Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1972, Blaðsíða 6
Á SUÖVESTUIÍIILUTA GRÆNLANDS, þar sem
nú er er héraðið Julianeháb var á miðöldum kallað
Eystribyggð og voru ibúarnir fólk frá hinum norrœnu
löndum. Af orsökum, sem enn eru óljósar, hvarf
þetta fólk í kringum aldamótin 1500.
Hinir norrœnu menn, eða Grœnlendingarnir eins
og þeir nefndu sig sjálfir, höfðu sauðfjárrækt að
aðalatvinnuvegi. Frá því þeir hurfu og fram á byrj-
un þessarar aldar var iandið kringum hina yfirgefnu
bæi i eyði, en þá byggðust þeir að nýju af fólki sem
upprunnið var úr ýmsum hlutum hins danska ríkis
— þó að mestu frá Grænlandi sjálfu. Þessir frum-
byggjar hafa tekið upp hina gömiu atvinnugrein
Norðurlandabúanna.
NÆRRI SYÐSTA BÆ GRÆNLANDS, NANOHTA-
LIK, sér inn 70 km langan fjörð, er Tasermiut
heitir. Við strendur fjarðarins og í aðliggjandi döl-
um voru á tímum norðbúanna meira en tuttugu bæ-
ir, auk margra dreifðra gripahúsa og fjárrétta. I
miðja austurströnd Tasermiutfjarðar er vik, eða
öllu heldur lón, Tasiussaq. Austan við það hefur til
forna staðið bær, sem nú er merktur númerinu 137
á Þjóðminjasafninu. Upprunalegt nafn staðarins er
óþekkt. Við vitum aðeins með nokkurri vissu, að
Tasermiut hét Ketilsfjörður og vissar likur benda
til að víkin hafi heitið Arosvík á miðöldum.
Sumarið 1967 kviknaði aftur líf 'í tóftum númer
137. Frumbyggi var fluttur þangað með fjölskyldu
sína og byrjaður að skapa rammann um heimili
þeirra og vinnustað. Hjónin og börnin kepptust við
að byggja íbúðarhús, fjárhús og að ryðja hið
gamla heimaengi norðbúans, túnið, sem á þeim
fimm öldum er liönar eru frá hvarfi síðasta norð-
búans, hefur horfið undir pílvið og einiberjalyng.
Frumbyggjarnir voru Karl Kristensen, kona hans
Ida og böm hennar af fyrra hjónabandi, Karin og
August.
Karl er fæddur árið 1937 í syðri hluta ríkisins en
Ida er frá Grænlandsbyggðinni Friðriksdal, sem er
um 50 km norðvestur af Hvarfi.
Karl kom fyrst til Grænlands tuttugu og tveggja
ára að aldri. Hann vann þá sem aðstoðarmatsveinn
í Syðri-Straumsfirði. Árið 1961 starfaði hann við upp-
setningu magnarastöðvar fyrir Norræna símafélagið
í Friðriksdal. Sama ár kynntist hann Idu. Séra
Petersen frá Nanortalik gaf þau saman í hinni
gömlu kirkju bræðrafélagsins í Friðriksdal.
UNGU HJÓNIN FÓKU SNÖGGA FERÐ til Dan-
merkur en fluttust svo aftur i Friðriksdal, þar sem
Karl gerðist sjómaður. Hann útvegaði sér lítinn
kútter. Jafnframt þvi hafði hann oft vinnu við loft-
skeytavakt í lóranstöðinni nær byggð, en hún bætti
upp tekjurnar, sem oft voru litlar af fiskveiðunum.
Miðin undan Hvarfi eru stormasöm og Karl hefur
frá mörgum viðburðaríkum sjóferðum að segja frá
Börnin Anna Á kornakrinum.
og Jóhann.
OVE BAK
FRUMBYGGJA-
LÍF
Á SUÐUR-
GRÆNLANDI
eyjunum og sundunum við suðurhluta Grænlands.
Honum féll sjómennskan ekki sem bezt, því hún var
erfið vegna storma og íss á hafinu. 1 þess stað hugs-
aði hann sér að gerast fjárbóndi. Á miðöldum höfðu
hinir norrænu íbúar lifað af þessari atvinnugrein. I
Friðriksdal stundaði margt fólk sauðfjárrækt i hjá-
verkum.
Karl er mjög laghentur og getur búið allt mögu-
legt til sjálfur — en það er hinn mesti kostur þegar
menn búa afskekkt. Um leið og hann litaðist um eftir
stað, þar sem hann gæti hafið sauðfjárræktina, bjó
hann í haginn fyrir sig með því að smíða oliulampa,
aftaníkerrur og alis konar muni, sem nota mátti á
sauðfjárbúi.
Árið 1964 gerðist hann svo fjárbóndi í Herjólfs-
nesi nærri hinni frægu kirkju frá norðbúatímanum.
Jörðin er um tvo kílómetra frá Friðriksdal, hinum
megin við fjörðinn. Karl keypti fáeinar kindur, sem
hann flutti í Herjólfsnes og byggði yfir þær fjár-
hús þar. En vegna rústanna fékkst ekki leyfi til bú-
setu. Karl varð að litast um eftir öðrum stað. Þá
fann hann hentugt bæjarstæði þar sem kallast
Nalagssut („flatlendið") í Tasiussaq-vikinni við Tas-
ermiutfjörð nærri rústum nr. 137.
f sumarleyfinu árið 1966 hófst smiði húsanna í
Nalagssut. Karl flutti byggingarefni, vélar og allt
sem hann hafði viðað að sér og smíðað til staðarins
í 22ja feta fiskibát sínum. Loftskeytastarfinu i Frið-
riksdal hélt hann fyrst um sinn til að vinna sér inn
peninga.
