Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Blaðsíða 2
„ÉG ER einn af mestu ritsnillingr-
um, sem ritað hafa fslenzka tungru.
Ob sái mín er víð ogr djúp eins og
alvaldið. Égr er skáld, fræðimaður,
heimspekingur og meistari í orðs-
ins iist. Mér er og; greíin sú gáfa
að greta hugrsað ogr rannsakað vfs-
indalegra. En ástæður mfnar hafa
meinað mér að fást við visinda-
störf. Égr hefi orðið að gera mér
að góðu að vera bara vesæli fræði-
maður. Ég er jafnvígur á sex kon-
ar stíl: kansellfstfl, fræðistíi, sögu-
stíl, þjóðsagnastíi, spámannsstíl
og skemmtistil. 1 frábærum kans-
ellístíl reit ég eftirmæli við orð-
stofnafræði, sem ég gaf kunningja
mínum fyrir tveim 'árum. í fræða-
stfl skrifaði ég Eeiðarvisi minn
um orðasöfnun, ritgerð um orðið
áreið, sem ég gaf kaupmanni úti á
Iandi og ýmislegt fleira. 1 sögustfl
skráset ég sögu Unu-húss. 1 þjóð-
sagnastíl set ég f letur þjóðsagnir
og munnmæli. 1 spámannsstil
rubbaði ég upp yoga-fyrirlestrun-
um mínum frægu og fyrirlestri um
framleiðslugreyið* í skemmtistál
bókfesti ég „Ejós úr austri“ og í
þeim stíl hripa ég sfgild sendi-
bréf. Stíll minn auðgast af fegurð
og snilld með hverju ári.“
Þessi stóru orð skrifaði Þórberg-
ur Þórðarson um sjálfan sig og rit-
snilld sína í Bréfi til Láru. Síðan
eru liðin nær fimmtíu ár og hann
hefur sýnt það og sannað að þarna
hitti hann nákvæmlega naglann á
höfuðið. Hann hefur gefið út tugi
bóka á þessum árum. Þær hafa
sannfært hvern læsan íslénding
um að þessi orð voru ekkert hjal
út í bláinn. Hann hefur ritað flest-
um Islendingum betur og samið
nokkur menkustu bókmenntaverk
þessarar aldar. Hver eru þau verk?
Að mínum dómi eru 5 tindar á rit-
höfundarferli Þórbergs. Það eru
Bréf til Láru, Islenzkur aðall, Of-
vitinn, Ævisaga séra Árna prófasts
Þórarinssonar og Sálmurinn um
blómið. Og það er einmitt um þess-
ar bækur sem mig langar til að
fjalla lítillega í þessari fátæklegu
ritgerð, sem skrifuð var í íhlaup-
um frá öðrum verkum. Það er þvi
ekki að furða iþó að henni sé í
mörgu ábótavant. En ég vona samt
að þessar hugleiðingar muni vekja
athygli einhverra á bókum Þór-
bergs og er þá tiiganginum náð.
Fyrsta bók Þórbergs sem at-
hygli vakti var Bréf til Láru. Og
hún kom raunar eins og þruma úr
heiðskíru lofti inn í bókmenntalíf
þjóðarinnar. Svona hafði enginn Is-
lendingur vogað sér að skrifa áður.
1 bókinni er vísvítandi að engu
gerð hin íslenzka sagna- og stíl-
hefð og bréfsformið gefur höfund-
inum ákjósanlegt tækifæri til að
gefa hinu volduga ímyndunarafli
og sérstæöa persónuleika sinum
lausan tauminn. Að formi til var
þessi bók algjör nýjung. Hún haíöi
að geyma ævisöguþætti, voldugar
ádeilur, taumlausar ímyndanir og
fantasíur, og græskulausa gaman-
semi. Upphaf bókarinnar gefur
góða hugmynd um víðfeðmi hennar
og spámannlegan anda og höfund-
urinn er sér þess meðvitandi að
hann er að skapa öldungis nýtt
verk i íslenzkum bókmenntum:
„Mín góða og skemmtilega vin-
kona!
©
Gegnumsýröur af heilögum inn
biæstri sem blóðmörskeppur í
blásteinslegi, titrandi af hamstola
lyftingu, vaggandi af ómþýöum
englaröddum, er til mln hljóma
gegnum öreigaóp vorrar vesölu
jaröar, tvihendi ég pennastöngina
þér til dýröar, þér til eilifrar dýrð-
ar og vegsömunar, andlegrar um-
turnunar og syndakvittunar, hvar
af þú ljómar og forklárast eins og
sólbakaður saltfiskur frammi fyrir
lambsins stól.
