Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1951, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
165
ULFAÞYTDR I REYKJAVIK
UT AF 8PITALAFISkl
FJÓRIR lioldsveikraspitalar voru
stoínaðir hjer á landi ineð kon-
ungsbrjefi 1652. Var einrf á ‘Iiörgs-,
landi á Síðu fyrir Austfirðingá-
fjórðung, annar í KlausfurhóiUnt
i Grímsnesi fyrir Sunnlendinga-
fjórðung, þriðji á Hallbjarnareýri:
í Eyrarsveit fyrir Vestfi'rðiftga-
fjórðung og sá fjórði að Möðru-
felli í Eyafirði fyrir Nörðlendinga-
fjórðung. Þetta voru að vísu aldrei
spítalaf nema að nafninú,- iþvt'- að
engir læknar voru til að lít&;^fíÍ5l
þeim og ekkert hjúkrunafl^í^.
Biskup og lögmaður höfðu.v|p(|tÞ
yfirumsjón með þeim, hver l'SÚHi..
stifti, rjeðu þangað ráðsmenn, áójn
fengu ábúð á spítalajörðunuiffr^g
tóku að sjer að sjá sjúklingum fyrir
nauðsynjum þeirra og gera grein
fyrir tekjum og útgjöldum stofn-
ananna.
í bólusóttinni miklu árið 1707 dóu
flestir holdsveikissjúklingar á ís-
iandi og var fátt um slíka sjúklinga
næstu áratugina. Þannig segir Egg-
ert Ólafsson frá því að árið 1756
hafi aðeins verið 2 sjúklingar í
Hörgslandsspítala, og um mörg
undanfarin ár hafi verið eimi og
tveir sjúkhngar í Möðrufellsspít-
ala. Þegar hann ferðaðist hjer hafði
spítalinn í Klausturhólum verið
fluttur að Kaldaðarnesi.
Guðsþakkafiskui
Helsta tekjulind spítalanna var
hinn svonefndi spítalafiskur, eða
„kerlingarfiskur“, eins og sjómenn
kölluðu hann. Var það nokkurs
konar guðsþakkagjöf.
í konungsbfjefi 27. mai 174.G, sem
er tilskipun um spítalana á íslandi,
segir svo í 19. grein:
Hver maður, sem stundar sjó-
mensku á fiskibátum, skal einu
sinni á ári láta spítalann fá einn
hiut af öllum þeim fiski, hverju
nafni sem nefnist, sem guð gefur
honuni. Dagarnir, sem spítölunum
þer að fá hlut„ eru þessir: Frá
Langanesi að Eystraliorni fyrsti
vjrkur dagur eftir Jónsmessu; frá
Eystfahorni til Búlandshöfða og í
VéAtmannaeyum fyrsti virkur dag-
i«- jeftir.páska; frá Búlandshöfða
Umhverfis vesturströndina að
Hfútafjarðará næsti virkur dagur
‘ eftir Krossmessu á vor; frá Hrúta-
fjarðará að Langanesi á allri norð-
urströndinni næsti virkur dagur
eftir Vítusmessu (15. júní). En gefi
ekki á sjó þessa daga, eða svo lítið
veiðist að ekki koma 5 fiskar í hlut,
á spítalinn að fá hlut næsta dag
þegar 5 fiskar eða fleiri koma í
hlut. Af fugli skulu spítalarnir fá
það sem veiðist einn ákveðinn dag
í Vestmannaeyum, Drangey eða
annars staðar þar sem slík veiði
fer fram. Svo að þessu verði fram-
gengt og svik og undandráttur
komi ekki til greina, eiga sýslu-
mennirnir, hver í sinni sýslu, að
skipa samviskusama dánumenn alls
staðar þar sem fiskibátar eru, og
eiga þeir að taka á móti spítala-
hlutnum, þurka og verka fiskinn
og gera sýslumönnum síðan góða
grein fyrir því. Fyrir ómak sitt fá
þeir þorskhausana, hnakkana og
hið svokallaða rask, en ekkort lýsi.
Reyrúst þessir skipúðu menn hugs-
unarlausir og kærulausir pm verk-
un fiskjarins, skulu þeir sjálfir
halda honum en greiða spitalanum
fult verð. Hreppstjórarnir skulu
gefa sýslumönnum skriflega
skýrslu á hverju ári um alla þá
báta, sem gerðir eru út í hverri
veiðistöð svo að sýslumennirnir
geti sjeð hvort hlutur hefur gold-
ist af hverjum báti. Verði einhver
uppvís að því að hafa skift órjett-
lega, eða dregið úr hlut spítalans
með vilja, skal honum refsað sem
þjófi. —
Þessu var breytt þarinið með kon-
ungsbrjefi 20. febr. 1750, að Vesfr-
manneyingar fengu að halda sín-
um fiska og fuglahlut, til fram-
færslu þurfamanna og sjúklinga
hjá sjer.
Enn var gerð breyting á þessum •
reglum með konungsbrjefi 26. maí
1824 þannig, að spítalarnir skyldi
fá 25. hlutann af allri fuglaveiði,
að af hverjum 10 hákörlum skyldi
spítali fá einn pott gf lýsi og 5 pund
af verkuðum hákarli, og ennfremur
að bátar, sem stunduðu steinbíts-
veiði skyldu greiða sama hlut og
aðrir*)
Ný skipan á spítalagjaldi
Á þessu varð svo engin breyting
fram til 1867. Spítalarnir höfðu að
vísu verið lagðir niður með kon-
ungsúrskurði 12. ág. 1848, en gjald-
ið helt áfram og rann nú í lækna-
sjóð, þótt það væri altaf kallað
°) í danska textanum stendur
„Steenbidere<;, en svo kalla Danir
hrognkelsi. íslendingar skildu þetts
svo seni átt væri viö steinbít.