Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1953, Blaðsíða 1
FYRSTA PRENTSMIÐJA
ÁRNI ÓLA:
í REYKJAVÍK
FYRSTA prentsmiðja í Reykjavík
var Landsprentsmiðjan, eign lands-
ins og undir yfirstjórn stiftsyfir-
valdanna. Er forsaga hennar all-
merkileg og skal nú rakin hér í
stuttu máli.
Landsuppfræðingarfélagið
Landsuppfræðingarfélagið var
stofnað á Alþingi á Þingvöllum
árið 1794 og stóðu að því helztu
menn þjóðarinnar svo sem Magnús
Stephensen, Ólafur Stefánsson
stiftamtmaður (er varð forseti
þess), Stefán amtmaður Þórarins-
son, Hannes biskup Finnsson,
Stefán Stephensen síðar amtmað-
ur og Markús Magnússon prófastur
í Görðum. Var tilgangur félagsins
að gefa út ýmis konar fræðslurit
handa almenningi. Varð þetta
mjög vinsælt og gerðust svo marg-
ir til þess að ganga í félagið, að
þegar á fyrsta ári urðu félagar þess
nokkuð á annað þúsund.
Auðvitað þurfti félag þetta nauð-
synlega að styðjast við prent-
smiðju. Þá voru til tvær prent-
smiðjur í landinu. — Önnur var
prentsmiðjan á biskupssetrinu Hól-
um, sem með konunglegri tilskip-
an Kristjáns VII. hafði verið úr-
skurðuð eign dómkirkjunnar þar
1789, og þar svo ákveðið að hún
skyldi framvegis rekin á kostnað
dómkirkjunnar. Hin prentsmiðjan
var í Hrappsey á Breiðafirði. Hafði
Bogi Benediktsson rekið hana í
mörg ár með miklum dugnaði og
miklum kostnaði, svo að hún var
orðin honum ofurefli. En þetta
sama ár og Landsuppfræðingar-
félagið var stofnað, keypti Björn
Gottskálksson, tengdasonur Boga,
prentsmiðjuna af honum, og var
það ráðið að félagið styddist við
hana. Fekk Björn þá jafnframt um
haustið úrskurð frá Kansellí um
að Hrappseyarprentsmiðja mætti
þar eftir prenta alls konar bækur,
gamlar og nýar og á öllum tungu-
málum og um alls konar vísindi
án þess að vera að neinu háð því
einkaleyfi, er Hólaprentsmiðja
hafði haft um útgáfu sérstakra
bóka.
Magnús Stephensen
Það kom nú fljótt í ljós, að mikil
vandkvæði mundu á því vera fyrir
stjórnendur Landsuppfræðingar-
félagsins að nota prentsmiðju, sem
var á ey úti á Breiðafirði. Réðist
því svo, að árið eftir flutti Björn
prentsmiðjuna að Leirárgörðum í
Leirársveit og leigði hana félaginu.
Var þá byggt þar mikið hús fyrir
prentsmiðjuna og bókbindara
hennar. Jafnframt var aukið við
nýum letrum af mismunandi gerð
og ýmsum áhöldum til þess að gera