Morgunblaðið - 19.05.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. MAl 1976
iltangititMgfetfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sítri 10100
Aðarlstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Síðastlióinn laugar-
uag skýrði Morgun-
blaðið frá þvi, að Sovézka
vísindaakademían hefði
sótt um leyfi til þess að
stunda mjög umfangsmikl-
ar jarðfræðilegar rann-
sóknir hér á íslandi í sum-
ar og ennfremur á land-
grunninu við landið.
Áform sovétmanna er að
senda hingað hóp vísinda-
manna, sem líklega verða
átján talsins, til þess að
stunda þessar rannsóknir,
jafnframt því sem sovézkt
hafrannsóknaskip mundi
vinna að rannsóknum á
landgrunninu. Þetta er
ekki í fyrsta skipti, sem
sovézkir vísindamenn óska
leyfis að koma hingað til
lands, því að m.a. á árunum
1971 til 1973 stunduðu sov-
ézkir vísindamenn mjög
víðtækar rannsóknir hér. í
sambandi við þá umsókn,
sem nú liggur fyrir og er til
meðferðar hjá stjórnvöld-
um, hefur vakið sérstaka
athygli, að sovétmenn
hyggjast flytja með sér til
landsins hvorki meira né
minna en 15 lestir af
sprengiefni, sem að sögn á
að nota við þessar rann-
sóknir.
Full ástæða er til að
staldra ofurlítið við þessar
vísindarannsóknir sovét-
manna hér á landi. Nú er
ekki óeðlilegt, að það kunni
að vera sjónarmið ís-
lenzkra vísindamanna, að
ekki eigi síður að veita sov-
ézkum vísindamönnum
leyfi til slíkra rannsókna
en vísindamönnum frá öðr-
um þjóðum og að íslenzkir
vísindamenn og þær stofn-
anir, sem þeir starfa fyrir,
geti haft margvíslegt
gagn af þeim rannsóknum
sem erlendir vísindamenn
og þar á meðal hinir sov-
ézku, stundi hér á landi og
við landið. Vísindamenn ís-
lenzkir, sem erlendir, hafa
margvíslegt samráð sín á
milli og ekki dregur Morg-
unblaðið í efa, að í hópi
þeirra sovézku vísinda-
manna, sem hingað hafa
komið og hingað vilja
koma, séu vísindamenn,
sem hafi þaó eina markmið
meó störfum sínum hér,
sem þeir gefa upp.
En það er óhjákvæmilegt
að skoða þessar vísinda-
rannsóknir sovétmanna út
frá allt öóru sjónarhorni
en hinu vísindalega, þ.e. út
frá pólitísku sjónarmiði.
Land okkar gegnir lykil-
hlutverki á Noróur-
Atlantshafi frá hernaðar-
legu sjónarmiði séð. Það er
staðreynd, sem við getum á
engan hátt breytt. Það
mundi hafa mikla þýðingu
fyrir Sovétrikin aö ná hér
einhverri fótfestu. í raun
mundi það geta gjörbreytt
áhrifastöðu þeirra í okkar
heimshluta. Þess vegna er
óhjákvæmilegt að velta því
fyrir sér, hvort þær vís-
indarannsóknir, sem Sov-
étmenn hafa stundað hér
og vilja halda áfram, hafi
einhverja hernaðarlega
þýðingu. Það er líka ástæða
til að spyrja, hvort tryggt
sé, að í þeim hópum sov-
ézkra vísindamanna, sem
hafa komið hingað til lands
og óskað er eftir að fái að
koma hingað, séu ekki ein-
staklingar, sem hafi það
hlutverk, að vinna að allt
öðrum rannsóknum og at-
hugunum en þeim, sem
sovézka vísindaakademian
gefur upp, að vísindamenn
hennar hyggist stunda.
Það er engan veginn að
ástæðulausu, sem Morgun-
blaðiö varpar fram þessum
spurningum. Það fer ekki á
milli mála, að hið sovézka
heimsveldi hefur vaxandi
áhuga á íslandi og íslenzk-
um málefnum. Minna má á
hið fjölmenna sovézka
sendiráð, sem hér er starf-
rækt og hefur miklu fleiri
starfsmönnum á að skipa
en eólilegt getur talizt.
