Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1970, Blaðsíða 6

Þannig hugsar Fried-
man sér yfirbyggð-
ina yfir París.
Sum harmkvæli sögunnar eru
af þeim meiði sprottnar að tjald
að er til eilífðar í stað þess að
taka með í reikninginn hinar sí-
felldu breytingar sem allt er
undirorpið og þá endurnýjun
sem stöðugt á sér stað. Við
þekkjum þó af raun kerfi sem
hafa þann eiginieika að endur-
nýjast. Til dæmis má nefna hið
mósaíska fagnaðarár sem hald-
ið er á sjö ára fresti. Þá upp-
gefast skuldir, fjötrar eru leyst
ir af þrælum, eignarrétturinn
gufar upp, dæmdar refsingar
eru látnar niður falla o.s.f.rv.
Samskonar endurnýjun verður
innan stjórnsýslandi hópa í lýð-
ræðisfyrirkomulagi. Með vissu
árabili skipta pólitiskar stöður
um handhafa. Kerfi sem er til
þess smíðað að það geti endur
nýjazt mætir sínum svarnasta
fjanda i líki bygginga sem að
jafnaði eru langtum langlífari
er það sem þeim er ætlað að
vera rammi um.
Borgir endurnýja sig á marga
vegu, sálrænt, praktískt, og
tæknilega. Breytingarnar krefj-
ast nýrrar skipunar og annars
samspils þeirra athafna er
framdar eru í borgum, en að
jafnaði eru byggingarnar
þrándur í götu slíkrar nýskip-
unar. Þessar rúmrænu hindran-
ir hafa einnig i för með sér
óskaplega tímasóun, til daemis
hægja þær alla umferð og
streymi. Það er þess vegna ör-
lagaríkt grundvallaratriði að
kannaðir séu möguleikar á
sveigjanlegum borgarramma.
Hin almenna hreyfing á öllum
sköpuðum hlutum krefst bygg-
inga sem geta endurnýjazt,
hreyfzt og varið.
í sifellu fjölgar jarðarbúum.
Á fimmtíu árum hefur þeim
fjölgað úr tveimur í þrjá millj-
arði. Hin óskaplega fólksfjölg-
Yona Friedman
Svifborgir
og
brýr milli
heimsálfanna
Arkitektúr framtíðarinnar
þarf að vera rammi um
endurnýjun og hreyfingar
lifandi mannfélags
un er erfiðasta vandamál okk-
ar tima, það er augljóst. Húsin
og borgirnar eru ekki hæf deigla
fyrir þá menningarlegu, sið-
ferðilegu og samfélagslegu ný-
skipan sem slík þróun hlýtur að
hafa í för með sér. Það er því
meginatriði að velja einhverja
þá tegund bygginga sem ekki
verður þrándur i götu þróunar
innar. Þvx er tilgangslaust að
hefjast handa með að teikna
upp borgarskipulag á núver
andi grundvelli. Það er vísasti
vegurinn til að steingleyma að
það er fólkið sem er borgin.
Borgin er grundvöllur alls fé-
lagrlífs. Þjóðfélagsfræðingar
stóðu lengi vel I þeirri trú að
fjölskyldan væri hið mikilvæg-
asta skilyrði slíks lífs, en þeir
eru nú óðum að komast á þá
skoðun að fjölskyldan sé aðeins
líffræðileg eining og stundar-
fyrirbrigði: einstaklingurinn til
heyrir fleiri en einni fjölskyldu
í lífi sinu, flestir mörgum. Borg
in er því öllu ábyggilegri
grundvöllur. Það mikilvægasta
sem fram fer innan ramma
hennar er gagnkvæm skemmt-
an. Borg sem er með þeim
ódæmum gerð að íbúum hennar
leiðist fær ekki staðizt. Menn
skemmta sér saman, menn deila
að vissu marki lífi hver ann-
ars og þess vegna ber borginni
nauðsyn til að hafa leikreglur,
einhvers konar fyrirkomulag.
Þetta er það verð sem f jölmennt
samlífi er keypt: að afneita
frelsinu í sinni frumstæðustu
mynd. Allir leikir krefjast yfir
boðs, félaga og andstæðings. Að
gína yfir meiru en góðu hófi
gegnir verður að teljast frum-
stæðasti leikur allra leikja.
