Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1966, Blaðsíða 5

Uthlutun listamannafjár
Eftir Sigurð
yrir tæpum tveimur árum
birti ég hér í Lesbókinni
grein um úthlutun listamannafjár
þar sem ég bar fram ýmsar að mín-
um dómi tímabærar spurningar og
vitnaði í þau ummæli Helga Sæm-
undssonar, sem situr í úthlutunar-
nefndinni, að störf hennar einkennd-
ust „af skipulagsleysi og handa-
hófi“. Bar ég meðal annars fram
þá kröfu, sem margsinnis hefur ver-
ið áréttuð af nefndarmönnum sjálf-
um og ýmsum öðrum, að Alþingi sæi
sóma sinn í að setja hið bráðasta
lög um úthlutun listamannalauna.
Svör við spumingunum til nefndar-
innar hafa ekki fengizt, og Alþingi
hefur ekki aðhafzt neitt það sem
létt gæti af nefndarmönnum þeirri
hvimleiðu kvöð að strá um sig millj
ónum króna af almannafé af algeru
handahófi.
Um það er víst engum blöðum að
fletta, að hið makalausa kák, sem út-
Ihlutunarnefndin heíur gert sig bera að
ár eftir ár, stafar að talsverðu leyti af
skorti á leiðbeiningum eða reglum um
imarkmið og tiihögun úthlutunarinnar,
en 'hitt verður jafnframt æ ljósara með
hverju árinu sem líður, að pólitísk hlut-
drægni og gerræði færist í aukana, og
blasir það hvað skýrast við þegar litið
er á úthlutun tveggja síðustu ára. Þess-
um þætti úthlutunarinnar ber meirihluti
nefndarinnar fulla ábyrgð á, og verður
honum ekki nógsamlega mótmælt, þvi
hann er þjóðarsmán.
Þegar litið er yfir þá fjóra dilka, sem
nefndinni þykir hlýða að draga lista-
menn þjóðarinnar í, verður með engu
móti ráðið, eftir hvaða reglum hafi ver-
ið farið, enda jafnan vandasamt að
flok'ka listamenn af skynsaimlegu viti.
Um efsta flokkinn virðist þó aldursregl-
an hafa verið meginleiðarvísirinn: í
honum lenda menn sem eiga að baki
sér langt æviverk, en mat á því virðist
lítt koma til álita, svo ótrúlega sundur-
leitur sem Ihópurinn er.
Um neðri flokkana þrjá virðist
hins vegar ráða svo fullkomið handaihóf,
að manni er óskiljanlegt hvers vegna
nefndin er að burðast með þessa flok'ka-
skiptingu. Þar er hvorki farið eftir
magni þeirra verka, sem listamennirnir
hafa skilað, né gæðum þeirra. Tökum
rithöfunda sem dæmi. Sé það magnið
eem ræður úrslitum, hvers vegna eru þá
höfundar eins og Guðmundur Ingi
Kristjánsson og Snorri Hjartarson í öðr-
um flokki, en Agnar Þórðarson og Þór-
unn Elfa Magnúsdóttir í þriðja flokki, og
Rósberg G. Snædal í fjórða flokki? Séu
hins vegar gæðin látin skera úr, hvers
vegna eru þá Vilhjálmur S. Vilhjálms-
eon, Elínborg Uárusdóttir og Þorsteinn
Valdimarsson í öðrum flokki, en Jón
Helgason prófessor, Jakob Jóh. Smári,
Jón úr Vör og Geir Kristjánsson í þriðja
flokki, og Oddur Björnsson og Einar
Bragi í fjórða flokki? Ef hvorki magn
A. Magnússon
né gæði koma ti'l álita, eftir hverju er
þá farið?
Svipuðum spurningum mætti varpa
fram um menn í öðrum listgreinum,
sem flokkaðir eru af sama handahófi.
Hinn handahófslegi dilkadráttur ís-
lenzkra listamanna er fyrst og fremst
varhugaverður og jafnvel ískyggilegur
fyrir þá sök að þorri landsmanna lítur
á úfhlutun listamannafjár sem nokkurs
konar einkunnagjöf, verðlaun eða opin-
bera viðurkenningu fyrir unnin afrek.
Hvað sem segja má um líkindi til
skynsamlegs mats á ólíkum listamönn-
um ólíkra listgreina þá liggur í augum
uppi að allt sanngjarnt mat á listrænum
Þorkell Sigurbjörnsson
verðleikum er vitavonlaust eins og út-
hlutunarnefndin er saman sett. í henni
sitja þrír menn sem eitthvað hafa fjall-
að um bókmenntir, en bera að því er
virðist lítið sem ekkert skynbragð á
aðrar listir. Hinir fjórir hafa ekki annað
til brunns að bera á þessum vettvangi,
svo vitað sé, en pólitíska hollustu (auk
þees sem tveir þeirra eru albræður
þriggja fjárþegar). Mér er það
raunar furðuefni að sumir þessara
manna skuli láta nota sig til svona
verka, jafnvel þó þeir fái álitlega þókn-
un fyrir.
S vo bölvað sem handahófið við út-
hlutunina er, þá er þó hitt háifu verra,
hvernig listamannalaunin eru beinlínis
notuð til að þægja pólitískum jábræðr-
um og hegna þeim sem dirfast að hafa
róttækar skoðanir eða gagnrýna ríkj-
andi aldarhátt og ráðamenn.
Á undanförnum árum hefur hið póli-
tiska gerræði orðið æ freklegra, og má
segja að keyrt hafi um þverbak í ár.