Loks hlotnast þér blessun sú,
sem þú hefur beöið brúökaups-
klædd alla æfi, andríkt sendibréf,
ritlist snillingsins, skemmtun
fræðimannsins, hugarflug skálds-
ins, vizka vitringsins, dulspeki
draumhugans, hrollur hins hug-
sjúka, víösýni vegfarandans,
mælska hins málsnjalla manns,
hlátur húmoristans, bituryrði háð-
fuglsins, hittni hermikrákunnar,
sýnir hugsjónamannsins, storm-
hugi stjórnmálamannsins, víðhygli
alheimsborgarans, átölur umbóta-
mannsins, máttur mannvinarins,
aðfinnslur alvörumannsins, hug-
rekki hins hreinskilna, rödd hróp-
andans í eyðimörkinni, ylur kær-
leikans, raust réttlætisins, vand-
læting sannleikans, mál spekinnar,
niöur aldanna, þytur eilífðarinnar.
Amen.“
Verulegur hluti bókarinnar er
óvægin ádeila á auðvaldsskipu-
lagið, guöspekihreyfinguna, spiri-
tista, klerka og kirkju. Um guð-
spekinga segir Þórbergur: „Fyrir
nokkrum árum vonaði ég, aö guð-
spekifélögin reyndu að lina ofur-
lítið þjáningar þeirra, sem bágt
eiga, bæði manna og málleysingja.
Þess vegna gerðist ég félagsmaður.
En nú eru þær vonir hrundar tll
grunna. Guðspekifélagsskapurinn
er oröinn smiáborgaralegt klíku-
verk likt og aörar andlegar stefn-
ur, krítiklaus og andlaus ........
Félagsmenn svæfa réttlættstilfinn-
ingu sina með einhverju fíflslegu
umburðarlyndi, sem þykist allt
vilja umbera, en finnur þó ekki til
með nelnu, þorir ekkert að segja
og áræðir ekkert að gera, er farið
gæti I bága við ímyndaða kærleiks-
vellu meistaranna I Tibet.........
Karmakenninguna hafa þeir fyrir
skálkaskjól til að fegra svívirðing-
ar og glæpi .... Þeir vaða elginn
I rakalausum flækjum, sem þeir
botna ekkert í eða hafa siðferðis-
þrek til að greiöa úr.“
Spíritismanum gefur hann þessa
ádrepu: „Spiritisminn frelsar aldrei
heiminn. Spiritisminn hefur aðeins
veitt nokkrum efagjörum sálum
veika vissu um annað líf. Sálfræð-
ingunum hefur hann einnig veitt
ýmsan merkilegan fróðleik. Þetta
er allur ávinningur hans. Oss
vantar ekki trú á eilíft líf. Oss
vantar tima og aöstæður til að
leita eilífs lifs.“
Kirkjunni lýsir hann meðal
annars með þessum orðum: „Frá
örófi alda og alla leiö til vorra
daga hafa klerkar og kirkja veriö
málsvarar eða leigutól ríkis og
auðvalds til að halda almúganum
í fáfræði, hindra umbætur á kjör-
um fátækustu stéttanna, blása að
sundrungu og styrjöldum, kæfa
hverja frjálsa hugsun og styðja
æðri stéttir og fjárplógsmenn í sví-
virðilegri kúgun og auösöfnun."
Um prestana lætur hann þetta
fjúka: „Klerkarnir ræða sjaldan
málefni sem snerta daglegt lif
fólksins. Ræðuefni þeirra eru venju
lega loðnar útleggingar á Biblíu-
textum og orðamælgi uppi í skýjun
um. Þeir tala sjaldan um þjóðfé-
lagsástandið og þá sjaldan þeir
minnast á það, gera þeir það svo
meinleysislega og óljóst, að engum
dettur í hug aö taka neitt mark á
því. Þeir ræða ekki orsakir örbirgð-
arinnar. Þeir benda aldrei á neina
skynsamlega leið út úr þjóöfélags-
ógöngum. Þeir víta aldrei skað-
legar kjailaraibúöir. Þeir risa
aldrei gegn ómannúðlegri meðferð
þjóðfélagsins á þurfalingum. Þeir
Játa kaupgjaldsmál afskiptalaus.
Þeim er yfirleitt illa við nýja
þekkingu. Ræöur þeirra eru mjög
sjaldan frumlegar eða fræöandi.
Þeir þora ekki að berjast fyrir nýj-
urn kenningum. Þeir eru alltaf að
sigla á milli skers og báru, gæta
þess aö gera öllum til geöþekkni.
Þeir tala oftast eins og skrillinn
vill heyra. Klerkar eru yfirleitt vel
þokkaðir hjá fjöldanum, sérstak-
lega æðri stéttunum. Það sýnir
bezt, hve gagnslausir þeir eru.“
Þá ræðst höíundurinn meö mörg-
um heimildarritum gegn kaþólskri
kirkju. Sá kafli er leiðinlegasti
þáttur bókarinnar, ekki sízt vegna
hinna löngu tilvitnana í önnur rit.
