Morgunblaðið - 23.12.1956, Blaðsíða 16
40
MORCUNRLAÐIÐ
Sunnudagur 23. des. 1956
GOETHE-HÚSIÐ í FRANKFURT
ÞAÐ var á 112 ártíð skáldsins
Goethe þann 22. marz 1943
%ð brezkar sprengjuflugvélar fóru
1 leiðangur til borgarinnar Frank-
furt am Main. Þær voru hlaðn-
&r stórsprengjum og eldsprengj
um og þegar þær höfðu steypt
farmi sínum yfir myrkvaða borg-
ina varð albjart sem um hádag
væri. Mikill hluti borgarinnar
stóð í björtu báli og þúsunöir
borgara, manna, kvenna og barna
létu lífið.
Mesta bálið var i gamla bæj-
arhlutanum. Þar hafði forðum
verið aðsetur heidri manna hins
mikla borgríkis, en Frankfurt var
lengi sjálfstæð borg, eins konar
ríki í ríkinu og sögufræg. Meðal
þeirra, sem átt höfðu hús silt 1
þessu gamla, tigna hverfi var
Johann Caspar Goethe, keisara-
legur ráðsherra. Nákvæmlega á
dánardegi sonar hans, sem geit
hafði garðinn frægastan, gert
húsið að ákvörðunarstað milljóna
af pílagrímum, kom úr skýjum
ofan sá eldur, sem grandaði því.
Það var éinkennileg tilviljun. En
svo gagnger var eyðileggingin að
ekki stóð steinn yfir steini af hinu
gamla húsi. Þegar farið var að
grafa í rústirnar var alls ekkert
eftir af byggingunni nema litl-
ar leyfar. Aðeins kjallarinn, úti-
tiöppurnar og 2 tröppur af mikl-
um steinstiga í inngangssal húss-
ins stóð eftir. Það er hið eina,
sem nú er eftir af fæðingarhúsi
Goethes. Svo leiknir erum við
menn 20. aldarinnar í að eyði-
leggja.
★
En hinir góðu borgarar i
Frankfurt höfðu séð fyrir að
svona gæti farið. Áður en ófrið-
urinn komst í algleyming, var
alít stórt og smátt tekið úr hús-
inu og flutt á ýmsa fehistaði.
Húsverðir Goethe-hússins ieituðu
sér að felustöðum fyrir munina
og svo vel tókst þeim, að ekkert
af þeim varð fyrir skemmdum
við flutning eða geymslu. Ailar
myndir og bækur, húsmunir og
smádót var flutt burt. Sýnishorn
voru tekin af viðum hússins,
veggjum þess og þaki, veggpappir
og öllu öðru, sem ekki var unnt
að flytja. Svo fóru heilar lestir
til hinna útvöldu staða í Spessart,
Vogelberg og Odenwald, í Main-
Herbergi skáldsins.
Æskuheimili Goethes hefur
verið stórt og fagurt. Auðvitað
bjó ráðsherrann einn í húsinu
með fjölskyldu sinni. Gamli
Goethe var strangur húsfaðir en
yngri Goethe sagði eitthvert sinn
að móðir sin hefði verið „bezt
allra mæðra“. Goethe átti systur
þá, sem Cornelía hét en ekki ann-
að systkina. Um systurina eru
ekki margar menjar í húsinu, því
hún var snemma manni gefin og
flutti þá burt með muni sína.
Það er skemmtilegt að ganga
um húsið og skoða það, því þar
er margt, sem fyrir augun ber.
En ekki eru tök á því að lýsa því
öllu, heldur aðeins nokkrum her-
bergjum, sem gefa um leið hug-
mynd um hvernig höfðingjar 1
Mið-Evrópu bjuggu á fyrri tíð.
En það fer ekki hjá því, þegar
gengið er um slíkt hús, að ís-
lendingi renni til rifja að hér
á landi skuli nú nær engar rnmj-
ar vera um hvernig höfðingsmenn
bjuggu fyrr á tímum. Það væri
Goethe-húsið.
dalnum allt til Bamberg og í
Tauberdalnum allt til Mergen-
theim. Mununum var dreift á
fjöldamarga staði. Einstöku góð-
um borgurum var falið að gæta
dýrmætra muna en þeir fóru
með þá, eins og sjáaldur auga
síns og biðu betri tíma.
★
Svo rann upp sú tíð að ógnir
styrjaldarinnar voru liðnar hjá.
