Morgunblaðið - 01.12.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1971
17
Svend-Aage Malmberg, haffræðingur;
Hver á Rockall?
Upphaf þessa máls er frétt,
sem birtist í Morgunblaðinu 20.
nóvember s.l. Þar sagði, „að
Lávarðadeild brezka þingsins
hefði samþylkkt mótatkvæða-
laust, að stækka Bretland með
þvi að innlima í lándið kletta-
drang nokkurn, sem skagar upp
úr Atlantshafinu um 200 sjómíl-
um vestan við Suðureyjar
(Hebrides). Klettadrangur
þessi heitir Rockall og er
óbyggður, en talið er, að þar
megi finna gas í j'örðu. Talið er
víst, að Neðri málstofa brezka
þingsins muni einnig samþykkja
þetta frumvarp.“
Það getur verið fróðlegt að
skoða þennan klettadrang nán-
ar, einkum nú, þegar áhugi
margra snýst svo mjög um rétt-
indi þjóða á nálægum hafsvæð-
um. Þetta mál kann einnig að
snerta hagsmuni annarra þjóða
en Breta.
Klettadrangurinn Rockall er
á 57°36’ n. br. og 13°42’ v. 1.
eða um 350 sjómílur fyrir sunn-
an Ísland en dýpi á milli er allt
upp í 2500 m. Frá Rockall til
Færeyja eru um 300 sjómilur og
sjávardýpi þar á milli er mjög
bréytilegt, en mest um 1800 m.
Til Suðureyja eru tæplega 200
sjómilur og sjávardýpi þar á
milli meir en 2000 m, og til
Irska lýðveldisins eru rúmllega
200 sjómilur og sjávardýpi allt
að 3000 m. Kletturinn er því um-
lukinn talsverðu dýpi á alla
vegu.
Hæð Rockall yfir sjó er 21 m
og ummál hans er aðeins um 90
m, en kletturinn stendur á sam-
nefndum banka — Rockall
banka — sem er, miðað við 200
m dýpi, um 30 sjómílur á einn
veg og 60 sjómílur á ann
an. Þessi banki er svo aftur
hluti af viðáttumeiri stöpli —
Rockall plötunni — og er bank-
inn einn áf mörgum allt frá Fær
eyjum — Færeyjabanki, Bill-
Bailey banki, George Bligh
banki, Hatton banki og svo Rock
all banki. Það er einkum milli
hinna tveggja Síðast nefndu
banka, sem talið er að megi
finna jarðgas eða olíu. All-
ir þessir bankar eru í framhaldi
Norðauðstu-Atlantshaf. — Skyggðu fletirnir á myndinni sýna svæði, þar seni sjávardýpi er
minna en 200 m, en brotnu Iínurnar afmarka 1000 m dýpi og jafnframt þau hafsvæði þar sem
þjóðir Vestur-Evrópu nú þegar telja sig eiga hagsmuna að gæta á sjávarbotni. Tii samanburð-
ar er lögð áherzla á að 50 sjómilna fiskveiðilögsaga við Island samsvarar í grófum dráttum
skyggðu svæðunum við fsland, en mynni Faxaflóa er u.þ.b. 50sjómilur á breidd. — Krossarnir
á myndinni sýna þá staði sem ætlunin var að dæla eiturefnum í sjóinn frá „Stella Maris“. —
Kletturinn Rockail er merktur R.
Rockali, 21 m hár klettur, sem skagar upp úr Atlantshafi um
200 sjómílur vestur af Bretlandseyjum.
af meginlaindi Evrópu, en
allmikið dýpi er þó á milli. Þeir
geta samt ekki talist til botn-
myndunar úthafanna.
Þá vaknar sú spurning, hver
á þessa banka? Bretar gera nú
á þingi tilkall til Rockall, en til-
einkun með „Union Jack“ og öðr
um tilheyrandi venjum mun hafa
farið fram 1955. Þá voru það
hernaðarleg sjónarmið sem réðu.