VETURINN 1966 TIL 1967 VAR ÖVENJU HARÐ-
UR og lágu ísa- og snjóalög um landið frá október
fram í mai, en slíkt eru harðindi hjá fjárbændum,
sem ekki gera ráð fyrir i eðlilegu árferði að þurfa
að gefa fénu inni nema tvo til þrjá mánuði að vetr-
inum. Karl hafði flutt 50 kindur til Nalagssut og þær
horféllu allar. Nokkrum kindum, sem orðið höfðu
eftir í Herjólfsnesi varð þó bjargað.
1 apríl 1%7 ffluttist Karl með fjölskyldu sína, afgang-
inn af búslóðinni og hálft hundrað fjár til nýja stað-
arins. Vegna illviðris bjuggu þau þó um skeið hjá
Egon Jensen í Saputit, nærliggjandi fjárbýli. Þegar
Karl tók sér um síðir bólfestu i Nalagssut, var enn
kafsnjór yfir öllu. í hálfbyggðu ibúðarhúsinu var sleg-
ið upp tjaldi. Um vorið og sumarið fengu þau að
reyna allar raunir frumbyggjans og vinnan við bygg-
ingu hins nýja heimilis varð ströng. Vetrarríkið tafði
mjög allar framkvæmdir. Gröftur gekk erfiðlega,
jafnvel eftir að snjór var horfinn, vegna þess hve
klaki var djúpt í jörð. Þegár gera átti birgðakjallar-
ann, var aðeins hægt að skafa fáeina sentimetra upp
á meðan sólar naut við og bíða síðan þar til meira
hafði þiðnað. Strax og lagnaðarisinn var horfinn fóru
Karl, Ida og Karin að bera sand frá ströndinni upp
að húslóðinni. 1 fjárhúsið þurfti mikla steinsteypu.
Grafið var í útfiri en steypt á flóði. Steypuhrærivélin
var heimagerð — tjaslað saman úr gömlum vatns-
dunk, framhjóli áf bíl og svo framvegis, en reyndist
hin bezta enda þótt hlegið væri að henni. Stundum
var haldið áfram að vinna til klukkan 1 eða 2 eftir
miðnætti. Hlé voru fá eða engin.
Fyrsta sumarið var íbúðarhúsið fullgert, smíðað úr
gömlum trékössum og öðrum umbúðum frá Friðriks-
dal. Ennfremur var gert fjárhús (9x24 m) með steypt-
um sökkli og tréveggjum. Samtímis var jarðvegur
ruddur til ræktunar. Tún gamla norræna bóndans
var nokkurn veginn hreint af grjóti en í tímans rás
alvaxið pílviði, birki og einiberjalyngi. Karl vann
jörðina með litlu vélherfi. Kona hans og böm gengu
á eftir og rykktu upp runnum og rótum. Einiberja-
runnarnir stungu illilega og oft voru fingur þeirra al-
settir ljótum sárum. Grænlenzka kjarrið er ótrúlega
flækt. Runnarnir eru oft mjög gamlir. Greinarnar og
einkum margslungin rótarfiækjan eru seigar og erfið-
ar í meðförum.
Þegar smáhlé varð á einu starfinu var strax hlaup-
ið í annað. Til allrar hamingju sumraði vel.
KARL OG FJÖLSKYLDA HANS HÖFÐU ENGAR
TEKJUR af búinu fyrr en um vorið 1968. Féð var
ekki rúið, lömb voru engin. Þau höfðu öll drepizt i
harðindavorinu — aðeins fullorðnar kindur komust
lífs af. 1 október 1967 fékk Karl 100 litil og léleg lömb
lánuð í landbúnaðarstöðinni Upemaviarssuk við Juli-
aneháb. Mörg þeirra voru langt leidd og drápust um
veturinn. Fyrstu lömbin fæddust um vorið 1968 en
voru þó ekki mörg þrátt fyrir gott veður, þar eð
lambærnar voru illa haldnar eftir veturinn 1967. Flest
urðu lömbin 50 og tekjurnar urðu því mjög rýrar árið
1968—’'69.
Eftir rúninguna vorið 1968 fór Karl til Narssars-
suaq, þar sem hann vann við niðurrif húsa í gömlu
amerísku herstöðinni frá þvi í síðari heimsstyrjöld-
inni, „Blue West One“. Timbrið, sem var ágætt, lét
hann flytja heim til sín til húsabyggingar.
Um vorið 1969 urðu lömbin um 120, en enn gat þó
ekki verið um verulegar tekjur að ræða vegna þess
að auka þurfti bústofninn og skipta um hið léleg-
asta af fénu. Samanlagðar tekjur árið 1969 fóru ekki
yíir 110.000 kr. Sumarið 1969 var túnið stækkað og
Karl byggði sér fallegt verkstæðis- og vélahús með
framhlið úr hlöðnu grjóti.
Um vorið 1970 fæddust 250 lömb og nú var það
versta um garð gengið. Fyrri hluta sumars var byggð
stór hlaða (12x12 m) með steinsteyptum veggjum.
Síðan hafa Karl og fjölskylda hans byrjað smíði nýrr-
ar og stærri íbúðarbyggingar (9x11 m) og verður
hún úr steinsteypu en framhliðin úr sérlega völdum,
vel löguðum steinum. Á milli þeirra á .að mála með
hvítu.
Auk Karls eru þarna tveir aðrir fjárbændur, þeir
Egon Jensen og Jörgen Poulsen, í 5 og 9 kilómetra
fjarlægð. Aðeins þrjá kílómetra frá Nalagssut, hin-
um megin við vikina, er Util verstöð, Tasiussaq.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. apríl 1972