Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Blaðsíða 1
Dir. Eínar Haugen: Ameríka, Island og Leifur Eiríksson AÐ er ein eftirtektarverðasta etaðreynd í sambandi við víkingana, að nm tveggja alda skeið héldu þessir ■diöríu sæfarar uppi samgönguleið yfir ihið úfna Norður-Atlanzhaf. Þeir lögðu ■upp frá Noregi og í krafti siglingakunn- éttu sinnar komus-t þeir til Hjaltlands, Orkneyja, Færeyja og íslands, og loks Grænlands og meginlands Ameríku. Því miður urðu þessar samgöngur óstöð- •ugri eftir því sem lengra var teygt úr Iþeim í áttina til enda jarðar, og síðasti h’e'kkur keðjunnar, sem hefði getað orð- jð hinn mikilvægasti, brotnaði af og týndist. Það, að hann hefði yfirleitt verið tii, var almenn-t fallið í gleymsku, allt þar til íslendingasögurnar voru endur- íundnar og gefnar út á okkar dögum. Þessum sögum er að þakka mest af •því, sem við vitum um fund víkinga á Ameríku. Þær eru einstakar, jafnvel meðal íslenzku ættarsagnanna, þar eð þær eru ekki sögur um fjandskap og manndráp, heldur um hetjuleg ævintýri. Þær segja frá árangurslausum tilraun- tim norrænna manna til að koma upp st.randvirkjum á ströndum fagurs en vel varins lands. í augum adra Skandínava eru þessi mistök sorgleg staðreynd — þau urðu til þess að afstýra því að tungumál Norður-Ameri'ku yrði íslenzka í stað enskunnar! E n við erum ekki hér saman kom- in ti-1 þess að minnast þess, sem mið-ur tfór, og ekki ætlum við heldur að fara að Betja-st í sek'k og ösku vegna þess að forfeður okkar misstu af tækifærinu til að verða nýlenduríki. Við erum komnir til þess að beina athyglinni að hinu varanlega gildi sagna okkar og mikil- vægi þess að athuga enn á ný bendingar þeirra o-g þýðingu fyrir nútímaiíf og ibugsun. Við erum staddir á merkum timamótum norrænna rannsókna á Am- eríku. Allir dó-mbærir menn hafa lengi verið á einu máli um, að það, sem sagt er um landa-fundi í hinum tveim sögum, Eii'íks sögu rauða og Grænlendingasögu, eé yfirleitt áreiðanlegt, en engir tveir, eem um það mál hafa fjallað, hafa verið á einu máli um, hverni-g þær skuii skýra. Kenningar byggðar á sögunum hafa iþot- ið upp, og víkingarnir hafa verið látnir lenda í svo að segja hverju héraði á aust- urströndinni. Hvar sem fundizt hefur vik, sem á fellur í botninn á, hefur ein- hver fundið liklegan lendingarstað vík- irjganna. Hér gegnir gjörólíku máli hvað Græn- lend snertir, svo að eftirtektarvert er, og jafnvel hörmulegt. Bóklegar heimildir eru ekki mikið meiri um G.rænland en Vínland, því að í rauninni er þetta tvennt mjög saman-fléttað. En svo miklar fornminjar hafa fundizt í Græn- iandi, að við höfum getað séð af þeim sannfræði sagnanna jafnvel hvað snertir smáatriði í daglegum kiæðaburði manna og máli þeirra. En í Amerí’ku gegnir oðru máli. Loksins nú hafa rannsóknir norska landkönnuðarins Helge Ingstads og konu hans, Anne Stine, sem er forn- íræðingur, veitt okkur mögulei’ka á því að brjótast gegnum þokuna og stíga íæti á hinn rétta lendingarstað víking- anna. Ef uppgötvanir Ingstads norðantil á Nýfundnalandi hljóta fulla staðfes-t- ingu, verður það fyrsta árangursríka til- raunin til að brúa bilið milli frásagna íslendingasagnanna, og fornfræðilegra minja á amerískri grund. Eftir svo mörg liörmuleg mistök