Yfirleitt virðast viðhorf ein-
stakra rikja til réttinda á haf-
inu mótast af sérhagsmunum á
sviði öryggismála og efnahags-
mála, ef ekki hreinna stjórn-
mála. Viðhorf Breta til Rookali
nú eru efnahagslegs eðlis, og
hníga sjálifsagt mörg rök að
brezkum ítökum þ£ir. Samkvæmt
heimildum er það þó ekki ein-
hlitt, enda virðist frumvarpið
í brezka þinginu nú bera vott
um það. Varla verður í þessu
sambandi stuðst við iandfræði-
leg eða jarðfræðileg rök. Það
liggur í hlutarins eðli, að sjón-
armið Breta snúast ekM einung-
is um þennain einstaka klett,
heldur mikiu fremur um liaf-
svæðin umhverfis hann. Þannig
var á hafréttarráðstefnu Samein
uðu þjóðanna í Genf 1958 skýrt
kveðið á um, að réttindi strand-
rikis til hafsbotnsins nái
eins langt út og tæknin leyfir
hagnýtingu og að sama gildi út
frá eyjum. Lög ýmsisa landa,
þ.á.m. islenzk lög frá 24. 3. 1969
taka í sama streng. Eigi því
Bretar Rockall, þá eiga þeir
einnig einkarétt til könnunar og
hagnýtingar á hafsbotni út frá
klettinum eins og þeir bezt geta,
þ.e.a.s. ef litið er á klettinn sem
eyju, sem er engan veginn ein-
hlítt sjónarmið.
Hér kemur að kjarna þessa
máls. Kletturinn og umhverfi
hans eru landfræðilega ekki
tengdari Bretlandi fremur en
öðrum löndum nema síður
sé, t.d. ef afstaðan til Færeyja
er athuguð. Jafnframt vaknar
spurningin hvað verði um nær-
liggjandi banka, sem engan
hafa klettinn ofansjávar eins og
Rockall. Falla þeir undir
ákvæði jafnfjarlægðarreglna og
miðast reglurnar þá við Rockall
eða móðurlandið? 1 þessu sam-
bandi kemur til kasta íra, Fær-
eyinga og Islendinga auk
Breta.
Auk áðurnefndra staða við
Rockall, þá eiga þau sjónarmið,
sem þar ráða, við um víðáttu-
mikil hafsvæði önnur umhverfis
Island eins og yfir neðansjávar
hryggj'unum milli Grænlands,
íslands, Jan Mayen og Færeyja
og út af Reykjanesi á Mið-Atl-
antshafshryggnum.
íslendingar hafa með fyrr
nefndum lögum frá 24. 3. 1969
áskilið sér allan rétt á hafsbotn
inum umhverfis landið eins
langt út og unnt reynist að nýta
auðævi hans. Fyrr nefndir neð-
ansjávarhryggir eru allir innan
þeirra marka, og í rýmstu túlk-
un iaganna, hafsbotninn aHl-
ur umhverfis landið út að jafn-
fjarlægðarlínum milli fslands og
annarra landa. í þessum anda
hafa ríkin við Norðursjó — Bret
land, Þýzkaland, Belgia, Hol-
land, Danmörk og Noregur —
dregið þar landamerki á
milli sín á sjávarbotni; Norð-
menn hafa haslað sér völl á víð-
áttumiklum landigrunnspalli sín-
um í vesturátt og norður til
Svalbarða; og eins og hér var
getið á undan líta Bretar nú til
vesturs og norðurs út í Atlants-
haf.
fslendingar hljóta að fylgjast
vel með í þessum málum og
standa vörð um hagsmuni sína
t.d. gagnvart Efnahagsbandalagi
Framh. á bls. 21
Þorvaldur Garðar Kristjánsson:
„Vísir að áætlunarbúskap“
1 GREINARGERÐ með stjómar-
frumvarpi um Framkvæmda-
sbofnun ríkisins, sem nú liggur
fyrir Alþingi, er talað um áætl-
anagerð, sem sé ætlað að auð-
velda mótun og framkvæmd
efnahagsstefnu, sem tryggi þjóð-
félaginu sem örastar framfarir
og sem mesta hagsæld öllum
þjóðfélagsstéttum. Allir geta tek-
ið undir þetta markmið og áætl-
anagerð er í sjálfu sér ekki
ágreiningsefni i íslenzkum stjóm-
málum. En ágreiningur er um
það, hvers eðlis þjóðhags- og
framkvæmdaáætlunin á að vera
og með hverjum ráðum á að
framkvæma áætlunina.
Kommúnistar telja sér til gild-
is að vera miklir áætlunarmenn
og þeir tala um „áætlunarbu-
skap“, þar sem þeir ráða ríkjum.
Þetta er eðlilegt viðhorf, þar
aem búið er við kommúnistiskt
hagkerfi. Þar eru ákvarðanir um
allia framleiðslu teknar af ríkis-
valdinu. Ríkið ákveður, hvað er
framleitt og hve mikið i hverri
framleiðslugrein. Ríkið ákveður,
hvaða fyrirtæki skuli stofnuð og
rekin. Ríkið ákveður, hvernig
hagnýta skuli hráefni og aðrar
auðlindir. Ríkið ákveður, verð-
ið í hverri grein framleiðslunnar.
