Morgunblaðið - 31.12.1970, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 31.12.1970, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, FIMIMTUDAGUR 31. DESEMBER 1970 Halldór Laxness; Hernaðurinn gegn landinu AF öfoigmselanáttúru sem ís- lendínigum er lagitn kappkosta sumlir okkar nú að boða þá kermíngu innan lands og utan, eintoum og sérílagi þó í ferða- auglýsíngum og öðrum fróð- iefflk handa útt#ndíngum, að ls- land sé svo ianda að þar gefi á að lita óspilta náttúru. Marg- uir reynir að svæfa minnimátt- airikend mieð skrumi og má vera að okkur sé nokkur vorkun 1 þessum pósti. Hið sanna i mál- inu vita þó ali'ir sem vita vilja, a® ísiand er eina landið i Evrópu sem er gerspilt af mannavöldum. Því hefur verið spiit á umliðnum þúsund árum samtímis því að Evrópa hefur verið ræktuð upp. Nokkur svæði í miðjarðarhafslöndum Evrópu, einkum Grikkland, komast því næst að þola sam- anburð við ísland að þvi er sniertir spilllíngu lands af mannavöldum. Menn komu hér upphaflega að ósnortnu heiðalandi sem var þéttvaxið viðkvæmum niorðurhjaragróðri, lýragi og kjan'i, og sumstaðar hefur raálgast að vera skógland; hér var lika gnægð smárra blómj urta; og mýrar vaxn- ar háu grasi, sefí og stör, mor- andi af smákvikindum alílis- konar og drógu að sér fuigla svipað og Þjórsárver gera enn þann dag i dag. Mart beradir til þess að fólk er hér settist að hafi l'itið á náttúru íslands eirasog bráð sem þama var búið að hremma. Skynbragð á fegurð larads var ekki til í þessu fólki. Silikt kom ekki tiil skjalanna fyren þúsund árum eftir að hiragað barst fólk. Á þrettándu öld skritfar Snorri Sturluison bók um eitt fegursta land heimsiras, Noreg, rúmt reiknað 1000 blaðsiður, án þess séð verði að höfundi hafi verið kuran, aukin heldur meir, sú hugmynd að fallegt sé I Noregl Orðið fagur á isilensku þýddi reyndar bjartur áður fyrri. Sú hugmynd að náttúran sé fögur er ekki ruranin frá sveitamönnum, heldur fólki úr Stórborgum seinni tima, og raáði loks til okkar lsiendínga úr Þýskalandi gegnum Dan- mörku í tíð afa okkar. Náttúra verður auðvitað ekki faReg nema í samanburði við eitthvað annað. Ef ekki er tiQ nerna srveit er náttúran ekki fallleg. „Óspiit náttúra" er þvi aðeiras falllleg nú á dögum að hún sé borin sarnan við borgir þángað sem meran hatfa fiúið af því sveitin veitti þeim ónóga 15fs- aiíkomu; og búa þar nú við vaxandi óhægindi, sumstaðar einsog í vítfi. ★ Hafi einhvemtíma verið hlýrra og lygnara hér en núna, þó ekki hefði verið nema í þús- und ár, til dæmis á þeirri tið sem tré urðu hér eirais stór og viðarbolurinn steingerði af Veisttfjörðum, sem ég sá einu- sinni, og hafði minnir rniig á aranað hundrað árhiríraga, þá er ekkert þvi tili fyrirstöðu að Is- land hatfi alt verið grænt, kaniski skógur á Spnengiisandi. Að hinu lieytiniu hatfa menn séð landsvæði sem í æsku þeirra voru græn og fögur vetrða að Sprenigisandi. Vindar voru ugglaust orðnir óvinir gróðurs á háfendinu fyr- ir landnámstíð. Síðan kom mannfólk iraeð búsmala siran og gekk í láð með viradlnum með því að etja beitarfé á viðkvæm- ar seinvaxnar jurtir uppsveit- anna; roenn voru að leita sér að tiHveruhomi hver