Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1965, Blaðsíða 2

Þegar Gústaf VI, Adólf, kon-
ungur Svía og Gauta, sett-
íst í hásætið eftir föður sinn, Gústaf
V, árið 1950, valdi hann sér að eink-
unnarorðum „Plikten framför allt“
(„skyldan öllu æðri“). Með réttu
má segja, að þessi einkunnarorð
hæfi konungi vel.
Hefði honum fundizt í æsku, að hann
væri frjáls að því að velja sér ævistarf,
væri hann nú heimsþekktur fræðimaður
eða visindamaður. Hann hefði varið æv-
inni einvörðungu til vísindalegra rann-
sókna, einkum á sviði fornleifafræði,
þjóðfræða og grasafræði. Þótt hann hafi
orðið að iðka þessar fræðigreinar sem
áhugamál ásamt listmunasöfnun og
skipulagningu landslagsgarða, hefur
hann orðið þekktur víða um lönd fyrir
rannsóknir sínar og þekkingu á þessum
efnum. Hann hefur tekið þátt í upp-
grefti fornleifa á Grikklandi, Kýpurey,
Ítaiíu, í Austurlöndum nær, Kína og
Svíþjóð, og hann hefur skrifað lærdóms-
legar greinar um árangur rannsókna
sinna í tímarit sérfræðinga um heim
allan.
S tundum hlýtur freistingin að
hafa verið sterk til að láta undan fræði-
mannséðlinu og gefa sig heilan og ó-
skiptan að vísindalegum rannsóknum,
þótt skylduræknin yrði jafnan yfirsterk-
ari. Faðir hans varð 93ja ára gamall, svo
að Gústaf Adólf var krónprins í 45 ár
(1905—1950), eða þangað til hann var
orðinn 68 ára gamall. Það hefur einnig
ýtt undir löngun hans til að, láta undan
freistingunni, að innan konungsfjöl-
skyldunnar, Bernadottunga, voru stund-
urn skiptar skoðanir á því, hvert hlut-
verk konungdæmisins væri, eða hvort
það ætti yfirleitt nokkurn rétt á sér í
heimi nútímans.
Ciústaf Adólf mun þó aldrei hafa
dregið í efa gildi og hlutverk konung-
dæmisins, sem hann átti að erfa. Vitað
er, að eftir því sem árin liðu, styrktist
hann í trú sinni á það, að hann ætti
erindi upp í hásætið;þar biði hans verð-
ugt hlutverk, og sænska kórónan væri
þess virði, að eftir henni væri beðið
hálfan fimmta áratug. Að þessari niður-
stöðu komst hann að nokkru leyti vegna
vísindalegs viðhorfs síns til lífsins og
vandamála þess, og að nokkru með
gaumgæfilegri athugun á pólitískri
framvindu í Svíþjóð og annars staðar.
Gústaf Adólf er göfugur maður í
sannri merkingu þess orðs. Göfug-
mennska hans ásamt lífsreynslu, mikilli
ættjarðarást og þjóðrækni, leiddí til
þess, að honum fannst það vera ófrá-
víkjanleg skylda sín að taka við sænsku
krúnunni og reynast góður eftirmaður
föður síns.
Lýðveldissinnar eru ekki fjölmenn-
GUSTAF
ir í Svíþjóð, og almenningur litur á þá
sem skrítna fugla eins og kommúnista
eða sértrúarfólk. Þeir munu hafa gert
sér einhverjar vonir um að Gústaf Adólf
mundi ekki gera tilkall til .sænsku krún-
unnar, en hafi þær vonir nokkurn tíma
verið á einhverjum rökum reistar, þá
urðu þær að engu,
Hann hefði getað tekið sér konungs-
hiutverk sitt létt, lifað rólegu og þægi-
legu lífi-og látið lítið á sér bera, vegna
þess hve hið pólitíska ástand í Svíþjóð
hefur verið friðsælt á ríkisstjórnarárum
hans. Gústaf VI, Adólf, er hins vegar
þeirrar skoðunar, að umburðarlyndi,
heilbrigð skynsemi og skyldurækni séu
dyggðir, sem aldrei verði efldaj nógu
mikið í fari manns eða þjóðar. Á þessu
sviði finnst honum nútíma-konungur
eiga mikilsvérðu hlutverki að gegna.
Þéss vegna ákvað hann að veita persónu-
legt fordæmi í þessum efnum og rækja
starf sitt sem „nútíma-konungur".
Honum hefur veitzt þetta auðvelt.
Framkoma hans og skapgerð einkennist
af eðlilegum virðuleika konungborins
manns og hæversku eða jafnvel auð-
mýkt hins sanna fræðimanns, svo að
honum hefur ekki reynzt örðugt að gefa
það fordæmi, sem hann ætiaði sér.
Starf sitt hefur hann rækt á þann veg,
að konungdæmið hefur hvarvetna kom-
ið við sögu sem varanlegt og sameinandi
afl í þjóðlífinu.
