Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1966, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1966, Blaðsíða 1
Portúgal eða e. t. v. litlu seinna, árið 1476, lesið „Medea“ eftir Seneca. Nokkr- ar ljóðlínur úr þessum sorgarleik hins spánsk-róiinverska skálds sköpuðu hreinustu draumahöll í hugarheimi hans, en hann var þá gagntekinn af trú sinni á hamingjustjörnu sína. Þessar ljóðlínur áttu eftir að fá bein áhrif á líf hans. í öðrum þætti „Medea“ eru eftirfarandi ljóðlínur: venient annis Saecula senis quibus oceanus Vincula rerum laxet: et ingens Pateat tellus: Tiphysque novos Detegat orbes: nec sit terris Ultima Thyle. Kólúmbus hefir sjálfur þýtt þessar Kom Kdlúmbus til íslands? 1\| ýlega kom út bók, er hinn J. 1 kunni spánski rithöfund- ur Salvador de Madariaga hefir rit- að um Kristófer Kólúmbus og landafundi hans. Bók þessi er jöfn- um höndum ævisaga hins mikla landkönnuðar og saga þess tíma- bils, sem ævi hans nær yfir, og þess umhverfis, sem hann lifði í, og mótaði hann, sem hann barðist í til sigurs og sem að lokum sigraði hann. Ljóst er, að Madariaga hefir lagt í það mikla vinnu að kanna sögu- legar heimildir frá þessum tíma, einkum það, sem snertir Kólúmbus og ferðir hans og þó sérstaklega það, sem á daga hans dreif áður en hann lagði í vesturferð sína. En auk þess að vera merkt sagnfræðirit, er bókin afburða skemmtilega skrifuð og heldur athygli lesandans ó- skertri til síðustu blaðsíðu. Tilefnið til þess, að ég vek atlhygli á bók þessari, er það, sem sagt er um ferð Kólúmbusar til íslands. Eins og mjög margt í ævi þessa manns hefir sá þáttur jafnan verið hulinn mikilli leynd. Að því er ég bezt veit og má þó vera, að það sé ekki a-llskostar rétt, þá hafa sagnfræðingar meira en dregið í efa, að ferðin til íslands hafi nokkurn tíma verið farin og er svo raunar greinilegt af því, sem Madariaga segir. Hann er hinsvegar mjög á ann- arri skoðun um það og setur fram all- sterkar likur fyrir því, að ferðin hafi verið farin og átt sinn þátt í því að móta skoðanir Kólúmbusar á því, að sjóleiðin til Indlands lægi í vesturátt ylir Atlantshaf. einum stað í bók sinni ræðir Madariaga um Filliastre kardinála, sem frægur hefir orðið fyrir skrif sín og kenningar um landafræði. Segir svo orðrétt um kardinála þennan: „Arið 1427 gerði hann landakort á 26 blöð- um. í þessu safni er að finna kort af Grænlandi, sem einn af samverka- mönnum hans, að nafni Claudius Cymforicus frá Wales, hafði gert. Á því korti má lesa eftirfarandi: „Handan við þennan flóa liggur Grænland, sem er í nágrenni eyjarinnar Thule, sem ligg- ur fyrir austan það. Þessvegna nær 'kortablað þetta yfir öll lönd Norðurs- ins allt að óþekktu landi“. Ptoleineus Eftir Davið Ólafsson Kristófer Kólúmbus nefnir ekki þetta land og maður getur gengið út frá, að hann hafi ekki þekkt það“. Nokkru síðar kemur Madariaga enn að íslandsferðinni og nú ýtarlegar og er rétt að taka þann kafla hér upp orð- rétt. „Maður getur því með réttu gengið út frá því, að hann (þ.e. Kólúmbus), 25 ára gamall árið 1476, hafi kunnað allvel latneska tungu og að hann hafi þá þegar verið búinn að lesa meira en einn hinna sígildu höfunda. Senni- lega hafði hann, áður en hann kom til ljóðlínur og skrifað þýðinguna í Spá- dómsbók sína. Þýðingin er lausleg og á að gefa til kynna merkingu þess, sem í ljóðlínunum felst, en frumtextinn kemur þó fram: „Þagar seinni ár heimsins koma kem- ur sá tími, að úthafið leysir bönd hlutanna. Nýtt stórt land mun birtast og nýr sæfari mun koma í líkingu við þann, sem einu sinni var stýrimaður Jasons og hét Thyphis. Hann mun finna nýjan heim og þá mun Thule ekki lengur vera hið síðasta af lönd- unum“. 