og einn útafyrir sig. Suimt þessara hálendishygða heflur að því menn hyggja lagst atf aftur vegna örfokc um það liaradnám var úti. Geitur og sauðfé, svo og smávaxinn miðaldanautpen- íragur, einsog hraúta sú bar vott um úr SurtshelM sem árfærð var tii A.D. 930, alt gekk úti vetrar og suraiar. Búsmaldnn nagaði ofand moM þann gróður sem fyrir var; og Vindurinn var búinn að feykja moMinni burt áður en hægfara græöi- máttur þessa kakla loftsdaigs fengi ráðrúm tii að bæta í skörðin. Af ömefnum má skilja að þessir menn hafi alið með sér aikurvonir í hinu nýa landi; en ef þeir ekki brendu kjörrin í dölum og á nesjum til að Æá sér atour, þá gerðu þeir það I fjands'kaparskyni hver við ann- an ef trúa má fomsöguim. Þetta var jámaMarfólk án aðgángs að jámi; þeir urðu að gera til kollla etf þeir áttu að geta járn; og þar hatfa einkum kjarrskóg- aimir mátt gjalda afhroð. Auk þess var skjólgróður landsins höggvinn til eldsneytis alt frammá okkar dag. Með hverrt kynsllóð sem kernuir og fer verður flagsærið æ rneira höf- uðeinikenrai landsins. Eran i dag verður miklu meira land ör- foka á áiri hverju en nemur ár- legri viðbót í ræktun. Á síöuistu áratuigum ha-fa menn verið verðlaunaöir af hinu opinbera fyrir að ræsa tfram mýrar, ffiflseigustu gróð- ursvæðl landsiras, undir yfir- skini túmræktiar. Seiigar rætur mýragróðurs.ins hadda gljúpum jarðvegiraum saiman og vatnið nærir fjöMa lífrænna efna í þessum járðvegi og elur smá- dýralíf sem að sdnu leyti dreg- ur til sin fugla. Mýramar eru stundum kaldaðar öndumarfæri landslns. Þúsundir hektara af mýrum standa nú með opnum skunðuim sem riistdr hatfa verið i þeirn tilgángi að draga úr laradinu ailt vatn; siðan ekki söguna meir: eftilvilll var aldrei meindragin í allvöru að gera úr þessu tún. Fer ekki að verða mál til að verðlauna menn fyrir að moka ofaní þetta aftur? Þegar mýrar eru ræst- ar fram til aö gera úr þeim valllendi er verið að herja á hið viðkvæma juirta- og dýna- ríiki laradsins. Skilja menn ekki að holt og melar og aðrar eyði- merkur á ísiandi urðu til við það að vaMendið blés upp? Það hefði verið nær, að minstakosti á síðustu áratuguim, að hvetja bændur tW að gera tún úr holt- um og melium: þar er það vallendi sem rányrkjan heáur snúið í eyðimörk; friða síðan mýrarnar með Ilöggjötf ★ Þó það sé einsdæmd í Evrópu að löndum hafi verið spfflt af mararaavöldium einsog á Islandi, þá mættd það vera okkur nokk- ur huiggun að vera ekki eiras- dasmi í heiminum samandlögð- um. Norðuirafrlkuströndin var til forna komhlaða Rómaveíld- is. Eftir fafll Róms tindust hjarðmenn úr arabalöndum iran í akurlönd þessi yfirgefin og 'fluttu með sér geitfé og sauð- fé eirasog okkar fólk. Sauð- kindin og geitin eru eintt'ægt íylgifé frumstæðra bænda; áuðkenni vesaUa þjóðfrraenn- inga; rúsisar kaflla þennan fén- að kýr fátaeka mannsins. Gróð- uríendum fornaldarinnar, þar sem nú er Alisír, var snúið í miefla hoit og sanda nákvæm- lega einsog hér á ísfliandi. Enn í dag má sjá í Afriku hjarð- rraenn standa yfdr fé síniu nótt sem nýtan dag að halda því á beit í holtum þessum og vera að mutra því -til í landinu efti-r þvl hvar faWa skúrir og ein- hverjum