Cf ústaf VI, Adólf, er fæddur hinn
ellefta nóvember 1882 í Stokkhólmi, og
er hann því nú rétt kominn á 84. aldurs-
árið. Ættfaðir hans var Jean Baptiste
Jules Bernadotte, sem var fyrsti maður
af ætt Bernadottunga, er hélt um stjórn-
völinn í Svíþjóð (undir nafninu Karl
XIV, Jóhann). Gamli Bernadotte fædd-
ist fyrir 201 ári í Pau í Frakklandi, suð-
ur og vestur pndir Pýreneafjöllum. Hann
var a£ borgarálegum ættum, en gekk
ungur í herinn og komst þar skjótt til
metorða og mannvirðinga. Hann barðist
með byltingarmönnum og gerðist þá svo
ákafur lýðveldissinni, að hann lét tattó-
vera þvert yfir bringu sér orðin „Mort
aux rois!“ („drepist kóngarnir!“). Hann
varð siðan marskálkur í Frakkaher og
einn helzti hershöfðingi Napóleons keis-
ara, en hann var tækifærissinnaður,
kænn og kaldrifjaður. Svíar buðu hon-
um ríkiserfðir, eftir Karl XIII Svíakon-
ur.g, sem var barnlaus, til þess að ving-
ast við Napóieon og í þeirri von að
vinna Finnland aftur af Rússum; Berna-
dotte þá boðið, kastaði kaþólskri trú og
tók lúterska, og síðan sveik hann herra
sinn, Napóleon, þegar verst gegndi,
samdi við Rússa, sleppti tilkalli til Finn-
lands, en sölsaði Noreg undir sig. Karl
XIV, Jóhann, ríkti síðan í 26 ár yfir Sví-
um (1818—1844) og dó í konungssæng-
inni með hið forna vígorð Jakobína letr-
að óafmáanlega á brjóstið. Síðan hefur
hin gáfaða og dugmikla Bernadotte-ætt
setið að völdum í Svíþj'óð.
VPústaf VI, Adólf, gat sinnt áhuga-
málum sínum af miklu kappi, þangað til
hann tók við konungdómi. Hann stund-
aði nám við háskólann í Uppsölum og
tók þar mikinn þátt í stúdentalífinu. Þá
þegar tók hann að leggja stund á forn-
leifafræði. Á árunum 1926—1927 ferðað-
ist hann umhverfis hnöttinn og kom víða
við. Meðal annars dvaldist honum við
fundarstað Pekingmannsins við Chou
Kou Tien í Kína og við ýmsa bandaríska
háskóla.
Þegar hann kom heim úr þeirri ferð,
beitti hann sér fyrir stofnun sænska hug-
vísindasjóðsins og hugvísindastofnunar-
innar (Humanistiska Fonden), sem síðan
hefur gegnt merku hlutverki í sænsku
menningarlífi. Gústaf Adólf hefur verið
forseti sjóðs- og stofnunarstjórnarinnar
frá árinu 1940.
Árið 1930 tók hann þátt í sænskum
leiðangri, sem fór til þess að kanna
fornleifar á Kýpurey, og á árunum
1934—1935 vann hanti að fornleifaupp-
grefti og rannsóknum í löndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs og þar fyrir austan,
Egyptalandi og Abbyssiníu. Á síðari ár-
um hefur hann aðallega fengizt við forn-
leifarannsóknir á slóðum Etrúska á
Ítalíu.
Hann hefur einnig lagt stund á önnur
áhugamál, eins og fyrr greinir, svo sem
listsöfnun, grasafræði og íþróttir. Kon-
ungur er listfengur og hefur gott vit á
listum, eins og fleiri Bernadottungar, og
mikinn hluta ævi sinnar hefur hann átt
sæti í stjórn íþróttasambands Svíþjóðar
(Riksidrottsförbundet). Forseti íþrótta-
sambandsins var hann um þrjátíu ára
skeið, frá 1903 til 1933.
júni 1905 gekk hann að eiga Mar-
gréti Viktoríu, prinsessu, eldri dóttur
hertogans af Connaught eða Kunnöktum,
eins og norrænir menn nefndu hertoga-
dæmið til forna. Þau voru gefin saman
í bústað ensku konungsfjölskyldunnar í
Windsorkastala. Margrét Viktoría ói hon-
um fimm börn, Gústaf Adólf, sem fórsfc
í flugslysi árið 1947, Sigvarð, sem teikn-
ar uppdrætti að listmunum og búsáhöld-
um, Bertil, hertoga, Karl Jóhann og
Ingiríði Danadrottningu. Margrét Vikt-
oría andaðist árið 1920. Þremur árum
síðar kvongaðist konungur að nýjú. Þá
kvæntist hann lafðí Lovísu Mountbatten
(áður Battenberg), systur Mountbattens,
jarls af Birma, og stóð brúðkaupið í
Lundúnum. Lovísa drottning er látin
fyrir skömmu. Ríkisarfi er nú Karl
Gústaf, sonur Gústafs Adólfs, sem lézfc
1947, eins og fyrr segir. Karl Gústaf
er nú nítján vetra.
Framkv.slj.: Sigfas Jónss.on.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
. ' Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti G. Sími 22480.
Utgefandi: Hi. Arvakur, Reykjavílc.
SVIP-
MVND
38. tbl. 1965
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSÉNTS