Morgunblaðið - 30.11.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1868
ÞAÐ hefði einhvem tíma þótt
saga til næsta bæjar, að Hanni-
bal Valdimarsson væri sá mað-
nr, sem lýðræðissinnar í verka-
lýðshreyfingunni, þ.e. Sjálf-
stæðismenn, Framsóknarmenn,
Alþýðuflokksmenn og lýðræðis
sinnaðir vinstri menn, gætu
sameinast um sem forseta Al-
þýðusambands íslands. Sú varð
þó raunin á sjötta tímanum á
föstudagsmorgun, er fulltrúar
á þingi Alþýðusambands íslands
gengu til kosninga um forseta
ASÍ, að Hannibal Valdimars-
son var sá eini, sem þessir að-
ilar gátu sameinazt um.
Það var greinilega spenna í
loftinu, þegar Alþýðusambands
þing kom saman til fundar á
mánudaginn var. Eftirvænting-
in snerist í fyrstu um kjör þing
forseta, sem frestað var til
þriðjudags, en þegar á mánu-
dag mátti heyra þingfulltrúa
pískra saman um væntanlegt
forsetakjör. „Ætli það verði
ekki gamli maðurinn aftur“,
heyrðist sagt á göngunum
skömmu eftir að Hannibal lýsti
því yfir, að hann gæfi ekki kost
á sér til endurkjörs. „Hanni-
bal er bezti maðurinn í þetta",
sagði einn þingfulltrúi við mig
á þriðjudag.
XXX
Nokkru áður en Alþýðusam-
bandsþing kom saman var orð-
ið ljóst, að fylkingar um kjör
forseta og miðstjórnar mundu
skipast með öðrum hætti en ver
ið hefur um langt skeið. Fyrir 14
árum var Hannibal Valdimars-
son kjörinn forseti ASÍ með
tilstyrk kommúnista og því
embætti hefur hann haldið síð
an. Að vísu hefur oft munað
mjóu, aðeins örfáum atkvæðum
en á síðasta þingi var Hannibal
kjörinn mótatkvæðalaust. Hinn
pólitíski klofningur innan Al-
þýðubandalagsins hlaut hins
vegar að koma fram á þessu
Alþýðusambandsþingi. Sam-
vinnan hófst á ASÍ-þingi fyrir
14 árum og endahnúturinn var
rekinn á samstarfsslitin á ASÍ-
þingi nú. Jafnframt hefur það
legið fyrir um nokkurt skeið,
að Hannibal Valdimarsson
hyggðist ekki gefa kost á sér til
endurkjörs í ASÍ, enda orðinn
roskinn maður og vafalaust far
inn að þreytast á erilsömu
stjómmálavafstri og erfiðum
samningaviðræðum á ári hverju
fyrir verkalýðssamtökin. Það
lá einnig í loftinu, að Hannibal
hefði hug á, að Björn Jónsson,
samstarfsmaður hans á Alþingi
og helzti verkalýðsleiðtogi
nyrðra yrði eftirmaður hans í
AJSÍ. Til þess að svo gæti orð-
ið var Ijóst, að takast yrði sam
staða milli Sjálfstæðismanna,
Alþýðuflokksmanna, Framsókn-
armanna og stuðningsmanna
Hannibals og Björns um for-
setakjör og kjör til miðstjóm-
ar.
Kommúnistar lögðu strax
áherzlu á það fyrir þingið að
koma í veg fyrir, að Hannibal
og Bjöm héldu áhrifum sín-
tun í Alþýðusambandinu. Þeir
munu hafa snúið sér til Alþýðu
flokksins og óskað eftir viðræð
um um samstarf á þinginu. Að
vísu er ekki ljóst, hvað á milli
þessara aðila fór en þó má telja
líklegt, að kommúnistar hafi
kynnt undir áhuga Jóns Sig-
urðssonar, formanns Sjómanna
sambandsins, eins af forustu-
mönnum Alþýðuflokksins í
verkalýðshreyfingunni, á for-
setaembættinu, með alls kyns
gylliboðum.