fögnum við þessum fnndum og öndum léttar. Og nú berast þær fréttir, að kort frá miðöldum, sviss- neskt, sýni Vínland handan við Græn- land. Það er sannarlega dramatískur við- burður fyrir rannsóknirnar á sögu Vín- iands. etta er rétta stundin til þess að -gefa sér tóm til að athuga enn á ný alla sögu landafunda víkinga, að því er tekur til Norðurhafa. Fyrir 25 árum var ég svo fljótfær að rita bók, sem nefndist Vínitandsferðir, þar sem ég setti fram, aimenningi til fróðleiks, samhæfða út- gáfu af efni hinna tveggja sagna, og mina eigin skýringu á merkingu heim- ildanna. Sem betur fer, er bók þessi löngu uppseld, og rannsóknir, sem færir fræðimenn hafa síðan gert, hafa gert hana algjörlega úrelta. Ég samdi bókina snmkvæmt beiðni sænsk-amerísks vinar míns, hr. Vilas Johnsons, sem kom mér í samband við hóp s'krautprentara í Chicago. Þessir prentarar voru aliir í þjónustu hinnar miklu prentsmiðju Lonnelly & Sons, og notuðu frístundir sínar til þess að prenta og binda fallegár bækur. Þessvegna kölluðu þeir þetta fyrirtæki sitt Helgidagaprent, og nú van- hagaði þá um ies-mál með nokkrum skemmtilegum myndum úr Vínlands- sögnum eftir ameríska málarann og teiknarann Frederic Trench Chapman. Þegar é-g fór að gera þessa nýju þýð- ingu og velta fyrir mér ýmsum vanda- málum textans, var ég að feta í fótspor tveggja forvera minna, prófessora í skandínavískum fræðum við Wisconsin- háskóla. Rasmus B. Anderson, sem ég niun víkja r.ánar að síðar, og Julius E. Olson höfðu báðir gefið út bækur um þetta efni, og mér var það ljúft og skylt að fara með ameríska lesendur upp til samtímans o-g fræða þá um málið eins og það lá fyrir árið 1940. Mat mitt var hvorki né gat verið byggt á eigin rann- sóknum á strönd Ameríku, né heldur á torræðum heimildum á íslandi og í Dan- mörku. Þetta var bara brjóstvits-tilraun ti! að skilja það vissa frá hinu, sem var aðeins trúlegt, og nema burt allar falsk- ar ályktanir og hæpna-r kennisetningar, sem höfðu verið spunnar utan um þessa forvitnile-gu landafundi. II m leið og eg ræddi þetta efni í bók minni, gerði ég ofurlítið gys að því, sem mér fannst óþarflega mikil löngun aí hálfu Ameríkumanna af norskum uppruna til að ágirnast heiðurinn af þessum löngu liðnu afrekum. Meðal ann- ars skrifaði ég: „Norskir Ameríkumenn hafa gert Leif Eiríksson upptækan hjá íslendingum, eins og einhvern þjóðar- dýrling og tákn um skoðun fjöldans“. Þessa setningu hefði ég aldrei átt að skrifa, því að hún varð orsökin til reglu- legrar herferðar gegn mér af hálfu föð- urlandsholls norsks Ameríkumanns. — Hann sakaði mi-g beinlínis um landráð gegn forfeðrum mínum fyrir að leyfa mér þessa gamansemi. Ég játa mig sekan um að hafa stritt löndum mínum, en held því jafnframt fram, að orðin eigi sér nokkurt sannleiksgildi. Það er ein þversögnin í allri þessari hreyfingu um að viðurkenna íslendinginn Leif Eiriks- son sem finnanda Ameríku, að þessari hreyfingu hefur að mestu verið haldið uppi af Norðmönnum, sem hafa í mesta sakleysi talið hann vera Norðmann. Ef ég man rétt, varð spurningin um þjóð- erni hans eitthvað diplómatiskt mikil- Framhald á bls. 11 Erindi flutt á Leifsfagnaði íslenzk- ameríska félagsins !t. október 1965.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.