- um. Nýju flokkarnir vildu geta leikið tveimur skjöldum í þessum umdeilda málaflokki til að hafa meira svigrúm á atkvæðaveiðun- um. Slík tvöfeldni í máli sem þessu er auðvitað ekki boðleg og einmitt þess vegna lagði Morgun- blaðið sig fram um að skýra sjón- armið flokkanna. Furðulegust voru viðbrögðin hjá Helga H. Jónssyni og verða þau lengi í minnum höfð til marks um það hvernig frambjóðendur eiga ekki að bregðast við fyrirspurnum blaðamanna um mikilvæg mál. Samtök herstöðvaandstæðinga litu þannig á stöðu mála eftir tvo misheppnaða fundi í kosningabar- áttunni, annan á Austurvelli og hinn í Háskólabíói, að skynsam- legast væri að hafa hægt um sig gagnvart kjósendum og einbeita kröftuni’m að ráðstefnu með út- lendingum sem fram fer um þessa helgi. Var greinilega ætlunin hjá herstöðvaandstæðingum á tíma- bili að bæta stöðu sína inn á við með því að hampa þessum nor- ræna fundi síðustu dagana fyrir kosningar. En háttalag þeirra minnti á meðferð Svavars Gests- sonar á neyðaráætluninni sem hann kynnti fyrir jól, þeir lögðu á flótta um leið og bent var á áform- in. Það er líka meira en hæpið, svo að ekki sé kveðið fastar að orði, að ætla að nota norrænar ráðstefnur um mál sem næsta lítið hefur ver- ið rætt hér á landi sem kosninga- beitu, að vísu er það svo sem í góðu samræmi við ruglingslegan málflutning herstöðvaandstæð- inga fyrr og síðar.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.