Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Blaðsíða 2
Nineve Uruk Ur 7 Jcrusalew' Susa 8 Tyros ^ Ekbð+ana 9 pamaskus* Kort, sem sýnir afstöðu Babý- lon til helztu borga á þeim tíma. Babýlon ans beið baina af, þá skyldi sonur byggingameistarans tek- inn af lífi. Þau viðurlög að svipta menn frelsi, voru ekki tíl. Almennar refsingar voru sektir, eignaupptaka, líkaonleg refsing, útiegð eða dauði. Dauðarefsingu var ekki aðeins beitt út af morðum, heldur vegna meiri háttar þjófnaðar, flótta úr ríkisþjónustu, grófrar falskrar ákæru, sifjaspella og hórdóms. Enda þótt borgin hefði orð á sér fyrir siðleysi, voru samt hjónabandslögin strön/g. Til hjónabandsins var stofnað af foreldrum beggja hjónaefma. Foreldirar brúðar fengu brúð- arverð, en gáfu hins vegar fyr- ir sitt leyti brúðinnd nokkurn heimanmund, heimilistæki, bú- fé eða jarðarskika. Yfir börnum sínum hafði fað- ir algjört vald. Honum var frjálst að gefa dæfcur sínar í hjónaband, víga þær til hof- þjónustu, sem að vorum dómi er það sama sem að neyða þær tifl ólifnaðar, eða seljía þær sem hjiákonur. Hj ákonan niaut ekki sömu réttinda sem húsfneyjan. Þá var kvæntum manni heimilt að geta böm við ambáttum sín- um, ef honum fannst það rétt vera. Vildi karlmaður skilja við eiginkonu sína, þurfti hann ekki annað en að lýsa yfir ósk sinni, og þar með vax hjú- skap siiitið. Enn í dag er þetta á sama veg í heimi múhamieðs- trúarmanna. En vær-i húsfreyj- an án saka, þá varð eiginmað- urinn að láta hana haida öll- um bömunum og endurgreiða heimanmuradinn. En hefði hús- freyjan vamiræikt skyldur sínar, gat hann laekkað hana niður í ambáttarstöðu og kvænzt á ný. Ef húsfreyjan vildi skiljast fró eiginmanni sínum, varð hún að fara réttarins veg og færa sönnur á að maður henn- air hefði veriið grimmur gagn- vart henni eða atfrsekit hana. Væri hún siek um falska á- kæru, skyldi henni drekkt. Ef maður hennar framdi hórdóms- brot, það er, tók til að leggja lag sitt við gótfta konu, hlaut hún þá málsbót að bæði eig- inmanninum og viðhaldi hans skyldi drekkt. Húsfreyjan var alls ekki réttlaus framar. í rikinu var til réttur og að- eims eimn réttur. Böm presta og embættis- manna áttu að læra skrift, lest- ur, reiikninig og stjörnufræði í ströngum skóla. Babýlon varð menniinganlieg miðstöð og efna- hagsleg þungamiðja Veetur- Asíu, og hélt áfram að vera það nálega óslitið um fjórtán alda skeið, allit fram til Alexanders mikla, sem andað- ist í „hliði Guðs”. Tvennt greiddi fyrir skyndi- legum viðgangi borgarinnar og veitti henni forystuaðstöðu til langs tíma: Duttlungar Evfr.at- fljótsins og áhrif Mardúkanna. Evfrat, sem batt enda á forna fræigð borganma Úr og Úruik, tók skiömmu fyrir valda- tíð Hammúrabi að renna utan síns venjulega farvegis, og lagði þar með í eyði fonnar höfuðborgir Babýlóníu. Hin nýríka Babýlon, þrettán km vestan við Kish, naut góðs af þessu. En velgengni borgarinnar var ekki síður að þakka presta- stéttiinni, Eins og hver borg önnur við Evfrat og Tígris dýrkaði sinn eigin guð, þannig tignaði Babýlon sinn ei;gm Mardúk. Grikkir nefndu ha.nn Bel, Bíblían Meródak, og hann er skyldur Baal eða Bal í Fönikíu. Prestarnir lögðu sæmd 3Ína við að efla sirrn guð og gera hann meiri guðum nágranna- borganna. Þeir víðifraegðu vald hans og verðl'eika. Ef ógæfa dumdi yfir nálæigar borgir, túLkuðu þeir það sem duigleysi þeirra guða, sem borgirmar tiignuðu, og báru tilsvarandi lof á eigin guði. Þeir sáu fyrir hn'itmiðuðum tálknmyndum og litsikrúðuigum dýrkiunarathöfn- um til þess að ávinna fylgj- endur sínum guði. Af stakri lagni og með stuðningi hins pólitíska valds Hammúriabi tókst prestunum í Babýlon að magna vegsemd Mardúks, svo að hann hlaut viðurkenningu sem ríkisguð og guðakóngur. Hinni fornhelgu borg, Nipp- ur, gerði Babýlon erfitt um að varðveita t'ign sína. Það var nú efeki lengur staðgengill guðlsins Enlil frá Nippur, held ur