Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.1928, Blaðsíða 6
390
Z/ESBÓK IfOnCWWÐCAÐSlNS
liafa til að heyra eitthvað' gott,
einu tækifærin, sem þeir hafa til
að lyfta hunganum upp frá dag-
legum störfum. Sjómanna-lestrar-
st.ofurnar eru einu staðirnir, þar
sem þeir geta setst niður, aðrir en
vcitingakrárnar og bjórstofurnar,
sem breiða opnar dyr móti hverj-
um sjómanni, sem á land stígur.
Og starfsmenn lestrastofanna
eru einu mennirnir í landi, sem
tala við sjómennina án þess að
ætla sjer að seilast ofan í vasa
þeirra eftir þeim aurum,, sem þeir
hafa unnið sjer inn í baráttunni
við sollnar öldur heimshafanna. Á
sjómannaléstrarstofunum eiga at-
Vegna þess, hve land vort er nú
víða skóglaust, eiga menn bágt
með að trúa því, að það hafi áður
verið að mestu „víði vaxið milli
fjalls og fjöru“. Mönnum finst ó-
trúlegt, að á 1000 árum hafi tek-
ist svo að eyða skógunum, sem
raun ber vitni. Þó sýnist þetta auð-
skilið, sje þess gætt, hvert lífsskil-
yrði fyrir fólkið skógarnir voru á
fyrri öldum, og reyndar alt fram
á síðari hluta 19. aldarinnar.
Auðsætt er, að það timbur, sem
flutt var liingað frá öðrum löndum
á hinum smáu skipum, er þá tíðk-
uðust, hefir hrokkið skamt til húsa
byggínga. Það hefir einkum verið
notað til skálabygginga og hofa á
höfðingjasetrum og síðar til kirkju-
bygginga, en til uppreftis annara
húsa hefir verið notaður birki-
raftur úr innlendu skógunum
meðan þeir entust til. En birki er
lin viðartegund, og því fúagjörn,
svo vegna endingarleysis þess hef-
ir títt orðið að endurreisa húsin.
Til eldsneytis hefir einungis verið
notaður innlendur skógarviður
meðan til vanst, nema þar sem
trjáreki var nærtækari; hefir bað-
stofukyndingin átt sinn þátt í eyð’-
ing skóganna, svo og kolagerðin,
til rauðablásturs og smíða. Þá voru
naut, hafrar og sauðir þýðingar-
miklar framleiðsluvörur landbún-
vinnulausir sjómenn athvarf. Þar
er þeim oft útvegað skipsrúm og
jafnvel styrktir með fje.
Á þessu mega allir sjá, að fje-
lög, sem halda uppi þessari starf-
semi, vinna mikið og merkilegt
starf, ekki aðeins fyrir trúarbrögð-
in, heldur og fyrir menningu og
manndóm sjómannanna.
Og jeg vildi skjóta því til
manna, hvort þeir vildu ekki
skjóta að sjómannastofunni hjer
jólabögglum líkum þeim, sem mjer
hlotnaðist einu sinni á sjómanns-
árum mínum út i í Newcastle.
E. M. (í ,Straumum.‘)
aðarins, og þessum búpeningi
sjaldan ætlað fóður, annað en beit-
in; var því fjenaður þessi neydd-
ur til að bryðja skógarlimið þegar
jarðbönn voru. Og sje svo þess
gætt, að landið liggur á takmörk-
um skógargróðursins, verður auð-
skilið hvernig á skógareyðingunni
stendur.
Hitt virðist mjer undrunarverð-
ara, að nokkurar skógarleifar
skyldu vera til hjer, eftir að svo
hafði verið aðgengið um 1000
ára skeið. En það var heldur ekki
nema þar, sem sjerstakar ástæð'ur
voru til, svo sem einkar góð skil-
yrði fyrir skógarvöxt, t. d. við stór
vötn, vegna uppgufunarinnar
(Þingvallasveit, Skorradalur, Mý-
vatnssveit, Fljótsdalshjerað o. fl.)
■ eða torfærur hömluðu aðgangi
(Þórsmörk, Gnúpstaðarskógur, o.
fi.) og í sumum fábygðum afdala-
sveitum.
Foreldrar mínir ólust upp í Þing-
vallasveit á fyrri hluta næstliðinn-
ar aldar. Þá var þar mikið um
kolagerð. Kolin voru eftirsótt úr
öllum nærliggjandi skóglausum
sveitum, einkum vegna ljádenging-
anna, sem gerðu nauðsynlegt að
hafa smiðju á hverju heimili. Bú-
ið var mest að sauðfje, og sauðir
margir, alt að sjö vetra gamlir, og
var þeim hvorki ætlað hús nje
hey. Þeir urðu því að bíta brís
þegar ekki náðist til jarðar, og
var þá ekki sjaldgæft, að þeir
veiktust, og stundum yrði ban-
vænir, af kvilla þeim, sem var
nefndur „kvistríki.“ Þegar á því
fór að bera, var farið að gefa þeim
heytuggu stöku sinnum, „á gadd“,
en þá varð að haifa mannsöfnuð við,
sauðamanni til aðstoðar, og fólk-
ið að vera útbúið með ,,kokpinna“
tii að' ýta ofan í þá tuggunni, er í
þeim stóð vegna sultargræðginnar
og þess, að vjelindið var orðið
þröngt af barksýrusamherpingi. —
Kokpinnin var tiltegld spýta, með
kollóttan hnúð á endanum, sem
tuggunni var ýtt með ofan í kind-
ina. Þá var altítt að í gömlum
sauðum var botnlanginn orðinn
samgróinn (hollaus) að miklu eða
öllu leyti. Þá var einnig raftur
og áreftishrís eftirsótt úr nálægum
sveitum. Engu var öðru brent en
hrísi (mest limi frá kolagerð', og
raftafkvisti); varð á miðhrauns-
bæjunum oft að bræða snjó við
eld, vegna vatnsleysis, bæði handa
mönnum og skepnum. En þrátt
fyrir alt þetta eyddist ekki skóg-
ur í Þingvallahraimi.
Sumarið 1868 kom jeg fyrst í
Þingvallasveit (eftir að jeg fluttist
þaðan á fyrsta ári). Var þá skóg-
laus blettur (hrjóður) í hrauninu
vestan Hrafnagjár, að stærð á við
meðal tún (10—12 dagsláttur) og
var það nefnt „Brenna.“ Sagt var
mjer, að þá fyrir nokkrum árum
hefði kolagerðarmaður reitt eld*
inn í brotnum potti ofan á reiðing
á hesti, er hann teymdi. En er
þangað var komið, ærðist hestur-
inn og sleit sig af manninum, því
kviknað var í reiðingnum. Hest-
urinn hljóp um skóginn og hreytti
eldinum víðsvegar, og svo logandi
reiðingnum, þegar gjarðirnar voru
brunnar sundur, en jörðin þur, og
kviknaði víða í. Þá brann skógur-
inn af þessum bletti. Næst kom
jeg þar 1874, á þjóðhátíðinni, og
sá þá enn brennublettinn skóglaus-
an tilsýndar. En nú er til að sjá
eins þjettur skógur þar sem ann-
arstaðar í hrauninu; hrjóðrið' al-
veg horfið. Er það þó mitt í sauða-
högum Skógarkots, þar sem ætíð
hefir verið raikið sauðabú.
Á Vatnshorni í Skorradal, þar
——-----
y.y.y skooab jtjsjs
EFTIR BJÖRN í GRAFARH0LTI.