Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1952, Blaðsíða 1
38. tbl.
Sunnudagur 12. október 1952.
XXVII. árg.
Gunnar Robert Blansen:
n
eimi
HEIMILDARKVIKMYND er orð,
sem er tengt þýðingarmikilli grein
nútíma kvikmyndagerðar. Á vor-
um dögum hefur heimildarkvik-
myndin þróazt að slíku marki, að
hún er ekki einungis orðin sjálf-
stæður menningarliður; hún hefur
einnig haft gjörbreytingar áhrif á
kvikmyndalistina í heild.
Og hver er svo merking orðsins
„heimildarkvikmynd“ ? Með heim-
ildarkvikmynd er átt við kvikmynd
af fólki, atburðum eða kringum-
stæðum, sem byggjast á bláköldum
veruleikanum, án nokkurrar teg-
undar skáldskapar — á sama hátt
og sagnfræðingurinn byggir vís-
indalegar kenningar á óvéfengjan-
legum heimildum.
Sjálft heitið heimildarkvikmynd
— documentaryf film — er upp
fundið af helzta leiðtoga listgrein-
arinnar, Englendingnum John Gri-
erson. Máttur Griersons liggur í
hæfileikum hans til að sjá mikil-
fengleikann í fari almúgamannsins,
hvar sem hann lifir. Sá skilningur
hans, að almúgamaðurinn, sem af
samvizkusemi gerir skyldu sína í
þjóðfélaginu, sé hetja.
Gunnar R. Hansen.
Fyrsta kvikmynd Griersons hét
„Drifters“ — togarar — og fjallar
um áhöfn eins fiskiskips. — Við
sjáum fiskimennina á heimilum
þeirra, í fiskimannabænum, og
fylgjum þeim síðan til starfans á
sjónum. Og þetta er honum nóg
efni til úrvinnslu. Hann þarfnast
einkis leikaraskapar með ást og
kvöl. Hann hefur ekki áhuga fyrir
einkalífi fiskimannanna. Fyrir hon-
um eru þeir eingöngu hetjur í
starfi sínu og dirfsku, og þetta starf
er nógu „spennandi“ bara vegna
vandamálanna, sem upp rísa á skip-
inu, og viðbrögðum hinna dug-
miklu manna, sem leysa úr þeim.
Það lá hendi nærri að marka nýa
stefnu með kvikmynd um fiski-
mennina, enda tölum við oft um
„hetjur hafsins“. En frá þeim er
ekki langt skref til annarra stétta.
Hvers vegna ekki að gera líka kvik-
mynd um hetjur kolanámunnar?
Eða hetjur járnbrautanna? Eða um
hetju eldhússins? Um þreklund
hennar, ráðsnilld og dugnað, sem
við eigum allir meira eða minna
að þakka — ekki hvað sízt á tím-
um dýrtíðar og vöruskömmtunar.
í mörgum löndum hafa um árabil
verið gerðar kvikmyndir um hetj-
ur hversdagslífsins. Og enn er verið
að gera margar slíkar myndir.
Skerfur sá, er Grierson lagði til
heimildarkvikmyndarinnar varð
byrjun á upphefð enskrar kvik-
myndalistar — sem hafði á margan
hátt annan verið mjög skammt á
veg kominn. England tók algjör-
lega forustuna á sviði heimildar-
kvikmynda. Grierson hafði nefni-
lega ekki aðeins hæfileika til að