Minna má á Kleifarvatns-
tækin svonefndu, sem ber-
sýnilega hafa verið notuð
af Sovétmönnum hér á
landi, hvort sem þar er um
að ræða sovézka sendiráðið
eða sovézka vísindaleið-
angra, sem hingað hafa
komið. Minna má á stööug-
ar ferðir sovézkra herflug-
véla í kring um ísland og
nærveru sovézkra kafbáta
og herskipa. Nú þegar enn
er leitað eftir leyfi til um-
fangsmikilla rannsókna
sovézkra vísindamanna hér
á landi, sem hyggjast flytja
með sér mikið magn af
sprengiefni er óhjákvæmi-
legt, að íslenzk stjórnvöld
taki til athugunar og rann-
saki frá grunni þessar
rannsóknir og þá hugsan-
légu hliðarþætti þeirra
sem hér hafa verið nefndir.
Meó öryggishagsmuni
þjóðarinnar í huga getum
við ekki algjörlega lokað
augunum fyrir því að ef til
vill kunni annað undir að
búa en látið er í veðri vaka.
Sovézkar vísinda-
rannsóknir á íslandi
Jóhann Hjálmarsson
Argentínskt skáld,
sem vitnar í Egil
Borges ásamt Maríu, einkaritara sínum
Það var emkenmleg reynsla að sjá
argentinska skáldið Jorge Luis
Borges ganga ásamt Maríu, ritara
sínum. í salmn á Naustinu maíkvöld
eitt fyrir skömmu Var eitthvað í
ítalska hvítvíninu, sem við vorum að
gæða okkur á, eða var þetta í raun
og veru Borges Hljóðlát settust þau
við borð skammt frá okkur og pönt
uðu sér óbreyttan kvöldverð Þau
töluðu spænsku, mál. sem er Ijóð-
rænna en flest önnur. likt og búið til
handa skáldum Þegar vínglösunum
hafði fjölgað var nægilegur kjarkur
til að ávarpa skáldið Það var ekki
um að villast Hér var það komið i
einkaerindum án þess að gera boð á
undan sér Maria afsakaði þau með
því að þau hefðu gleymt minnisbók-
inni frá fyrri íslandsferð fyrir nokkr
um árum, sem var opmber með
viðeigandi veislum Borges datt
skyndilega i hug að fljúga til íslands
frá New York enda er hann einlægur
aðdáandi íslands og íslenskra bók-
mennta
Þegar okkur hafði verið boðið
sæti við hlið þeirra reyndist í fyrstu
erfitt að fmna umræðuefni svo
óvæntur var þessi fundur Þegar
Borges kom hmgað seinast varð
ekki úr að ég hitti hann En af
fróðlegum greinum og viðtölum
Matthíasar Johannessens vegna
heimsóknar Borges mátti ráða að
hann naut dvalarinnar og hafði frá
mörgu að segja
Borges er fræðimaður i engilsax-
neskri tungu og hefur yndi af að rifja
upp skyldleika islenskunnar og
engilsaxneskunnar Gaman er að
heyra hann fara með setningar úr
gömlum enskum Ijóðum og sögum
og islensku er hann vel læs á þótt
hann tali hana ekki Hann hefur á
hraðbergi mörg islensk orð og spyr
þá jafnan um fleirtölumyndir þeirra
Mér er minnisstæð grein hans um
kennmgar, Las kenningar, sem birt-
ist í ritgerðasafni hans Historia de la
eternidad Tilvitnanir eru margar i
greminni, m a í Egil Skallagríms-
son, og er skemmtilegt að kynnast
Agli á spænsku Þá eru Ijóð hans
ems og eftir nútímaskáld og glata
síst af öllu reisn sinni fyrir það
Ég þekki erlend skáld og bók-
menntamenn, sem fengið hafa
áhuga á íslandi og íslenskum bók-
menntum eftir lestur verka Borges
Þegar rætt er um íslenskar bók-
menntir erlendis er það stolt íslend-
mgs að geta vitnað til áhuga Borges
á þeim í Ijóðum Borges eru áhrif frá
íslenskum fornbókmenntum,
einkum i vali minna, en hann hefur
m a ort Ijóð um Snorra Sturluson
Sjálfur játar* hann að hann eigi ís-
lenskum fornskáldum þakkarskuld
að gjalda, einkum beri smásagna-
gerð hans þess merki í fyrra kom út
á íslensku smásagnasafnið Suðrið
eftir Borges í þýðingu Guðbergs
Bergssonar Þessar sögur eru því
miður fremur stirðlegar í þýðingunni
þótt þær gefi sæmilega hugmynd
um sagnaheim Borges Ljóð Borges
eru áreiðanlega ekki auðþýdd, en til
að þýða þau hefur Kristján Karlsson
ekki skort kjark Fáein sýnishorn
þýðinga hans hafa birst í Eimreið-
inni Kristján er eins og kunnugt er
vandvirkur og listrænn höfundur og
leyfi ég mér að birta hér þýðingu
hans á einu Ijóði Borges, Takmörk-
unum:
Það er lína í Verlaine, sem ég
mun ekki muna lengur,
það er stræti í grennd, sem er
forboðið fótum mínum,
það er spegill, sem hefur mig
litið í síðasta sinn,
það er hurð, sem ég hef að
eilífu á eftir mér lokið.