Þekkjum við í dag nokkurn
þann leik sem getur sameinað
oss? Að þvi er virðist er svo
ekki? Sjálf skemmtanin er nú
vélvædd orðin. Akstur bifreiða
og sjónvarpsgláp myndar ólík-
lega nokkra þjóðfélagslega
sameign.
Skemmtanir liðins tíma tóra
eftir sem áður, en þær eru án
innra samhengis, meiningarlaus
ar; fólki leiðist í salónunum,
íþróttirnar eru sýningar at-
vinnugarpa. Áhorfandinn yfir-
látinn, fyrirmæli um að reyna
gnæfir þátttakandann. Nútíma
skemmtan er fyrir þá sem finna
til einmanakenndar. Borgin er
ekki ný borg heldur gömul
borg sem hefur glatað samhengi
sínu og formi. Skemmtimiðlun
nútímans gerir miðbæinn óþarf
an. Það er ekki nauðsynlegt
að búa nálægt leikhúsi til að
geta horft á sjónvarpskvik
mynd. Því getur borgin vaxið
eins og arfi á haug. Flótti íbú-
anna út úr borgum um helgar
er glöggt tákn um eyðilegg-
ingu borganna.
Hvernig er oss unnt að
byggja borg sem er þess megn-
ug að aðlaga sig hinum
óþekktu staðreyndum sem fram
tíðin kann að bera í skauti?
Margir grundvalla álit sitt og
lausnir á statískum könnunum
og spám. En slíkar spár eru
því miður í hæsta máta skeik-
ular. Borgai'hönnuðir hafa
reynt að leysa vandann með
álíka ráðum og því að áltveða
götum vissa breikkunarspildu.
Götur úreldast á einu ári, flug
vellir á fimm mánuðum, og vel
skipulagðar borgir kafna eftir
fimm ár.
Útborgirnar, byggðarangarn
ir, eru sveínhverfi sem unga
fó'kið flýr jafnskjótt og það
kemst á legg. Le Courbu-
eier skóp Cités Radieuses og
ætlaði að leysa vandamálið en
í rauninni hafði hann fundið
upp svefnhverfi í svæsnustu
mynd. Vegirnir sem þeysa gegn
um grænar lendur hafa i raun
reynzt orsök leiðinlegra hrað-
reiða og taugaveiklunar. Hinn
einasti hluti Rotterdamborgar,
sem ekki er líflaus með öllu
er sá sem orðið hefur útundan
í endurbyggingu borgarinnar:
þar safnast saman trúðar, línu
dansarar mannlífsins.
Hindúar segja að Chadi-
garh sé með öllu óibúðarhæf,
borgin sé vestræn í allan hátt
og þvi framandi þeim austan-
mönnum. (Hér er verið að lýsa
verkum og hugmyndum fransk-
svissneska arkitektsins Le Cour
bucier en hann hefur um skeið
verið skærasta leiðarljós borg-
arhönnuða og arkitekta).
Æskuglæpir færast í vöxt en
þeir eru bein afleiðing ein-
manaleikans og leiðindanna. Þá
myndast glæpahópar og þegar
þeim hefur vaxið svo fiskur um
hrygg að þeim tekst að klóra
til sín völd, þá gýs upp nas-
ismi.
Yona Friedman er fæddur
í Búdapest árið 1923. Hann
nam við tækniskólann í
Haifa. 1957 settist hann að
í París og gaf þar út ári síð-
ar hugmyndir þær er liér
eru raktar. Kallar Friedman
þær L’architecture mobiler.
Ári síðar myndaði hann hóp
sem vann á grundvelli þess-
ara hugmynda, Group d’Et-
ude d’ architecture mobiler.
Þegar slógust margir gagn-
merkir menn í hópinn, má
þar nefna Soltan, Aujame,
Frei 0,to og fl.
Friedman er nú heims-
kunnur maður fyrir hug-
myndir sínar. Greinar hans
hafa birzt í flestum víðlesn-
um tímaritum í öllum heims
álfum og haft geysiáhrif á
þróun byggingalistarinnar.
Einnig hefur hann verið við
riðinn kennslu bæði á evr-
ópskum og amerískum há-
skólum. Hugmyndir hans
hafa verið nýttar til lausn-
ar á fjölmörgum vandamál-
um þótt ekki séu þær í heild
sinni orðnar að áþreifanleg-
um veruleika.
6 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
20. sept. 1970