Mardúks frá Babýion, sem gat talið sig drotbnara Babý- lóníu. Konunguri'rm var ekki krýndur, heldiur greip hann höndum um hendur Mardúk- Hkmiesikjumimair í stórfbofi Baibý- lonar — og það gerði hann að jarðneskri hátign. Vaxandi áhrifavald Mardiúks varð svo mikið reiðarislag fyrir Nippur að borgin drósit upp og eyddiist á fyrsta aldatug f. Kr. Babýlon kæfði Kisih fyrst og síðan Nippur. Heimisborgir seðja sig á því að sjúga blóð úr öðrum borgum, já, oft úr heilu landi. Það sýndi sig síð- ar um Sýrakúsu, Alexandríu, Rómaborg og Paríis. Haimmúrabi gerði sér far um að efla tign guðakóngsins. Senniilega á bann heiðurinn af hinu mikla Mardúktoofi, Esangila, og t röppu tiurn in um Etemenanki, sem endurreistur var á valdaskeiði Nebúkadnez- ars og hlaut síðar heknisfrægð sam „Babelstum". Turnar og hof stóðust eld- inn þegar Hetítar stormuðu fnam frá Chabtúsa árið 1531 f. Kr. og brenndu Babýlon að öðru leyti til ösku. Leifarnar af ríki Hammúrabi féllu í hend- ur Assýringa um 1250 f. Kr. Þegar uppreisn var gerð geign Assýr.inigum árið 1239 f. Kr., var Babýlon eyðilögð í annað sinn. En frægð Mardnks guðakon- umgs og dugnaður hofpresta hans vökbu þó borgina ávallt tii lífs á ný, og veittfu henni áhrifavald lanigt út fyr- ir pólitísk endimörk henniar. Jafnvel undir yfirveldi Assýr- inganna hélt Babýlon áfram að vera óvéfengd miðstöð menning- ar, já, konungar Assýringa töldu sig jarðneska fulltrúa Mardúks frá Babýlon. Svo rann upp skelfingarárið 689 f. Kr., og það virtist ætla fyrir fullt og allt að binda enda á velmegunarskeið höfuð- bongiariminiar við Evfrat Sanherib, konungur Assýríu, vann Baibýlon af Elamítum — því enn einu sinni hafði Súsa haft völd yfir „Landinu milli fljótanna” — og hann jafnaði borgina við jörðu. All- ir íbúar voru dnepnir, ÖU. hús rifin tii grunna, tröppuiturn- inin var fluttur í burtu og hon- um sökkt í næsta skurð frá Evfrat. Moldin frá Babýlon var flutt á skipum og siglt var með hamia niorður á við, og þar var henni á táknrænan hátt dneitft fyrir vindi. í þokkabót leiddi Saruherib vatn í Skurði inm í borgina og lét það skola burt síðustu leifum hennar. Áleit nú allur heimur að úti væri um heimsborgina Babýlon. Norður við Tíigris í hinni 9tórfe.nglegu Nínive, sátu konumgar Assýríu, oig þeir höfðu sundurmolað keppi naut hennar, Babýlon. En Sanherib var myrtur ár- ið 681 f. Kr. Yið völdiuan tók Ashraddon, sá er rændi Memfis, og hann tók til við að byggja Babýlon að nýju. Assúrbanipal, eftirmaður AshraddoniS, sá er rændi Þebu- borg, vann Babýlon eftir tveggja ára umsátur, og lagði hana í eyði á ný. Nú virtust örlög þessarar heimsborgar innsigluð í fjórða siinn. En í reynd var eiginleg- ur stórveldiistími hennar ekki upp runninn enn. Nabopólassar (er stjórn.aði 626—605 f. Kr.) sneri sér frá Assýrinigum, og með aðlstoð Meda eyðilagði hann Nínive jafin rækilega og Sanherib hafði eytt Babýlon 77 árum áð- ur. Þar næst byggði hann upp „hilið Guðs” tii að verða hötf.uð- borg hins nýbabýlónsk.a ríkis. Fná 602 til 562 f. Kr. sat að völdum sonur hans, Nebúkad- nezar. Með einstæðu átaki og óviðjafnanlegu bygg- ingaræði gerði hann Babýlon að heimsborg, sem menn hafa fátt til samjötfnunar við, utan Rómaborg og ef til viil New York. Hann endurreisti ekki aðeins Mardúk-thelgidám- aina stærri og glæailegri en þeir áður voru, heldur var hann augljóglega staðráðinn í að yfingnæfa skrælingjalegan glæsileifca hinnar hötuðiu og niilðurbrotnu Nínáive-'borgar. Upp úr þeim jarðvegi, sem fyrrum þrauðtfseddi þorgima, óx niú glæstasta og spilltasta borg jarðar, skömimu áðlur en babýlónsk menning leið undir lok. — Er ekiki þetta gú hin mikla Babel, sem ég hef reist að konun.gssetri með veidis- styrk mín.um og tiign minni til frægðar? segir konun.gurinn samkvæmt Dan. 4,30. Og DanieiL sagði við konung- inn í Babýlon: Það ert þú, komun.gur, sem ert orðimn mik- ill og voilduigur, og mik.illeiki þinn