Sjálfstæðismennirnir á ASf-
þingi, sem reyndust vera ann-
ar stærsti hópurinn þar, voru
í erfiðri aðstöðu — sitjóimaTsmn
ar á Alþýðusambandsþingi,
sem saman kom á sérlega erf-
iðum tímum. í þeirra röðum
mun strax hafa komið upp sú
skoðun, að fráleitt væri að
hugsa sér forseta Alþýðusam-
bandsins úr öðrum hvorum
st j órnarf lokkanna, einf aldlega
vegna þess, að sá maður væri
settur í óþolandi aðstöðu í kjara
samningum í vetur. Til þess að
sannfæra launþega, um að
hann bæri fremur hag þeirra
fyrir brjósti en hollustu við rík
isstjórnina, yrði stjórnarsinni í
forsetastóli að sýna enn meiri
ósveigjanleik en stjórnarand-
stæðingur. Þess vegna voru
margir Sjálfstæðismennirnir á
ASÍ-þingi fremur hlynntir því
að styðja Björn Jónsson til
pingforseta og síðar kom í ljós,
að þeir voru einnig reiðubúnir
til að styðja hann í embætti for
seta ASÍ.
Framsóknarmenn á þinginu
fylgdu mjög svipaðri stefnu og
Sjálfstæðismenn. Þeir studdu
Björn Jónsson til þingforseta
og voru einnig reiðubúnir til
að styðja hann til forseta ASÍ.
Leikur enginn vafi á því, að
afstaða Framsóknarmanna á
þinginu hefur orðið þeim til
styrktar innan verkalýðshreyf-
ingarinnar almennt og ekki síð
ur á stjórnmálasviðinu.
xxx
Á mánudagsmorgun, daginn
sem ASÍ-þingið hófst varð ljóst,
að allt var í tvísýnu um kjör
þingforseta. Annars vegar hófu
kommúnistar undir forustu
Lúðvíks Jósepssonar mikla
sókn á hinum pólitíska vett-
vangi til þess að hræða menn
frá því að styðja Bjöm Jóns-
son til þingforseta og forseta
ASÍ. Þessi sókn beindist að
Sjálfstæðismönnum, Framsókn-
armönnum og Alþýðuflokks-
mönnum. Öllum þessum aðil-
um var sagt, að ef svo færi,
sem horfði, mundu kommúnist-
ar dr aga sig út úr Alþýðusam-
bandinu og leggja út í harða
verkfallapólitik með þau félög,
sem þeir hefðu yfir að ráða, svo
sem Dagsbrún, Trésmiðafélagið
og Járnsmiðafélagið. Jafnframt
voru Framsóknarmenn brýndir
á því, hvort þeir ætluðu að
ganga til samstarfs við stjcm-
arsinna á ASÍ-þingi. Hins veg-
ar varð ljóst, að Alþýðuflokks-
menn léku dularfullan leik,
sem erfitt var að átta sig á en
þó lá í augum uppi, að þeim
var þvert um geð að styðja
Björn Jónsson til nokkurra
virðingarembætta. Þessi af-
staða Alþýðuflokksmanna þarfn
ast nánari skýringar við.
Flokksþing Alþýðuflokksins
samþykkti í rauninni opinbert
tilboð til Hannibals og Björns
um að ganga í Alþýðuflokkinn.
Þessi samþykkt var þó gerð í
andstöðu við helztu forustu-
menn Alþýðuflokksins í verka-
lýðshreyfingunni, alla vega Jón
Sigurðsson en vera má, að Ósk
ar Hallgrímsson hafi látið mál-
ið afskiptalaust. Afstaða flokks
þings Alþýðuflokksins er í raun
inni mjög eðlileg. Hannibal og
Björn eiga á hinum pólitíska
vettvangi þrjá leiki. f fyrsta
lagi að stofna nýjan flokk. Sá
flokkur mundi hazla sér völl
milli Alþýðuflokksins og
kommúnistaflokksins og aug-
ljóslega verða báðum þessum
flokkum hættulegur, Alþýðu-
flokknum ekki síður. í öðru lagi
að efna til kosningabandalags
við Alþýðuflokkinn. Slíkt kosn
ingabandalag mundi styrkja A1
þýðuflokkinn en skapa komm-
únistum erfiðleika. í. þriðja
lagi að ganga í Alþýðuflokk-
inn. Augljóst var, að miklu
skipti um endanlega afstöðu
Hannibals og Björns til þess-
ara valkosta, hversu færi um
samstarf við Alþýðuflokks-
menn á ASÍ-þingi. Þess vegna
var það rökrétt frá hagsmuna
sjónarmiði Alþýðuflokksins að
taka upp góða samvinnu við
Hannibalista á ASÍ-þinginu.
Nú gerðist það hins vegar, að
sambúð þessara aðila á þinginu
var mjög erfið. Að sumu leyti
kann það að stafa af því, að
Hannibal og Björn hafi ekki
fremur en fyrri daginn hirt um
að tala við mennina, sem þeir
vildu samvinnu við en að öðru
leyti komu hér einnig til per-
sónulegar ástæður helztu for-
ustumanna Alþýðuflokksins í
verkalýðshreyfingunni, sem sé
þær, að verkalýðsleiðtogar á
borð við Hannibal og Björn og
þá ekki sízt hinn síðarnefndi
mundu fljótlega skyggja á
þá verkalýðsmenn, sem
fyrir eru í Alþýðufkykknum.
Þetta tvennt eru líklegustu skýr
ingamar á afstöðu Alþýðu-
fLokksmannanna til þeirra tví-
menninganna.
Kjör þingforseta fór sem
kurunugt er á þann veg, að
Alþý'ðuflokksmenn sátu hjá,
Bjöm Jónsson fékk 156 aitkv.
við aðra atkvæðagieiðslu en
Guðjón Jónssoo, frambjóðandi
kommúnista 118 og 73 skiluðu
auðu. Það voru Aiþýóuflofeks-
mennimir o.fl. Atkvæðatala
kommúnista kom mönnuir.
nokkuð á óvart e*n siíðar kom í
Ijós, að 10—16 Framsóknar-
menn mundu hafa gredt Guð-
jóni atkvæði, þannig a’ð raun-
verulegur styrkleiki kommun-
ista hafi verið um 105—110 at-
kvæði. Þessi atkvæðagreiðsla
sýndi hins vegar glögglega, að
Alþýðuflokksmenn voru í lykiil-
aðstöðu á þinginu og gátu sem-
ið á báða bóga, ef þeir hefðu
löngun til. Fyrst í stað voru
vafalaust tilhneigingar txl þess
hjá Alþýðuflokksmönnum að
hugsa sem svo, að ekki væri
óéölilegt, að Alþýðuflokfcsmað-
ur væri forseti Alþýðusam-
bandsins en þegar líða tók á
þingið varð þó æ ljósara, að
Alþýðuflokksmenmrriir gerðu
sér grein fyrir því, að hvorki
væri hyggilegt að bjóða Alþýðu
flokksmann fram til forseta
ASÍ né líklegt að hann næði
kosningu, þar sem búast mætti
við, annað tveggja, að Hanni-
balistar og Framsóknanmenn
stæ'ðu þá saman um þriðja
frambjóðanda eða greiddu fram
bjóðanda kommúnista atkvæði
til þess að forða því, að stjórn-
arsirmi yrði kjörinn forseti ASI.
Það var þó ekki fynr en á
fimmtudag um hádegisbilið, að
ljóst varð hver afstaða Alþýðu-
flokksmanna yrði. Hún var sú,
að skora á Hannibal Valdimars-
son a!ð gefa kost á sér á ný.
Fengizt hann ekki til þess
mundu Alþýðuflokksmennirnir
væntanlega fallast á að styðja
Björn Tónsson. Ástæðan fyrir
því, að Alþyðuflokksmennirnir
gátu fremur fellt sig við Hanni-
bal er líklega sú, að fullvíst má
telja, að þetta verði allra síð-
asta kjörtímabil Hannibals og
að fjórum árum liðnum getur
margt verið breytt frá því sem
nú er. Hannibai mun í fyrstu
hafa neitað algjörlega a‘6 fara
fram aftur og kom þá hlutur
Björns upp á ný og var þá tal-
að um þarrn möguleika, að Al-
þýðufiokVsmaður yrði varafor-
seti. En málin sigldu í strand á
nýjan leik er Alþýðuflokks-
mennimir kröfðust þess að fá
fjóra menn í miðstjórn ASI.
Aðrir aðilar gátu efeki fellt sig
við það og endirinn va’-ð sá,
sem allir vita, að á ný var leit-
a!ð til Hannibals um endurkjör
og gaf hann þá kost á því jafn-
framt því, sem Björn Jónsson
var kjörinn varaforseti. í mið-
stjórn ASÍ eiga nú sæti 4
kommúnistar, 3 Aiþýðuflokks-
menn, 3 Sjálfstæðismenn, 2
Framsóknarmenn og 1 óháður,
ásamt forseta og varaforseta
xxx
Hvað þýða nú þessi úrslit?