En um kaþólsku kirkjuna segir
hann: „Kaþólsk kirkja er eina stofn
un i heimi sem engum framíörum
tekur. Þrátt fyrir alla þá þekkingu,
er mannkyninú hefur hlotnazt síð-
ustu aldir í náttúrufræði, sálar-
fræði og biblíurannsókn, þá er
kaþólska kirkjan enn þá að burð-
ast með sömu villukenningarnar,
sem hún kenndi endur fyrir mörg-
um öldum.“
Árásir hans á auðvaldsskipulag-
ið eru á víð og dreif um alla bók-
ina: „Núverandi skipulagsleysi
heimskar menn og freistar þeirra
til að vinna glæpsamleg flónsku-
verk.“ „Fyrirkomulagið er oröiö á
eftir mönnunum. Þaö dregur þá
niður í sorpið og gerir þá siðlausa
og spillta." „Vér erum mótaðir af
skipulagi, þar sem kerfið er blind-
ar hendingar, framkvæmdirnar
óvitafálm og forsjónin fáfræöi
og heimska. Hvar sem við rennum
augunum sitja þessar vanheilögu
höfuðdyggðir að völdum." „Auð-
valdið kennir oss aö hvataafl
mannsins sé fégræðgi og eiginhags-
munasýki. Það dáist að einstæðing-
um, sem „byrjuðu fátækir", en
söfnuðu að sér miklum auðæfum
meö aldrinum og hófust til vegs og
virðingar í þjóðfélaginu. En svo
hróplega sljó er réttlætisvitund
þess, að það finnur ekki til neinn-
ar syndasektar af þeim sorglegu
sannindum, að ekki er unnt að
safna auöi án þess að ræna aðra.
Allir auðmenn eru ræningjar."
„1 þjóöfélagi því, sem viö eigum
við að búa, er hinu meira fómað
fyrir hið minna, sálinni fyrir lík-
amann, þekkingunni fyrir fáfræð-
ina, vitinu fyrir vitleysuna, gáfun-
um fyrir heimskuna, kærleikanum
fyrir grimdina, siðferðinu fyrir
spillinguna, réttlætinu fyrir rang-
lætið, mannorðinu fyrir peningana,
sannleikanum fyrir lygina, andan-
um fyrir andleysiö, himnariki fyr
ir helvíti."
Þótt Þórbergur deili hart á
guöspekinga og klerka er hann
sannfæröur um það, að mannkyn-
inu hafi aðeins hlotnazt ein speki,
þaö er guöspeki. Og hann ber lotn-
ingu fyrir hinurn afdráttarlausu
mannúöarkröfum Jesú Krists.
I Bréfi til Láru segist Þórbergur
vera bæði kommúnisti og sósíal-
demókrat. Og hann lýsir mismun-
andi afstöðum þessara steína um
leiðina til sósíalismans á mjög ljós-
an og skýran hátt. Þá útlistar
hann á frábærlega skemmtilegan
máta orsakir og aödraganda þjóö-
félagsbyltingar. Sú frásögn er I
hátiðlegum skopstíl og með
skemmtilegustu köflum bókarinn-
ar.
Hina marglofuðu bændamenn-
ingu hirtir Þórbergur einnig með
þrumandi raust smámannsins.
Hann sýnir fram á þröngsýni henn-
ar, skilningsleysi og andlega
deyfð. Við bændurna segir hann
m.a. og felur það i sér kjarnann í
gagnrýni hans: „Það var þáverandl
þjóöskipulag sem gerði forfeður
ykkar að ræflum. Það er núver-
andi þjóöskipulag, sem meinar
ykkur að verða aO mönnum. Þaö
treður á ykkur eins og mara. En
ykkur skortir menntun til að sjá,
hvað það er I raun og veru, sem
þjakar ykkur mest. Það er auð-
valdsskipulagiö, sem er að drepa
ykkur. Og það drepur ykkur er þiö
rísið ekki gegn þvl.“
Hann hvetur bændur, sem
auðvitað ættu að vera samvinnu-
menn, til að taka höndum saman
við verkamenn í bæjunum og berj-
ast fyrir nýrra og betra þjóöfélagi.
Enginn sé sannur samvinnumaöur
nema hann sé jafnframt sósíalisti.
Hið háa alþingi fær heldur ekki
að vera í friði fyrir þessum stór-
högga uppreisnarmanní. Hann ger-
ir gys aö einstökum þingmönnum
fyrir fáfræði þeirra, andleysi og
skilningsskort og ávltar þingheim I
heild fyrir frámunalega þröngsýni,
nirfilskap og skilningsleysi. Allar
þessar hörðu árásir voru þrungnar
stórmannlegri mælsku þess manns
er talar eins og sá sem valdiö hef-
ur. Þær eru frábærlega beittar og
meitlaðar og frammúrskarandi
hreinskilnar. Hann vílar ekkl fyr-
ir sér að húöskamma andstæðinga
sína með fulium nöfnum.