1. essar ljóðlínur frá Seneca hafa djúp áhrif á hann. Hið spádómslega og tilhneigingin til að lesa spásagnir út úr öllu, sem hann las, var ávallt sterkur þáttur í fari hans. Það er því ekkert líklegra en, að hann hafi í febrúar 1477 verið á íslandi, sem var Thule þeirra tíma, og 100 mílur handan við „hið síðasta af löndunum". Allt bendir á, að Kólúmbus hafi siglt til íslands enda var hann þá þegar gagntekinn af trúnni á köllun sína. En af hverju fór hann til Thule? Ef maður sleppir þessu trúar- atriði hans þá er enginn grundvöllur fyrir þessari ferð, og að lokum lendir maður þar, sem ævisöguhöfundar hans, sem eru jákvæðastir og skynsamlegastir, gera, að hafna því algerlega, að þessi ferð hafi nokkurntíma verið farin. En það, sem Kólúmbus hefir sjálfur sagt, leyfir engar slíkar efasemdir. Las Cas- as segir: „Hann skrifaði nokkrar at- 'hugasemdir, sem fjölluðu um það, hvort öll fimm heimssvæðin væru byggileg. Hann sannar þetta og byggir á eigin reynslu sem sæfari, og hann skrifar eftirfarandi: „Ég sigldi árið 1477, í febrúar, 100 mílum lengra en eyjan Thule liggur, en austurhlið hennar ligg- ur 73° frá miðjarðarlínu en ekki 63° eins og sumir halda fram. Hún liggur heldur ekki innan þeirrar línu, sem takmarkar hið vestlæga meginland, eins og Ptolemeus segir, heldur ligg- ur hún töluvert vestar. Er eyjan á stærð við England. Englendingar, eink- um frá Bristol, sigla þangað með verzl- unarvöru. Þegar ég fór þangað var haf- ið ekki frosið enda þótt flóðöldur væru Iþar mjög miklar svo að á nokkrum stöðum náði flóðhæðin tvisvar á dag 25 álnum og lækkaði svo um jafn mik- ið“. Þær landfræðilegu skekkjur, sem eru í þessari frásögn, mæla ekki gegn sann- leiksást Kólúmbusar heldur þvert á móti staðfesta hana. Nokkrir þeirra, sem gagnrýnt hafa hann á seinni tím- um, líta svo á, að hann hafi stært sig af þessari ferð án þess að hafa annað til að byggja á en það, sem hann hafði séð á sjókortum. Ef þessu væri svo var- ið þá bæri það ekki aðeins vott um skort á heiðarleika heldur væri það einnig skortur á skynsemi, að ætla sér að leiðrétta kortagerðarmenn og sæfara undir slíkum kringumstæðum. Aug- sýnilega hafði Kólúmbus raunverulega verið á íslandi eða á Thule eins og menn þá nefndu það. Ef þörf er frek- ari sönnunar fyrir því en áhuga hans á „hinu síðasta landi“, þá mundi ein- mitt ákafi hans í því að leiðrétta aðra í atriðum, sem þeir höfðu látið í ljós skoðun sína á, færa slíka sönnun. Hann hélt þangað til þess að sjá hvernig Thule iiti út og hvernig um- horfs væri 100 mdlum norður af því; hann vildi vita nánar um hvort íshaxið væri fært að vetrarlagi. Það er mjög líklegt, að hann hafi þar norður frá heyrt meira eða minna óljósar frásagn- ir urn lönd í vestri, sem norrænir sæiax'- Framihald á bls. 6. Siuvador de Madariaga

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.