I fyrsta lagi það, að pólitísk
aðstaða Hannibals Valdimars-
sonar og Bjöms Jónssonar hef-
ur styrkzt mjög. Þeir verða í
forustu verfealýðsoamtakanna
næstu fjögur ár. Ekki fer hjá
því, að sú staðreynd verði þeim
til firamdráttar á vettvangi
st j ór nmálanna.
í öðru lagi eru kommúnist-
ar nú veikari innan ASÍ en í
sL 20 ár. Eðvarð Sigurðsson var
boðinn fram af þeirra hálfu bæði
í forsetaembættið og varafor-
setaembættið og hlaut að vísu
töluvert meira fylgi en komm-
únistar einir höfðu yfir að ráða.
í sjálfu sér er það ekkert óeðli-
legt, að maður á borð vfð
Eðvarð Sigurðsson njóti veru-
legs p'jrsónufylgis innan verka-
lýðssamtakanna og hefur það
vafalaust kcmið fram í þessum
atkvæðagreiðslum. Eftir stend-
ur hins vegar sú staðreynd, að
kommúnistar sfóðu að mestu
eiinir ó þessu þiinigi, og að-
staða þeirra innan ASÍ hefur
gjörbreytzt. Síðasta vígi þeirra
í verkalýðshreyfingunni er nú
Dagsbrún.
Alþýðuflokksmenn og Sjálí-
stæðisflokksmenn hafa s'tyrkt
mjög stöðu sína innan verka-
lýðssamtakanna og hafa nú
veruleg áhrif innan ASÍ. Raun
ar má segja að Sjálfstæðismenn
irnir á þinginu undir traustri
forustu Péturs Sigurðssonar
hafi verið kjölfestan í samstarfi
lýðræðisaflanna á Alþýðusam-
bandsþinginu nú. Rétt er samt
að undirstrika, að stjórn-
arandstæðingar eru enn í meiri
hluta í miðstjórn ASÍ, þeir eru
þar 8 gegn 6 og 1 óháður.
XXX
Umræður um kjara- og at-
vinnumál urðu ekki eins miklar
á þinginu og búast mótti við.
Sjálfsagt hefur þa’ð annars veg-
ar stafað af viðamikilli af-
greiðslu nýrra tillagna um
skipulag ASÍ, sem ekki verða
gerðar að umtalsefni hér og
hins vegar vegna eftirvænting-
arinnar um forsetakjör og mið-
stjómarkjör.
1 rauninni sögðu tvær ræður,
sem fluttar voru um kjaramálin
allt sem segja þurfti um þau
mál. Það voru ræður Björns
Jónssonar og Eðvarðs Sigurðs-
sonar. Nákvæm athugun á þeim
ræðum lefðir í ljós, a > báðir
stefna að sama marki, að koma
í veg fyrir kjaraskerðingu lág-
launamanna eða almenns launa
fólks, svo og að tryggja verði
næga atvinnu í landh u. Að
vísu er varhugavert að draga
of almennar á.lyktanir af slík-
um ræðum, en þó fannst mér
tónninn í þeim vera fremur já-
fcvæður og benda til þess, að
báðir þessir m’enn muiruu leitaist
við að finna vi'ðunandi lausn á
hinum erfiðu vandamálum, sem
framundan eru og úrlausnar
krefjast.
Að lokum þetta: iýðræðisöfl-
in stóðu saman á þessu þingi
ASÍ. En það væri mikill mis-
skilningur að halda að menn á
borð við Björn Jónsson eða
Hannibal Valdiimarsson verði
meðfærilegri í samningum vi’ð
ríkisvaldið en einhverjir aðrir.
Þvert á móti má búast við, að
þeir og miðstjórnin öli, haldi
fast á sínum málum, þegar út í
samninga er komið. Þótt þingið
sjáift hafi mótazt mjög af því,
hvernig þingfulltrúar skiptust í
pólitískar fylkingar, hefur
reynslan sýnt, að þegar til sarnn
inga kemur, er sterk íagleg sam
staða innan verkalýðshreyfing-
arinnar.
Þeir, sem kjörnir hafa verið
ti.l forustu í verkalýðssamtök-
um reyna eðhlega að breg'ðast
ekki því trausti. Það ber því að
líta á niðunstöður þessa sögu-
lega ASÍ-þings með raunsæi —
og hóflegri bjartsvni.
Styrmir Gunnarsson.
Frá 31. þingi ASÍ