Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1964, Blaðsíða 1
10. tbl. 15. marz 1964 — 39. árg.
LEIKRIT Shakespeares eru
prýði leikritunar Elísabetar-
tímabilsins, en það var Mar-
lowe — réttum tveim mánuð-
um eldri — sem var upphafs-
maður þeirra.
Fyrir 400 árum, 26. febrúar
1564, var Chris.topher Mar
lowe skírður í Sánkti Georgs kirkj-
unni í Kantaraborg — nákvæmlega
tveim mánuðum áður en William
Shakespeare var skírður, 26. apríl
1564, x kirkju heilagrar þrenningar
í Stratford. I þá daga var það til
siðe að skíra böm aðeins örfáum
dögum eftir fæðingu, til þess að
eiga það ekki á hættu, að þau dæju
óskírð. Enda þótt ekki væri nema
tveggja mánaða aldursmunur á þess
um tveimur skáldum, var Marlowe
mörgum árum á undan Shakespeare
a leiksviði, sökum ólíkra lífskjara
þeirra. Marlowe gat fagnað frægum
sigri með „Tamburlaine“, aðeins 23
ára að aldri, en Shakespeare varð
að bíða þó nokkur ár, áður en hann
varð fyrir hóflegri hepþni með
fyrstu verk sín, er gerð var að hon-
um hörð atlaga árið 1592. Marlowe
var drepinn 1593, aðeins 29 ára gam-
all, en meðan báðir lifðu, hafði
Shakespeare ekki dregið fram á
hann.
Þessi ótímabæri dauði Marlow-
es, seim átti í sér svo mikið ónotað
eíni, var líklega eitthvert mesta tjón,
eem enskar bókmenntir hafa nokkurn-
tima beðið. Svo frumlegjur og skapandi
var andi hans, sem ótrauður lagði inn
á nýjar brautir. Það var fyrsta afrek
hans að sameina innblásinn ljóðskáld-
skap — því Ijóðskáld var hann ágæfct —
leikritagerðinni. Og upp af þeirri sam-
einingu spratt leikritun Elísabetur-tima
hilsins.
Bezta sönnun þess er sú, að þrjú eða
fjögur leikrit, sem hann samdi á sinni
skömmu ævi, eru enm með gúðu lifi.
„Dr. Faustus" — leikrit sem Shake-
speare hefði aldrei getað samið — hef-
ur nýskeð hlotið eftirtektarverða upp-
færslu í Varsjá, með hugmyndafræði-
fyrirrennari Shakespeares var að-
eins tveimur mánuðum eldri en hann
legum guðleysissivip, sem það annars
gefúr sjálft tilefni til, ef út í það er
farið. „Dr. Faustus“ gæti orðið stó-r-
kostleg kvikmynd, ef notuð væri öll
nútímatækni við að þeysa yfir fjöll og
ár Evrópu, horfa niður á borgir eins
og París, Mílanó og Róm, og framleiða
öll töfrabrögð og amdaheiminn, sem leik-
ritið útheimtir.
Þegar fram liðu stundir gaf meistara-
verk Marlowes tilefni til fæfcingar
„Fausts“ Goethes, og síðar afkvæma
þess í leik og óperu. í Cambridge, há-
skóla Marlowes, er aðal-leikfélagið nefnt
eftiir honum og leikur verk eftir hann.
Eftir A. L. Rowse
Ég hef séð áigætar uppfærslur á „Tamb-
urlaine“ í Lundúnum og á „Edward 1“ í
Oxford.
F rægð hans eir meiri nú á dögjum,
er vér skiljum verk hans og persónu-
leika betur, en verið hefur síðan á Elisa-
betax-tímanum, sem ól hann, og þar
sem hann var ein glæsilegasta og um-
deildasta prýðin. Því sannleiktirinn er
sá, að frumleiki hans og gáfur, sem
voru kjarni snilli hans, voru samfara
hjáguðadýrkun bæði í trúmálum og
kynferðismálum. f lífi sínu eins og í
verkum sínum efaðist hann um sann-
leika ailra trúarbragða. Hann var ef
tii vill ekki trúleysingi, heldur gagn-
rýninn giiðstrúarmaður, og hann var
kynvillingur af sannfæringu.
Það er varla hægt a'ð- hugpa sér ó-
líkari menn en Marlowe og Shake-
speare — og þó hafði hann meiri áhrif á
þann sdðarnefnda en nokkur annar.
