Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 1
21. tbl.
Um íslenzka blaðamennsku
Effir VILHJALM Þ. GISLASON
FYRSTA íslenzka blaðið kom út í
Reykjavík 5. nóvember 1848. Það
var Þjóðólfur. Tímarit höfðu bá
verið til hér lengi, eða frá því
Magnús sýslumaður Ketilsson fór
að gefa út Mánaðartíðindi á dönsku
1775. Ekki var að öllu leyti skarpur
1773. Ekki var að öllu leyti skarpur
um og elztu blöðunum, því að
Þjóðólfur kom fyrst ekki út nema
tvisvar í mánuði. Margt í gömlu
tímaritunum var .forkunnar gott,
þau voru vel og vandlega skrifuð,
full af skynsamlegu viti og hag-
nýtum hugleiðingum og tillögum,
og í og með skáldskapur, heim-
speki og trúmálagreinar. Þangað
má rekja uppruna margra verk-
legra framfara og framkvæmda,
sem löngu seinna báru fullan á-
vöxt, svo að hér blómgaðist nýtt
þjóðfélag. í gömlu Félagsritunum
var beinlínis sagt að þar væri mesx
„mundat til þess verkliga" og var
ekki vanþörf á. Þetta upphaf ís-
ienzkrar blaðamennsku í tímarit-
um 18. aldarinnar átti rót sína að
rekja til enskra tímarita og nor-
rænna og íslenzk tímarit báru lengi
svipmót þessa uppruna síns, t. d.
í samtalsforminu, sem oft var á
greinunum þar, jafnvel allar göt-
ur fram á fyrstu ár Þjóðólfs.
Með Þjóðólfi og þeim blöðum,
sem fóru í kjölfar hans, kemur
samt nýr svipur á þessar útgáfur,
ný tóntegund og að sumu leyti nýtt
efnisval. Greinarnar verða styttri,
fleiri og fjölbreyttari. Kröfur um
nýjari, fljótari fréttir fara að láta
meira að sér kveða. Tímaritin
fluttu að vísu fréttir ,oft ágætar
fréttir, en ekki nýjar fréttir, enda
ekki samgöngur til þess. Útlendu
fréttirnar í Minnisverðum tíðind-
um, íslenzkum sagnablöðum og
Skírni voru ítarlegar og skemmti
legar, og oft mjög vel læsilegar enn
í dag, enda samdar af beztu rit-
höfundum og skáldum þjóðarinn-
ar. En þær voru öllu heldur sagna-
ritun en blaðamennska og bárust
ekki út hingað fyrr en seint og síð-
ar meir, að sínu leyti eins og slíkar
fréttir höfðu öldum saman borizt
hingað á Alþing og önnur manna-
mót með þeim sem heim komu úr
utanförum sínum. Svo hafði þessi
gamla fréttaritun tímaritanna
önnur áhrif, sem menn ganga
gjarnan fram hjá, alveg ómaklega.
Útlendu fréttirnar hafa sjálfsagt
Sveinbjörn Hallgrimsson.
haft mikil pólitísk áhrif og voru
stundum beinlínis skrifaðar í þeim
tilgangi. Það er órætt og reyndar
órannsakað, hvaða áhrif frásagn-
irnar af frelsishreyfingum og bylt-
ingum umheimsins hafi haft á hug-
myndir manna hér heima um ís-
lenzk mál og hvernig þær hafa
kveikt í mönnum eða stutt þá og
stælt í þeirri baráttu fyrir frelsi
stjórnarfars, fjármála og efnahags-
lífs, sem var að búa um sig á 18.
öld og blossaði upp á öldinni sem
leið.
Loks má minnast gömlu tímarit-
anna fyrir eitt enn, sem lengi hafði
áhrif á íslenzka blaðamennsku til
mikils góðs. Þau settu merkið hátt