vaxinn svo mjög að hann nær tii himins og veldi þitt tii endimanka jarðar( Dan. 4,22). Nebúkadnezar innlimaði í ríki sitt Assýríu, Sýrland og Palegtínu. Árið 597 f. Kr. vann hann Jerúsalem, tíu árum síðar eyðiiagði hann borgina gjör samlega eftir uppreisn eina, og fór með Gyðinga í herieið- in.gu tii Babýlóníu. Þar með á- vann hann sjálfum sér og borg sinni það brennandi hatur, sem blasir við oss í bókuim spá mannanna: — Svo skal fara fyrir Babel, þessari prýði taaniumigsríkj - anna og dr.emibidjásni Kaldea, sem þá er Guð uimtumaði Sódómu og Gómorru. Hún skal aldrei framar af mönnum byggð vera, kymslóð eftir kjnmslóð skal þar emginn búa; enginn Arabi skal slá þar tjöldum sin- um og emgir hjanðmenn bæla þar fénað sinn. Urðartoettir skulu liggja þar og húsim fyll- ast af uglutm. Strútsfu/gílar skulu halda þar til ag skóg- artröllin stökíkva þar um. Sjak alar akiulu kaliast á í höllun- um og úlfar í bílífiis-söiiumum (Jes. 13). Og 137. sáilmi lýkur með þessari ægilegiu bölbæn: Babeis-dótUr, þú sem eyðileggur, heill þeim er geldur þér fyrir það sem þú hefur gert OS3. Heil.1 þeim sem þrífur un.gbörn þín og slær þeim niður við stein. Var þetta aðeins lön.gun í hefnd fyrir eyðiiieggingu Jerús.alems'borgar og musteri Saliómonis? Svo lítur út sem gremjan út af þessu ódæði standi í samhandi við henleið- inguna til Babýlon og að him hieilaga reiði staimdi í sarmbamdi við tvennt annað: Him.ingraætf- andi drembilæti höfu'ðborgar- innar og það sem Biblían ber- um orðum nefnir „hiórdám". Drembilæti og vændi eru hvort tveggja þættir, sem erfitt er að greina frá heimisborg. En í hinni fyrstu heimsborg, Babýlon, var hvort tveggja svo umfangsmikið að vart hefir síð- ar meira orðið. Öll var borgin éin drembi- lætis sýnimg, er náði hámarki í Babelsiturninum. Nebúkad- nezar byggði, og ailt sem hann byggði, var stórbrotið og mikið uim sig. D'æmalauisar bygginga- framkvsemdir hane voru mögu- legar sökum máttúruiauð'æfa lamdsdras, valds harns yfir ná- grannaþjóðunum og ekki sízt þeirra algjöru yfirráða, sem hann hafði yfir þegnum sín- um: Persón.a hvers einstakl- imigs, vinnukraftur o.g eiignir í öllu rlkiimu stóð hiinum guð- dórmlega konumgi tii umnáða, takmartkaiaiuisf eins og sjálfsiagt væri, Hann skipaði mönnum með ösnum þeirra, uxum, hest- um og kerrum að byggja múra og stíflur, að grafa fyrir tjörnum og skurðum, leggj.a skrautlegar götur, hlaða hof og hallir. Gyðingar og Egypta- ar, Sýrlendimgar og Fönik- ar byggðu með honum. Nebúkadnezar verndaði Babýlon með afar miklu múra- kerfi, er samamstóð atf fimm miúrum. Innri borgina umgirti hann tvöföddum múrahri.ng. Heródótoo taldi satnan- laigða þykkt þeirra 25 mie.tra. Þá staðhætfimgu dróigu menn jatfnan í efa, þar til fomleifa- gröftur í upphafi vorr.ar aldar sýndi að múrarnir, ásamt jarð- fyllin.gunuim middi hinna tveggja tígulsteimalaga voru 27 metrar að þyklbt. Að múrinn hafi verið hundr- að metra hár, eiins og hiinm gríski söguritari staðlhæfir verðiur þó að teljast ósennilegt. Um útlit hans segir Heródótos á þessa ledð: „Ofan á múrmn reistu menn litlar byggingar, og það var gert á þann háitt að trvær stóðu andspæmis hvor amnarri. Midli þessara turna lögðu þeir veig, þar sem aka mátti fereykjum. Hundrað hldð voru á múrnum víðs vegar, ödl gerð úr mákni, einis og hliðarstólparnir og þverbjáillkarnir.” Þessd ótfreskijulegi miúr náði í krinigium ferfhynnit borgiar- svæði beggja vegna Evtfrat- fljóts. Frá auisitri til vesturs nálðd immri bongdn 2,6 km, en frá norðri til suðura 1,5 km. Flötur.inn var 3,9 fejkillómetr- ar, minnd en borgin Úru'k hafði verið 2000 árum áður. Ef maðiur virðir aðeing fyrir aér þessar litlu fjardægðir, spyr maður hvaðan sú bu<g- mynd sé rumnin að Babýlon hafi verið stærðar borg. Marg- Framihiald á bls. 14. 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. júlí 1970

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.