Af bókunum mfnum (sem ég er
einmitt að skoða)
ég opna ekki nokkra framar.
í sumar hef ég fullnað fimmtíu
ár;
dauðinn eyðir af mér,
viðstöðulaust.
Dauðinn eyðir af mér, segir skáld-
ið í þessu Ijóði frá 1923 Nú er
hann orðinn 76 ára, verður 7 7 í
ágúst, og ber þess ekki merki þótt
blinda hans hái honum að sjálf-
sögðu mikið Yfir súpudiski og súr-
mjólk á Hótel Esju gerði hann að
gamni sinu og handfjatlaði bækur
sínar, sem hann var beðinn að árita,
með nokkurri velþóknun Um sumar
þeirra sagði hann að þær væru
góðar Annars fer mestur timi hans
nú í fyrirlestra Eins og áður hefur
verið sagt frá í frétt í Morgunblaðinu
hefur hann m a fjallað um Sweden-
borg, Blake, Bjólfskviðu og blindu
sína. Að eigin sögn segist Borges
ekki lesa mikið af nýjum bókmennt-
um, en vill gjarnan fá að vita hvern-
ig íslensk skáld yrkja um þessar
mundir. Það er ef til vill engin til-
viljun að Borges hallast mest að
islenskum skáldskap meðan íslensk
samtímaskáld leita á framandi slóð-
ir. Mig minnir að T.S. Eliot hafi bent
ungum enskum skáldum á að kynna
sér íslenskar bókmenntir, hans kyn-
slóð hefði verið of gagntekin af
hinum grísku og latnesku Ekki væri
úr vegi að við gerðum okkur grein
fyrir því sjálf hve mikil auðlegð er
fólgin í fornum íslenskum bók-
menntum. Ég held aftur á móti að
flestum islenskum skáldum sé hin
upprunalega hefð i blóð borin, sú
hefð, sem skiptir mestu máli, en er
ekki aðeins tryggð við form Hjá
Borges er undirstaðan, hugsunin
aðalatriðið Hann er lært skáld og
sækir innblástur tíðum í verk ann-
arra skálda Hann hefur sagt eftir-
minnilega að hann liti fyrst og
fremst á sig sem lesanda, síðan
skáld og loks prósahöfund Það er
mikilvægt hlutverk skálds að brúa
bilið milli aldanna, leggja rækt við
hið liðna með þvi að birta þekkingu
sina í formi lifandi skáldskapar
Hrein eftiröpun er aðeins til skaða
Ég veit fá skáld, sem brúa betur
þetta bil en Borges, en að minu mati
er hann mestur i Ijóðum sinum.
Fjölbreytnin er ein af furðum þeirra
i Selected Poems 1923—1967
eftir Borges leggja mörg fremstu
skáld enskrar tungu til þýðingar á
verkum skáldsins Það eitt segir
mikið um stöðu skáldsins Jorge Luis
Borges í samtímanum.
Fyrir okkur var það uppörvun að
fá Borges hingað í heimsókn Hann
gerði það, sem fá okkar treysta sér
til: hældi íslensku veðráttunni Hug-
ur hans til íslands er mótaður af ást
og virðingu Og nú hlakkar hann til
að koma heim til Buenos Aires eftir
fall Maríu Peróns