í kommúnízku þjóðfélagi er
hvorki spurt um vilja forstöðu-
manna fyrirtækja, verksmiðja
eða annarra framleiðslueininga
um þessi efni. Það er heldur
ékki spurt um vilja neytendanna.
Þeir verða að sætta sig við það,
sem ríkið ákveður að hafa á boð-
stólum Þeir hafa ekki í önnur
hús að venda, því að öll fram-
leiðslan er í höndum ríkisins.
Bæði framleiðendur og neytend-
ur eru því undir strangri stjórn.
Ríkisvaldið kemur vilja sínum
fram með ýmsu móti. En fyrir-
ætlunum sínum í efnahagsmál-
um kemur kommúnistisk ríkis-
stjórn fram í formi þjóðhags- og
framkvæmdaáætlana. Slíkar
þjóðhags- og framkvæmdaáætl-
anir þekkjum við frá Au3tur-
Evrópulöndum.
f Vestur-Evrópu og öðrum
löndum með frjálst hagkerfi
gegnir öðru máli með þjóðhags-
og framkvæmdaáætlanir. Þetta
leiðir af eðli hagkerfisins, sem
samrýmist ekki því að vera
stjómað í einu og öllu af ríkis-
valdinu. í frjálsu hagkerfi er
valdinu skipt. Eigendur atvinnu-
tækjanna og forstjórar fyrirtækj
anna ákveða, hvaða vörur þeir
framleiða og hversu mikið af
hverri þeirra. Þeir ákveða sjálfir,
hvaða hráefni og orku þeir nota.
Þeir ákveða, hvaða framkvæmd-
ir þeir ráðast í og hvernig þeir
afla fjár ti] framkvæmdanna.
Þeir ráða söluverði framleiðslu
sinnar. En þetta vald eigenda
framleiðslutækjanna og forstjóra
fyrirtækjanna lýtur vilja neyt-
endanna. Það er neytandinn sjálf
ur, sem ræður, hvaða vöru hann
kaupir. Frjálst vöruval tryggir,
að neytandinn fær komið fram
vilja sínum. Þetta er það hag-
kerfi, sem við búum við.
Kommúnistar telja, að þjóð-
hags- og framkvæmdaáætlanir
séu gagnslausar í frjálsu hag-
kerfi. Þeir telja, að ekki sé hægt
að framkvæma slíkar áætlanir,
nema ríkið eigi framleiðslutæk-
in eða geti ráðið ákvörðunum
stjórnenda fyrirtækjanna. Þetta
hefir verið afsannað rækilega.
Eftir heimsstyrjöldina síðari
var farið að taka upp þjóðhags-
og framkvæmdaáætlanir I hinum
vestræna heimi. Þetta hefir ver-
ið gert með góðum árangri í lönd
um, sem búa við hagberfi frjáls
markaðar og frjáisrar verðmynd-
unar. Þar hafa þættir atvinnu-
veganna í þjóðhags- og fram-
kvæmdaáætlunum verið byggðir
upp fyrst og fremst af upplýs-
ingum og áætlanagerðum sam-
taka atvinnuveganna sjálfra og
einstakra fyrirtækja. Gerð þjóð-
hags- og framkvæmdaáætlana
hefir þannig ýtt undir áætlana-
gerð fyrirtækjamna sjálfra og
stutt að skipulögðum vinnubrögð
um þeirra. Þannig hafa í senn
verið efldar framleiðslueining-
arnar og varazt að skerða frelsi
þeirra. Um leið hefir verið tryggt,
að heildaráætlunin verði eins
raunhæf og kostur er á. Með al-
mennri stefnu rikisvaldsins í efna
hagsmálum, einkum peninga-
málum og fjármálum er síðan
stutt að framkvæmd þjóðhags-
og framkvæmdaáætlunar.
Við fslendingar vorum heldur
síðbúnir með þjóðhags- og fram-
kvæmdaáætlanir. Var raunar
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
ekki grundvöllur fyrir slikrl
áætlunargerð, fyrr en lokið var
gerð þjóðhagsreikninga, sem hag
deild Framkvæmdabankans
gerði fyrir tímabilið 1945—1960.
En Efnahagsstofnunin tók síðan
upp þráðinn og lagði Viðreisnar-
stjórnin fram á Alþingi 1963
fyrstu þjóðhags- og fram-
kvæmdaáætlunina, sem var fyrir
tímabilið 1963—1966.
Þegar ríkisstjórnin leggur nú
tii við Alþingi að breyta skipan
þeirra máia, er varða þjóðhags-
Framh. á bls. 18