Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1960, Blaðsíða 14

82
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
J. IVI. Eggertsson:
RJl
HVER er munurinn á íslenzkum
og grænlenzkum r]úpum? Munur-
inn er ekki meiri en það, að skot-
mönnum og almenningi getur auð-
veldlega sést yfir hann.
Fjallrjúpan, Lagapus mutus,
Montinae, greinist í 12—15 undir-
tegundir, sem dreifðar eru um
norðurlönd og norður-heimskauts-
löndin. íslenzka núpan (Lagapus
mutur islandorum, Faber) er ein
þeirra.
Enda þótt fjallrjúpan greinist í
svona margar undirtegundir, þá er
þó vart um nokkra aðaltegund að
ræða nema sjálfan hænsnaættbálk-
inn (Galliformes), en undir þann
ættbálk heyra fjallrjúpur og allar
rjúpnategundir yfirleitt.
íslenzka rjúpan vegur til jafn-
aðar um 500 grömm en einstakl-
anus, sem var á veiðum á Nýfundna-
landsmiðum. Hafin var víðtæk leit, og
á þriðja degi fann flugvél frá varnar-
liðinu skipið á leið til íslands. Það
hafði fengið á sig hnút og loftskeyta-
tækin bilað, þannig að skipverjar gátu
ekki látið til sín heyra (13. og 14.)
Gula barst hingað til lands, en sjúkl-
ingar voru einangraðir og veikin
breiddist ekki út (13.)
Hlaup varð í Grimsvötnum. Ruddist
Skeiðará fram með allt að sjötugfóldu
vatnsmagni Sogsins. Ekkert gos varð
samfara hlaupinu, sem rénaði aftur á
eðlilegum tíma (15 )
Berklafár hefir verið í kúm að Hól-
um í Hjaltadal. Nær 60 gripum hefir
verið fargað. Var hér um afbrigðilega
berkla að ræða (16.)
Rafmagnsskömmtun á orkuveitu-
svæði Laxár (20.)
Níu húsmæðrakennarar verða braut-
PL R
ingsþungi fer þó nokkuð eftir því
hvort rjúpan er með fullan sarp
eða ekki. Rjúpan barf um 80—100
grömm af fóðri á dag, af berjum,
laufi og brumhnöppum og þolir
illa sult. Hún er aihvít að vetrin-
um að öðru leyti er því, að hrygg-
urinn (þinurinn) í flugfjöðrum
vængjanna er svartur og stélf jaðr-
irnar, 14 tals, eru einnig svartar
með hvíta, oftast dálitið misbreiða,
brydding á endunum Ég hef nefnt
fjaðurhrygg flugfjaðranna fyrir
aftan pípuna „þin“ en hliðarbreið-
ur flugfjaðranna „þón“=þanir.
Grænlenzka rjúpan (Lagapus
mutus, rupestris) er nákvæmlega
eins og íslenzka systir hennar að
ásýnd, stærð og útliti. að því einu
undanteknu, að fjaðurhryggurinn
(þinurinn) í flugfjöðrum vængj-
skráðir í vor (20.)
Árið 1959 var áfengi selt hér á landi
fyrir 176 milj. kr.
Fólk lenti í hrakningum á Skálavík-
urheiði (21.)
Júgóslavnesk flóttakona á leið til
Kanada fæðir barn í sjúkrahúsi Kefla-
víkur. Bárust henni rausnarlegar gjaf-
ir (22.)
Pan American-flugfélagið auglýsir
eftir íslenzkum flugfreyum (23.)
Kvillar herja búfénað í Skagafirði.
20—30 ær drepast úr svonefndri
Hvanneyrarveiki (27.)
Bandaríski landherinn, um 1400
manns, fer héðan 1. marz, en flota-
sveitir sendar í hans stað (28.)
Kind í Miklaholtshreppi bar tveim-
ur lömbum á nýársdag (28.)
Vélbáturinn Keilir strandar á Suður-
flös. Náðist aftur á flot skemmdur
(30.)
anna, er grár á L M rupestris, í
stað þess að vera svartur eins og
á íslenzku rjúpunni L M islandor-
um. Þá er bryddingin á enda stél-
fjaðranna grá á grænlenzku rjúp-
unni og stélfjaðrirnar (fjórtán)
fremur dökkbrúnar eða grábrún-
ar, en svartar. Þunginn er svipað-
ur, eða aðeins lítið eitt minni en á
íslenzku rjúpunni og litaskipti og
hauslag kerra og kollu á hinum
ýmsu árstímum, svipað eða hið
sama. Þetta ættu rjúpnaskyttur og
athugult fólk að aðgæta eftirleiðis,
en yfirleitt tekur almenningur
ekki eftir svona smámunum.
Annað fjallrjúpuafbrigði græn-
lenzkt, náskylt hinu er Lagapus
Mutus, reinhardti. Þar eru fremstu
stélfjaðrirnar hvítgráar og engin
brydding á endunum, og fjaður-
hryggur (þinur) vængflugfjaðr-
anna ýmist svartur brúnn eða
grár á sömu rjúpunni Þessi tegund
er miklu meiri flökkufugl og flug-
fugl en fyrri tegundin og heldur
sig í stórhópum, kemur iðulega
hingað til lands á haustin, okt.-
nóv., venjulegast með þriggja til
sex ára millibili, og fer í þúsunda-
flokkum um heiðar og afréttarlönd
Vestan- og Norðanlands, ætíð í
fylgd með og umsetin af græn-
lenzkum hvítfálkum, sem oft eru
nokkrir saman í senn Þessar rjúp-
ur eru aðeins hér meðan snjólétt
er, eða jörð alauð um afrétti og
háheiðar. Þessar rjúpur eru til
jafnaðar 30—50 grömmum léttari
en íslenzka rjúpan Þær hverfa
venjulega aftur af landi burt um
miðjan nóvember ef snjólétt er á
afréttum, en annars fyrr.
Hvað þessi rjúpnategund er
ókyrr í átthögum sínum, hefur
vakið athygli athugulla manna í
byggðum Suður-Grænlands, t. d.
Eystribyggð, fornu íslendinga-
byggðinni. Þannig segir Aage Rafn
frá Júlianehaab i Dansk Ornit-
hologisk Foreningstidskrif 127. Aar-