Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1975, Blaðsíða 3

öðru búist en að uti væri um þá
báða, Gunnar og Kari. En það átti
fyrir öðrum þeirra annað og
meira að liggja. Upp úr straumn-
um rétt ofan við fossbrúnina höf-
uð og siðan herðar. Karli hafði
tekist með einhverjum yfirmann-
legum mætti að stöðva sig þarna
og risa upp frá botni. Og ekki
aðeins það, heldur tekur hann nú
að feta sig hægt og hægt i átt til
þeirra, sem á hann horfðu úr
hóimanum. Einsog nærri má.geta
voru þeir ekki seinir á sér að
koma til móts við hann úr ferða-
laginu eins langt og þeir gátu
framast vaðið.
Síðan var gerð mikil leit að
Gunnari.
Allir sem eitthvað þekkja til á
þessum stöðum, vita að þetta hef-
ur verið ofurmannleg J)rekraun.
Frá þvi um 1920 til 1930 var ég
flest vor, ef ekki öll, við að setja
niður kistur bæði „á neðri stað“ í
ánni þarna nærri og „efri stað“.
Æfinlega var þá valinn til þess
dagur er meðalvatn var í ánni eða
minna. Á þeim stöðum er líka
mun minni straumþungi en við
fossbrúnina i Miðkvísl. Þegar
vatn á þessum kistuslóðum var
komið í mitti var þunginn svo
mikill að maður hélt sér varla við
botn á flughálu grjótinu löðrandi
í slýi, nema styðja sig við eitt-
hvað, helst langan og þungan
járnkall. Að risa upp með þeim
hætti, sem Karl gerði, úr kafi i
Miðkvísl hiýtur að að hafa verið
þvílíkt þrekvirki að fáir munu
eftir leika eða enginn. Þegar
hann kom til lands hélt hann enn
á árinni, og fer um það tvennum
sögum, hvort hún hafi orðið hon-
um að gagni eða ögagni.
I þessari frásögn hef ég stuðst
við skilmerkilega lýsingu Sigurð-
ar á Núpum, bróður Karls, í Ár-
steðinni hafði tuddi hamast heil-
mikið svo litiu gat munað að hann
ryddi henni undan ásnum. En á
hurðina hafði honum ekki dottið i
hug að ráðast og hefði hún þó
hrokkið undan heljarafli bolans
ef hann hefði átt vitsmuni til að
reka i hana kollinn. Karl gekk á
undan mér inn í húsið eins og
vera bar. Ég á eftir einsog Björn í
Mörk á baki Kára í Njálssögu. 1
fyrstu gerði þessi stóra og sterka
skepna sig dálitið snakilla. Hjálp-
armaður minn lét eins og ekkert
væri og skeytti ekki hið jninnsta
hnoði hennar. Kálfsi minn, sagði
hann aðeins, kálfsi minn og lagði
arm yfir svíra nautsins, kálfsi
minn. Eigum við ekki að koma
hérna upp á básinn okkar. Þessi
hógværlegu tilmæli höfðu undra-
verð áhrif. Án þess að hreyfa
minnstu mótmælum i neinni
mynd gekk þessi stóra og sterka
skepna með okkur inn alla kró
eins og unnusta með elskhuga sin-
um, er hún trúir svo á að hún
gengur með honum út i eld og
vatn. Litlu seinna var boli farinn
að maula tugguna sína ofur ró-
lega og næstum sæll á svipinn.
Einhverjum finnst nú kannski
að illa sæmi að nefna elskulega
unnustu og blótneyti í sömu andr-
ánni. Og er ég raunar ekki frá því.
Samt ætla ég að bæta þvi hér við,
að smábörn hændust oft mikið að
Karli án þess hann gerði nokkuð
verulegt til þess, annað en vera
þeim nærstaddur. Oft við fyrstu
sýn svo þau hlupu skríkjandi af
fögnuðu í fang hans, þegar hann
rétti fram sínar voldugu hendur
og sagði eitthvað sem börnum
hæfði.
Mér er næst að halda að eitt-
hvað svipað hafi þeim þá verið
innanbrjósts og mér á 12. árinu,
sem áður er að vikið og ekki verð-
ur reynt að útskýra hér.
Skulu nú nefnd þrjú dæmi um
athafnir Karls á Knútsstöðum og
viðbrögð þegar vanda bar að
höndum, er hugmynd geta gefið
um hvernig hann brást við hlut-
unum þegar skjótra ráða var þörf.
Veturinn 1914 var einn af
verstu vetrum aldarinnar og vorið
fádæma snjóþungt. Snjóana leysti
seint og var þvi vöxtur í ám fram
eftir öllu vori. Samt gerðu Laxa-
mýrarmenn tilraun að setja niður
laxakistur á sömu stöðunum og
venjulegt var á þessum árum, ein-
hvern tima snemma i júní. Það
gekk svo erfiðlega vegna vatns-
dýpis að eftir langa mæðu höfðu
þeir getað stöðvað aðeins aðra
kistuna á sinum venjulegu stöðv-
um „á neðri stað“, án þess þó að
ná að koma lögninni fyrir, þ.e.
grindum og körum öðrum en
þeim sem studdu sjálfa kistuna.
