Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1972, Blaðsíða 6

Við botn I»orskaf jnrðar. Rétt bjá hcstinum «á miðri myndinni má g rcina tóftarbrotin, of myndin prentast sæmilega.
Valgerður í»óra
SAGA
ÚR
KOLLA-
BÚÐUM
Þessi frásaga er lýsing- á lífi fólks
vestur við Breiðafjörð og í Stranda-
sýslu um aldamótin. Hiin flytur
okkur sög-u harðduglegs, nægju-
sams fólks og l)ar kynnumst
við hugsunarhætti, sem er okk-
ur, sem lifum 70—80 árum síð-
ar víðs fiarri. Athurðirnir styðj-
ast við frásögur frú Ingibjargar
Árnadóttur, sem fa'ddist að Kolla-
húðum og býr nú að Miðhiisum
í Reykhólasveit.
Árni Gunnlaugsson fæddist að
Munaðstungu í Reykhólasveit 15.
apríl 1852. Faðir hans var Gunn-
laugur Ólafsson, trésmiður, sem ólst
upp að Brandsstöðum í sömu sveit.
Faðir Gunnlaugs bjó þar einnig.
Síðar fluttist Gunnlaugur að Mun-
aðstungu. Kona Gunnlaugs hét
Anna og var hinn mesti kvenskör-
ungur. Lét hún sér ekki fyrir
brjósti brenna að klifra í Höllu-
staðabjargi þar í sveit komin sjö
mánuði með barni. Börn Önnu og
Gunnlaugs voru Árni og Ólafur.
Ólafur var þrígiftur, bjó fyrst í
Skeljavík í Strandasýslu, síðar að
Bassastöðum og síðast að Kaldrana
nesi, sem var mikii jörð og kirkju-
staður. Kona Árna Gunnlaugsson-
ar var Kristín Hallvarðsdóttir.
Árni og Kristin kynntust ungl-
invar að Munaðstungu, þar sem
Kristín var alin upp. Hún fædd-
ist 17. sept. 1856. Hún var dóttir
Ingibjargar ættaðrar úr Eyjunum og
Hallvarðs úr Börmum í Reykhóla-
sveit. Árni og Kristín giftu sig
haústið 1883 og byggðu upp bæ að
Ósseli í Steingrímsfirði í Stranda-
sýslu. Faðir Árna, Gunnlaugur, var
trésmiður og bjó hjá þeim eftir að
Anna Sveinbjörnsdóttir, kona hans,
var dáin. Að Ósseli fæddust fyrstu
börnin, Anna og Finnboga, Anna
11. okt. 1884 og Finnboga 14. okt.
1886. Síðar flytjast þau hjónin að
Bólstað i Kaldrananeshreppi og
þar fæddist þeim sonur, Guðmund-
ur, 29. maí 1889. Árið 1900 flytjast
þau alfarin af Ströndunum og yf-
ir i Þorskafjörð og settust að í
Koliabúðum. Þar byggðu þeir feðg-
ar upp bæinn. Að Kollabúð-
um fæddust þeim hjónunum fimm
börn, þau Þórarinn 8. maí 1892,
Ólafia Halldóra 19. okt. 1893,
Hallvarður Einar 23. des.
1895, Ingibjörg 5. nóv. 1897 og
Brandís 4. ágúst árið 1900.
Þegar þröngt var i búi fóru
Árni og aðrir bændur i sveitinni
oft fótgangandi yfir Þorskafjarðar-
heiði yfir til Arngerðareyrar, en
þar hélt danski kaupmaðurinn sig
og var því aðalverzlunarstaðurinn
um þær mundir. Það var ekki fyrr
en seinna að farið var að fara á
bát út í Flatey og verzla, þegar
fólkinu fór að fjölga þar og
dönsku kaupmennirnir að flytja
varning sinn þangað. Það var eitt
sinn, að Árni og nokkrir bændur
fóru kaupstaðarferð á bát út í
Flatey til að sækja björg í búið.
Gerði þá norðan stórhrið og urðu
þeir veðurtepptir i viku í eyjunni.
Var það ekki óalgengt á þessum
tímum. Gunnlaut'ur gamii heima að
Kollabúðum sá fram á matarskort
og ákvað að fara yfir að Skógum í
Þorskafirði. Tvær ár renna niður
Kollabúðaeyrar, heitir sú eystri
Músará og sú vestari Þorskafjarð-
ará. Gunnlaugur þurfti að fara yf-
ir Þorskafjarðará inn í Múlakots-
heiði til að ná í hesta til fararinn-
ar að Skógum. Áin var óbrúuð og
varð mjög illfær í norðanveðrum.
Illveðrið og ófær áin reyndist göml-
um manni yfirsterkari og Gunn-
laugur drukknaði í ánni.
Um miðja 19. öld hófst merkur
þáttur í athafna og frelsisþrá ís-
lendingia fyrir atbeina Jóns Sig-
urðssonar forseta. Voru Vestfirð-
ingar með þeim fyrstu að tileinka
sér jtá hreyfingu með því að efna
til almennra funda á Kollabúða-
eyrum. Þar voru öli helztu áhuga-
málin rædd og undirbúningur haf-
inn að alþingi við Öxará á Þing-
völlum. Utan af Breiðafirði bar
báta fyrir hafgolu inn Þorskafjörð.
Allir mættust þeir á Kollabúða-
eyrum, þar sem forfeður þeirra
höfðu hvert vor endur fyrir löngu
átt með sér þing og skemmtan.
Margir beirra manna, sem hittust
þarna á Koilabúðaeyrum á þess-
um tíma höfðu aldrei sézt fyrri. En
nú var rík ástæða til að hittast og
ræða um áhugamál, sem öllum var
sameiginlegt. Þeir ætluðu sér að
reyna að skapa einhug um ákvarð-
anir sínar.
Árla morguns 18. júní 1849 hóp-
uðust 80 Vestfirðingar kringum
tóftabrot Gests spaka. Það höfðu
verið send út fundarboð, en enga
óraði fyrir, að undirtektir myndu
verða svona góðar. Magnús Gisla-
son, þáverandi sýslumaður Isfirð-
inga, var valinn forseti fundarins,
en til vara Ólafur Sívertsen, próf-
astur í Flatey. Þeir áttu samkvæmt
fundarsköpum að vaka yfir reglu
og siðsemi á fundinum; að fundar-
sköpum yrði hlýtt. Ritarar voru
kjörnir séra Eiríkur Kúld og séra
Ólafur E. Johnson, prestur á Stað.
Og síðan hófust fundirnir á Kolla-
búðaeyrum með þessum hvatning-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. sept. 1972