Enda þótt uppruni þeix-ra væri nokkuð
svipaður, var lif og ferill þeirra, sVo og
innræti og skapferli, gjöróiíkt.
Shakespeare, sem var fæddur í sveita
þorpi í útjaðri Cotswolds og Arden-
skógarins, var og varð alltaf sveita-
maður — eins og skín gegnum öll verk
hans. Marlowe var fæddur í hinni víg-
girtu Kantaraborg og var alltaf borgar-
búi. Kantaraborg og Cambridge voru
hinir tveir skapandi áhrifavaldar að
baki honum. Kantaraborg var vermi-
speare (t.h.j, meðan þeir voru keppinautar.
reitur hans, eins og hún hafði verið
kristninni í Englandi; þar var lífinu
stjórnað af hinni glæsilegu dómkirkju,
sem nýlega hafði verið rænd altari
sínu og dýrgripum fyrir aðgerðir siða-
skiptamannanna. Sánkti Ágústínusar-
klaustrið, sem var sízt óglæsilegra, hafði
verið lagt í rúst, nema hvað hinn stór-
fenglegi turn, veggirnir og hliðvarðar-
húsið stóðu enn uppi. Til aUra hliða
voru ummerkin um trúarbardaga, og
þetta — í ýmsum myndum — varð
grunntónninn í leikritum Marlowes.
M arlowe naut fræðslu í Kon-
ungsskólanum, sem heyrði undir dóm-
kirkjuna, og þaðan fór hann með nóms-
styrk frá Parker erkibiskupi til Corp-
us Christi stúdentagarðsins í Cambridge.
Þar dvaldi hann svo hvorki meira né
minna en sjö ár — hin æsingarkenndu
ór þegar kalda stríðið milli Englands
og Spánar blossaði upp og hitnaði 1580-
1587. Cambridge, þar sem andlega lif-
• ið gerjaði af trúmálum og guðfræði,
hafði djúp áhrif á sólarlíf Marlowes.
Það gerði hann að hngsuði með áköfum
áhuga á sólrænum efnum, á hinni nýju
landafræði, útþenslu út yfir höfin, sam
tímaviðburðum og deilum um stjóm-
mál og trúmál. (Shakespeare slapp við
að veröa hugsuður, af því hann átti ekki
kost á háskólagöngu. En fyrir bragjðið
varð hann þroskaðri maður).
Marlowe var fyrirhugað að ganga í
þjónustu kirkjunnar, en það virðist
nokkuð greinilegt, að hann hafi eytt
meiri tíma I latneskif' skáldin, einkum
Ovidius hinn ástsjúka, en í guðfræðina.
Því að til þessara ára og hinna fyjstu
í Lundúnum verður að tímasetja hina
merkilegu þýðingu hans á „Amores“,
hinu djarfyrta kvæði skáldsins, í enskt
bundið mál, og það gott bundið mál.
Hann lagði einnig út fyrstu bókina af
„Pharsalia" Lucanusar, söglunni af Júl-
íusi Sesar, í „blahk verse“. Og hann
samdi fyrsta leikrit sitt, „Sorgarleikinn
um Dido, drottningu í Karþagóborg“,
sem er góðux skáldskapur og gefur á-
kveðnar bendingar í fyrsta atriðinu,
þar sem Júpítea: er að man-ga til við
Ganymedes.
Þetta voru nú verk hans frá náms-
árunum, en sýna samt meistaratök hans
á hinum margvíslegustu háttum bund-
ins máls, stefnu áhugamála hans, ag
benda fram á leið til hins mikla afreks
hans: að festa „blankversið" í sessi
sem ríkjandi form í sorgarleikjum —
„mikla línan hans Marlowes", eins og
Ben Jonson kallar það réttilega í hin-
um frægu ljóðlínum, sem eru formáli
fyrir fyrstu folíóútgáfu.nni af Shake-
speare.
Á.rið 1587 kom fyrsta meistara-
verk Marlowes, „Tamburlaine", firam
á sviðið og vánn þvílíkan stórsigur, að
höfundurinn varð að semja framhald,
eða síðri hluta. Samanlagt höfum við
því risaleikrit í tíu þáttum — mörg
þúsund verslínur af fögrum skáldskap,
Framhald á bls. 12
MARLO