Rústirnar í Frankfurt lágu ekki
lengi óhreyfðar eftir að friður
var aftur í landi. öllum var þeim
rutt burt til að rýma fyrir nýj-
um byggingum. Það var aðeins
ein rúst, sem ætlað var sérstakt
hlutverk en það var staðurinn
þar, sem Goethe fæddist. Þar
skyldi hið gamla hús verða end-
urreist nákvæmlega eins og það
var áður. Allt vai á reiðum hond-
um tii þess, nákvæmar myndir
og mælingar af hverjum krók og
kima og sýnishornin af vegg-
pappírnum og öðru, sem svo var
gerð nákvæm eftirlíking af. Hin
þýzka „Grúndlichkeit“ hafði séð
fyrir því, að á þetta vantaði alls
ekkert. Svo voru munirnir til,
heilir og með tölu. Nú vantaði
ekki annað en fé. En það skorti
ekki heldur, því peningar
streymdu að, jafnvel úr fjarlæg-
um hornum veraldar og arið 1546
hófst endurbyggingin. En það var
fyrst 5 árum seinna, sem hermi
var lokið og þá var aftur settur
vegvísir á aðalgötuna rétt hja þar
sem á stóð: „Zum Goethehaus'*.
Eftir þeim vegvísi rata nú ferða-
langar víðsvegar að til hins end-
urreista húss og sá, sem þetta rit-
ar var einn í hópi þeirra þúsunda.
gaman að eiga nú með ummerkj-
um heimili Ólafs Stephcnsen,
Bjarna landlæknis eða sr. Björns
í Sauðlauksdal svo nefndir séu
nokkrir íslenzkir fyrirmenn frá
svipuðum tíma og gamli Goethe
reisti sitt hús.
★
Kjallari hússins komst hjá eyði-
leggingu og er þar gamall brunn-
ur frá tíma Goethes og er vatnið
úr honum enn hið bezta til
drykkjar. í kjallarahvelfingunni
er hinn svonefndi „lokasteinn",
sem gamli Goethe lét höggva í
stafi sonar síns — J. W. G. 1755 —
honum til heiðurs og hornstein-
inn — Lapis Fundamentalis —
„L. F. 1755“ en yngri Goethe
skrifaði um stein þennan á latínu
á æskualdri að hann ætti að
standa til loka heimsins", enda
stóð hann af sér sprengjurnar,
sem eyðilögðu húsið. Kjallarinn
er mjög djúpur, sem stafar af því
að húsið er byggt í hinu forna
virkissíki, sem var í kringum
borgina. Kom því oft fyrir að
jarðvatn gekk inn í kjallarann
og kvartaði móðir Goetnes yfir
því að hún þyrfti á vorin að fara
í bátkænu frá einni tunnu til
annarar. Vísan í Faust: „Es war
ein Ratt im Kellernest" stafar ef
til vill frá æskuminningu Goethes
frá_ þessum kjallara.
Á stofuhæðinni er eldhúsið,
sem hér er mynd af. Er það eins
og forðum, sama eldstæðið og
húsgögnin, sem móðir Goethes
handlék. Var eldstæðið heilt í
rústunum.
Á hæðinni fyrir ofan eru mörg
og allstór herbergi. Þar er „norð-
urherbergið“ með gömlum for-
feðramyndum. í fyrri daga var
jafnan eitt herbergi eða salur
þar sem safnað var saman öllum
þeim myndum, sem til voru af
fólki úr ætt húsráðenda. Er nú
sá siður, illu heilli, af lagður víð-
ast hvar að heiðra þannig minn-
ingu forfeðranna. Nú mega „fjöl-
skyldumyndir“ helst hvergi sjást.
í „suðurstofunni" eru einnig
margar myndir og eru sumar
þeirra af vinum fjölskyldunnar.
Svo er músikstofan og eru þar
ýmis hljóðfæri svo sem sello, sem
yngri Goethe kunni á.
Á annarri hæð fyrir ofan stofu-
hæðina er bókasafn Goethes
Goethe á unga aldri.
gamla. Ekki er það stórt. Þar eru
stórir doðrantar, margir í fo.ío
og er þar mikið um lagabækur
en Goethe gamli var lögfræðing-
ur og málflutningsmaður. M. a.
er þar safn „forordninga" í 21
folíobindi. Þessu hafði karlinn
sjálfur safnað saman og látið
binda. Sumt er prentað en annað
er skrifað og mikið af því með
rithöndum þeirra feðganna. Ýmis
legt er þarna, sem sennilega hef-
ur orðið yngri Goethe til hvatn-
ingar síðar meir svo sem ævisaga
Götz von Berlichingen og útgáfa
af verkum Torquato Tasso en
báðar þessar sögupersónur urðu
Goethe að yrkisefni. Margt aí
bókum ættarinnar hefur komist
til Weimar, þegar yngri Goet'ne
flutti þangað og vantar þvi í
safnið í Frankfurt. Er þar á meðal
matreiðslubók, sem fylgt hafði
ætt móður Goethes, öll hand-
skrifuð, með allskonar uppskrift-
um og „reseptum“ fyrir lyf sv®
sem „hið keisaralega höfuð-
og magapúlver". Sakna Vestur-
Þjóðverjar þess, að þetta og
margt annað skuli sitja þar aust-
an við „tjald“ í Weimar.
Á þessari hæð er „málverka-
herbergið". Þar eru veggtjöld og
mörg málverk og teikningar, þ.
á. m. teikning eftir yngri Goetha
en hann var góður teiknari.
Goethe getur ýmsra þessara
mynda í minningabók sinni:
m
Stiginn af stofuhæðinni.