holtagróðri kann að skjóta upp. Þama er reyndar hægt að hafa sauðfé úti alllara ársinis hring etf rraaður er nógu fátækur til að idggja úti með flé sírau eða nógu mikdlW sjeik tifl að eiga nokkur þúsund roW- ur í vörsfliu ekki vefllframgeirag- inraa smalamanna, en situr sjáltfur einhverstaðar þar sem romrnið er skeirafct ómælt. Lönd suðurhjarans ein, svo sem Argentíraa, hánga enn í því, amik sumstaðar, að hatfa náttúríeg skiiyrði til sauðfjár- ræktar. í Pataigóníu geingur fé sjáltfala vetfur og sumar í vörslu ríðandi fjárhirða og ekki ótitt að einn sauðamiflijón- eri eigi þar 100—200 þúsunda hjörð. 1 svona flöndum er eirag- iran tefljandi kostnaður við fraimfleiðslu sauðakjöts nema slátrunarkostnaður. Ætfli Isfland sé etoki einna óhenta-st land og miest öfugmæli tiíl sauðfjár- ræktar af ölflium löndum heimis? Það er amk eitft þeirra fáu sauðfjárlanda þar sem ekki er hægt aö vera útí haga og gæta hjarðar siranar á jófla- nóttina einsog hraðamir gerðu í Betllebem, heddur verðiur hjá ofck-ur að heya þessarí skepnu vetrarforða með ærn-um til- kostnaði og reisa yfir hana hús þar sem hún er látdn dúsa h-elmiíng ársiras, stundum meira að segja alin á komi vestan um hatf, og samt í meira lagi óbeysin á vorin; anrak svo hor- uð rraesta-lt árið að hún er ekki Sláturhæf raema fláar vifcur á hauistin. Að suimrinu er þessi blessuð skepna llátira darka í lan-din-u eftirlitsflaust og naga það í rót etf svo vill verkast þáragað tffl moldira er 1-aus handa vindiraum. Fjárhagslegur grundvöllur s a-u ðakj öts fr am- leiðsflu á ísflandi Miggur annars utan takmarka þesisiarar grein- ar. ★ Nú, þegar ætfla mætti að nóg væri að gert um sinn í náttúru- spilfliíraigu og kom-in-n tflmi tffl að spyma við fæti, þá bætiist nið- urbrotfsöfluim landsins stórtæk- ari liðstyrkur en áður var til- tækur. Tifl „að bæta flfifsiskfflyrði al- meraraínigs" hef-ur raú verið sett- u-r upp bont-ór á vegum Iðn-að- armálaráð-uraeytisins, nefndur Orkustofnun, og á að undirbúa hér stóri-ðj-u sem knúin sé a-fM úr vötrauim landsins. Mér skiist að stórdðja þýði svi-pað og lykifliðnaður, og sé hluitverk hennar að breyta í vin-sfliuhæft ásiigkoimulag þeim efraum sem -liggja til grundvaW- ar smáiðjiu eða neysluvöruiðn- aði; uradir stóriðj-u h-eyrir nám-urekstur, miáflmbræðsfla, efnaiðna-ður, oliu-hrein-sun og þesshátltar. Svona iöja heimtar óhemjuimifcið ratfmagn en fáar hendur. Neysttiuvöruiðnaður, til að mynda sikógerð eða klæða- verksmiðja, eða segjum út- varpstækjasimí-ði, notar að öðru jöfrau margfallt vinnuafl reikn- að í mannshöndum á við máflm-bræðsiu eða aliuhreirasun. Ef vi’ð hetfðum laigvklkni til að útbúa og „fllytja út“ eirahverja iðnaðarvöru sem aðrir vildu raýta, þá væri íslendíngum lagður atvinnu-grundvöKLur sem stóriðja getfur aidrei 1-agt. Draumurinn um verksmiðju- rekstuir hér á landi og ísflfend- iraga sem verksmiðj-ufðlk er ek-ki raýliund-a; slkáM síðustfu aldamóta sáu í vondraum-um sírauim „giaðan og prúðan" iðn- verkalýð á íslandi. Fyrir skömmu sá ég hatft eftir einum forg-aung-umanni stfóriðju á ls- lan-di, í u-mræðum á máltfundi, að eiraa vonin til þess að ís- lendínigar gætu liifað „mann- særraaradi llífi í þessiu laradi" (orðatiltækið hefur heyrst áð- ur), sé sú að gera þjóðina að verkamönmuim erlendra stór- iðjufyrirtfæk ja. Hin-um stór- huga iðntfræðingi láðist að geta þesis sem hann veit mikfl-u bet- uí en ég, að stóriðja með nú- tím-asniði notar mjög sjáfltf- virka tækni og kemist af með hverían-di litinn mannatfla; ekki sí-st málmhræðsliur einsog hér eru hiugsaðar. Ekki er tfyr- ir það að syn-ja að fé sem flýt- ur til ríki-ssjóðis frá útil’endum stóriðjuifýrirtækjum starfandi í landinu, einlkum af söliu á raf- mag-ni, gæti orðið einhver smá- vegis búbót hjá því opin-bera þó svo hafi enn ekki orðið, því saila ratfmiagnis til Stfraumsvík- ur er, reiikníngsttfega, rekin með tapi; þjóðartekjur okkar af ál- bræðslunwi eru ekki aðrar en dagiaun þeirra verkamanna sem þar vinna og ekki eru flei-ri en m-enn sem starfa að iandbúraaði í meðaflsveit á Is- -latraöi. Erlend stfóriðja hér er þanniig þýðingarflaus fyrir is- l-erasikan iðnvöxt. Ratfmagnssalia t-ifl útfl'endra stórfyrirtækja er í raun rétftri aöeinis versfliun rík- isin-s m-eð réttindi; þau kaup snierta aðedras óveruifega is- 1-enskara vinnumarbað, fram- -leiðni og u-tanríikiisversliu n. Ann- ars eru þau mál eikki til urai- ræðu hér. Vandræðin byrja þegar stotfn- un, sem fæst Við niðurskipun orkuvera harad-a einhverri t-il- vonaradi stóriðju, veitir virkjun- arfyrirtækjum fríbréf til að darka í landinu ein-sog naut í flagi og jafnvel hyilaisf -tdil þess að skaðskfemma elllegar leggja í eyði þau sérstök pláss sem vegna landkosta, nátftúruidýrðar eWiegar s-agnheflgi eru ek-ki að- eiras i-sliensku þjóðinni hjart- fóligin, hfeldur njóta frægðar um víða veröM sem nokkrir eftiriætisgimistfeiinar jarðarinn- ar. Ég s-agði að vandamálið væri ekki stóriðja sem dembt væri yfir okkur með offorsi að nauð-s'ynjala-uisiu. Vandamáiið er oftrú þeirna í Orkustofnun á endalausar málmbræðsflur sem eigi að fylfla þetta 1-and. Þá fyrst er larad og iýður í hásk-a þegar svona kontór ætl-ar með skirskotun til reikníngsstfokks- ins að afim-á einis ma.rga heflga staði ísflands og hæg-t er að komasit yfir á sem skemmstum tfím-a, drekkja frægum bygðar- lögum í vatrai (tóttf kíílórraetrum atf Laxándall í Þíngeyarsýsflu át'ti að sökfcva samfcvæmt áætl- un þeirra), og h-elst fana í stríð við alt sem lífsanda dregur á Isflandi. ★ Nokkrir flátækir bændur hafa laungum átlt bú siín kríngum fjaWavatn á fom-u jarðelda- svæði s-em er eitt m-eðal nátt- úru-undra heimsims, Mývatn. Hér h-efur orðið tifl gegraum tíð- ina ei'tthvert fegursta jafnvægi sem þekt er á bygðu bóli í sambúð mann-a við l'itfan-di raáttúru. Ótiefljandi eru þeir raátt-úruiskoðarar og visinda- rraenn og raátitúruverndarmenn, svo og lœrdómsimenn aiWiskonar og lisitameran hvaðanæva úr heimi, sem taflað hafa og skriif- að í sömu veru og þýskur fræðimaður og fó-ngángsmaður náttúruvemdar í iandi sírau, dr. Panzer, gerði í sumar leið: „Laxár- og Mýva-tras-svæöið er sérstæðasta og dýrmætasta vatnaisvæði í heimi frá líffræði- leg-u og nátftiúruifræðiii-eg-u sjón- arrniði séð,“ skrifar hann. Við Mýva-tm bj-ugg-u til

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.