„Á efri staðnum“ reyndu þeir
ekki. Þreyttir og líklega allþjak-
aðir sumir hverjir, héldu þeir
heim á leið að kvöldi eftir erfiðan
dag og árangurslitið verk. Sjö af
þeim, er i ánni höfðu unnið um
daginn voru staddir í Kistukvísl-
arhólma. Litill prammur var i
hólmanum og hugðust þeir fara á
honum austur yfir ána, þar sem
heitir Mjósund. Ætíð er áin á
þeim stað ströng og fer straum-
kastið vaxandi eftir því sem nær
dregur Miðfossi í Miökvisl, sem
þar er rétt fyrir neðan. Að þessu
sinni var áin miklu meiri en i
meðallagi og einnig þá að sjálf-
sögðu straumþunginn. Ekki þótti
þeim félögum ráðlegt að fara allir
i einu yfir á prammanum, svo
smárri fleytu, eins og áin var.
Fjórir fóru um borð, hinir biðu.
Gunnar Sæmundsson, vinnumað-
ur á Laxamýri settist á þóftu og
tók árarnar. Arni Sigurpálsson í
Skógum og Valdimar Kristjáns-
son frá Knútsstöðum komu sér
fyrir á afturgafli og Karl á Knúts-
stöðum í nefi. Fjótt sáust þess
merki að ræðarinn þurfti að hafa
sig allan við svo ekki hrekti bát-
inn ískyggilega mikið í átt að foss-
inum. Við það bættist svo að í
miðjum streng, eða því sem næst,
missti hann aðra árina upp af
þollinum. Það var slys sem ekki
kom sér vel eins og á stóð. Samt
tókst honum að koma lykkjunni
aftur ofan á þollinn, en á meðan
rak bátinn hratt undan straum.
Þetta varð afdrifaríkt óhapp og
eftir tvö eða þrjú áratök missti
ræðarinn jafnvægið,sleppti árum
og hrópaði: Það er úti um okkur!
Um leið kastaði hann sér fyrir
borð og mun hafa ætlað að reyna
að bjarga sér á sundi í land, þvi
hann var sæmilega syndur. Með
Gunnari fór önnur árin i ána.
Gunnar náði sundtökum, en réð
ekkert við strauminn og hvarf
fram af fossinum. Hann fannst
aldrei. Um leið og Gunnar fór
þreif Karl árina sem eftir var og
stakk henni til botns þeim megin
borðs, sem undan straumi vissi.
Árni renndi sér aftur af gafli og
hélt sér í gaflfjölina. Hann náði
aðeins botni með fótum. Báðir
reyndu þeir með þessu að draga
úr ferð ferjunnar niður kvíslina,
og líklegt er að fyrir þeirra að-
gerðir hafi báturinn snúist eitt-
hvað í átt til hóimans. En um leið
og hann snerist á árinni kippti
hún Karli á höfuðið út í ána. Þar
hvarf hann örskammt fyrir ofan
fossbrúnina. En i sama mund, eða
þvi sem næst, voru þeir komnir,
er í hólmanum áttu að bíða seinni
ferðarinnar, og það langt út í
kvíslina, sem þeir komust og
héldu hver í annars hendi. Þann-
ig fengu þeir náð taki á pramman-
um áður en hann fór fram af
fossinum, og færðu þeir hann til
hólmans með Valdimar innan-
borðs og Arna utan borðs.
Enginn viðstaddur gat nú við
Böðvar Guðlaugsson
Á GÖTUNNI
Gömul kona, gráhærð og lotin í herðum,
gengur við kollótt prik,
röltir um götuna hægum, hikandi skrefum,
þvi henni er þungt um vik.
Og börnin á götunni hópast í kring um hana
hávær og ærslagjörn.
Þá nemur hún staðar og ávarpar hópinn í hljóði:
Guð hjálpi ykkur, veslings börn.
Svo höktir hún áfram og hallar sér fram á stafinn,
og hrasar um götustein.
Hún er að fara upp i kirkjugarð til að gráta
við gröf, sem hún þekkir ein.
í hraðstígri umferðalls konar farartækja
um allar götur og torg,
mættust i ösinni æskunnar háværa gleði
og ellinnar hljóða sorg.
Kristjön frö Djúpalœk
SLYSASKOT
í PALESTÍNU
Lítil stúlka. Lítil stúlka. '
Litil svarteyg, dökkhærð stúlka
liggur skotin.
Dimmrautt blóð í hrokknu hári.
Höfuðkúpan brotin.
Ég er Breti, dagsins djarfi
dáti, suður í Palestínu,
en er kvöldar klökkur, einn,
kútur lítill, mömmusveinn.
Min synd er stór. Ó, systir min.
Svarið get ég, feilskot var það.
Eins og hnífur hjartað skar það,
hjarta mitt, ó, systir mín,
fyrirgefðu, fyrirgefðu,
anginn litli, anginn minn.
Ég ætlaði að skjóta hann pabba þinn.