En þótt ádeilur bókarinnEir hafi
vakið mesta athyglí i fyrstu voru
þær aöeins annar meginþráöur
hennar. Hinn rauði þráðurinn var
ævisögukaflar og Imyndanir, smá-
sögur og riss. Þar er um auöugan
garð að gresja. Þar er aö finna lit-
iö ævintýri I viðeigandi stíl um
hina ólánsömu elskendur Mem-
blóku og Emolon, þar sem blandað
er saman guðspeki og pólitík. Þar
eru þjóðsögur í klassískum þjóö-
sagnastll. Hann segir frá draum-
um sinum furöulegum. Einn er um
íáránlegt rifrildi miili Islendinga
og Norömanna um eignarrétt á
Tarzan. Sú frásögn er gott dæmi
um húmor og háö Þórbergs þegar
hann er í beztu skapi. Annar er
hinn frægi hrökkálsdraumur. Sú
saga var á þeim árum geysilega
ósvífin gegn borgaralegu velsæmi
Fraimh. á l>Is. 14.
Edwin Perikins, 67 árra, veit
að dauðinn bíður Ihans. Hann
igemgur nieð krabbamein og Ihef
iur verið komið fyrir !á Saint
Christophershælinu í L/ondon.
En það er eitt af 25 spliitöliuni
tfyirir dauðvona menn, sem
stotfinaðir ‘hafa verið Og rneknir
mreð frjáfaum framlögnm ein-
stakMnga. IÞar liggja isjötiiu viist-
menn er foíða diauða isiinB, og er
fojúlfcnað af viðllíka mörgum.
Perkins Ihvilir li foáiígerðu
móki eftir kvalastiUandi deyfi
lytf. Hann rlis upp til hállifs og
Ikoiddum er raðað ikrin'gum
foann. Allt að einu er hugsiun
hans nœsta Bkýr, og foann lang
ar að tala.
Ég er elkki hræddur við að
deyja. iMér 'finnst ég oruggur
foérna, 'þar sem ntenn vita svo
milkið um dauðann, alltaf ein-
fover til að foalda í höndina á,
etf þödtf taréfur.
— Nú er ég eiginlega eíkki
trúaður. Fyrir mér er tiligamg-
urinn með iífinu að fá það að
gjötf eimn dag lí einu. Svo lengi
titfir, er von, segja menn. Einn-
ig ;þó að vonlaust sé um bat-
ann. ÞvS gat ég ekki foeldur
hugsað mér að foiðja dofctor
Sanders um hjálp tit að binda
enda á allit isamian.
Doifctor Cicely Saunders hef-
ur staðið tfyrir spitaianum altt
frá Viigsliu hans 1967. Hún er
(kunn sem sérifræðingur um
foinztu fojúikrun deyjandi
manna, og var einn aif foelztu
ræðumömwnium á þinginu í
London um líknardeyðingu
(entihanasi), sem kattað var
sanran aif kaþól'slku fcirikj'unni
tfyrir nolkknum vifcum. Sunnu-
dags B.T. tófc þátit (í þinginu,
þar sem foundruð læfcna, hjúlkr
unartevenna og prestia ræddu
vandamálið, en það hefúr ver-
ið mjög á dagsibrá í Engtandi
undaimfarið. Eftir þingið fónum
við með dr. Saunders til sptt
alains.
Að lifa innihalds-
ríku lífi til hins
síðasta
Hún foefur séð fjölda manna
deyja, en því nær afldrei li ótta
eða Iþungu dauðasMði. Nokfcr-
um sirnmum hefur hún staðið
tframmi fyrir vandamátinu ldfcn
ardleyðiiingu.
Ég foeld að aðeins fimm
menn haifi fært íiram við mig
óslk um l'bnardeyðingu, en
alörei endurtékið foana. Ég
man, að ég svaraði einu sinni:
Setjum nú svio, að ég vitdi og
gæfti gert þetta frá Vi'sindalegu
sjónarmiði. Hvað þá? Æititi ég
að framfcvæma hana núna
strax? „Nei, fyrir aMa rnuni
efcki,“ svaraði sjúlkLinigurinn,
sem nokfcrum vilkum seinna
foenti igaman að 'þessu, rétt áð-
ur en foann dó.
Eigimflega er Saimt Christoph
er ekki splitati, hefldur foœfli,
heimifli og spitali lí senn, segir
dr. Saunders með áfoerzliu. Spít-
allar eru stórar óróllegar stofn-
anir, þar sem sjúfldingunum
tfiinnsrt iþeir vera einmana, glat-