Nú blasti það sem sé við öllum lands-
lýð, vegna þess að tveir ungir höfundar,
þeir Jóhannes Helgi og Ingimar Erlend-
ur Sigurðsson, höfðu sent frá sér stór
skáldverk fyrir jólin þar sem óvægiiega
var veitzt að íslenzku þjóðfélagi sam-
tímans og nokkrum máttarstólpum þess.
Þó bæði þessi verk væm stórgölluð,
einkanlega þó „Borgarlíi", voru þau
mun mikilsverðara framlag til íslenzkra
bókmennta en obbinn af þeim vaðli sem
árlega er launaður af almannafé, og
báðir ‘höfðu þessir höfundar áður sent
frá sér athyglisverðar bækur. Hér virð-
ist úthlutunarnefndin kinnroðalaust
hafa fetað í fótspor ‘þeirra sovézku
menningarforkólfa sem með ýmsum
hætti hafa ofsótt þarlenda rifhöfunda, ef
þeir hafa farið út af opinberri réttlínu
í Skrifum sínum.
essu til áréttingar vii ég enn
nefna nöfn tveggja róttækra rithöfunda
sem ættu flestum öðrum fremur skilið
að fá opinbera viðurkenningu og fjár-
hagsstyrk við erfiðar aðstæður fyrir
mikilvægt framlag til íslenzkra bók-
mennta. Annar þeirra er Guðbergur
Bergsson, sem er tvímælalaust einn
langbezti- yngri prósahöfundur okkar og
hefur skilað verkum sem setja hann á
bekk með fremstu rithöfundum. Hinn
er Þorsteinn frá Hamri sem sömuleiðis
er bezta ljóðskáld okkar undir þrítugs-
aldri og þó lengra væri til jafnað. Báð-
ir hafa þessir menn verið beittir hróp-
legu ranglæti, án efa vegna pólitískrar
afstöðu sinnar.
Og enn má tína til mörg nöfn þessu
til áréttingar. Úr hópi ljóðskálda:
Hannes Sigfússon, Sigfús Daðason,
Stefán Hörð Grimsson, Jón frá Pálm-
holti og Dag Sigurðarson. Úr hópi
sagnaskálda: Blías Mar, Kristján Bend-
er, Friðjón Steifánsson og Steinar Sigur-
jónsson. Úr hópi lei'kskálda: Erling E.
Halldórsson, Bjarna Benediktsson frá
Hofteigi, Guðmund Steinsson og Magnús
Jónsson. Allir eru þessir höfundar rót-
tækir í einibverjum skilningi, þó ekki
verði settur á þá alla flokksstimpill,
enda skiptir það ekki meginmáli.
Enda þótt mér komi ekki til hugar að
Þorsteinn frá Hamri
Guðbergur Bergsson
leggja ofangreinda höfunda að jöfnu,
geng ég þess ekki dulinn að skerfur
þeirra hvers um sig til íslenzkra bók-
mennta er miklurn mun veigameiri en
verk margra þeirra höfunda sem ár eftir
ár prýða skrá úthlutunarnefndar nöfn-
um sínum. Nú er að sjálfsögðu erfitt
að færa óyggjandi sönnur á, að hér sé
um pólitíska ofsókn að ræða, en vissu-
legia er það einkennileg tiiviljim, svo
ekki sé rneira sagt, að þessi stóri hópur
róttækra höfunda, sem margir eru í
fremstu röð, skuli vera settur hjá, með-
an fjölmennum hópi bögubósa er um-
bunað ár eftir ár.
Af umtalsverðum höfundum, sem fá
ek'ki listamannalaun og ekki teljast rót-
tækir, man ég ekki í svipinn eftir nema
Matthíasi Johannessen, en hann hefur
búið svo um hnútana að hann sé ekki
borinn upp í útJblutunarnefndinni, með-
an ekki fást skýr svör við því, hvort
um er að ræða viðurkenningu eða styrk.
Mró ég sé ekki jafnkunnugur öðr-
um listgreinum, fór ekki hjá því að
einnig þar vekti útihlutunin furðu mína.
Þannig er t.d. ýmsum tónskáldum út-
hlutað listamannalaunum, flestum von-
andi að verðleikum, þó sum þeirra hafi
ekki verið ýkja stórvirk, svo kunnugt
sé. Hins vegar voru tvö allra efnilegustu
ungu tónskáldin sett hjá bæði í fyrra
og í ár, þeir Þorkell Sigurbjörnsson og
Leifur Þórarinsson. Þó hefur Þor-
kell bæði samið mörg tónverk
sem flutt hafa verið á tónleikum
hér og ráðizt í það þrekvirki fyrstur
íslenzkra tónSkálda að færa hér upp
frumsamda óperu, sem vakti athygli.
Leifur hefur einnig verið afkastamikið
tónskáld og meðal annars samið tónsmíð-
ar við leikhúsverk sem hér hafa verið
sýnd. Hvers eiga þessir menn að gjalda?
Ég vék að því í áðurnefndri grein, að
þeir túfkandi listamenn sem væru á
föstum launum hjá Þjóðleikhúsinu og
Sinfóníuhljómsveitinni ættu að réttu
lagi ekki að þiggja listamannalaun, þar
sem þeir hefðu lífsframfæri af list sinni
hjá ríkinu. í ár fengu tveir fastráðnir
leikarar Þj óðleikhússins listamanna-
laun, Baldvin Halldórsson og Krist-
björg Kjeld, og fæ ég ekki skilið hver
sé forsenda þess. t
\
■ilð öllu þessu athuguðu (og er þó
einungis fátt eitt talið) virðist mér liggja
í augum uppi, að handahóifið við úthlut-
u.. listamannafjár verði ekki lengur
þolað, og þaðan af síður sú tilhneiging
20. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5