Morgunblaðið - 08.11.1957, Blaðsíða 8

8
MORCUNRT AÐIfí
Fðstudagur 8. n<5v. 1957
Jón Sigurðsson frá
KaSdaðarnesi
Hollur ráðgjafi og vinur
MEIRA en hálf öld er nú um
liðin frá því ég fyrst heyrði Jóns
Sigurðssonar frá Kaldaðarnesi
getið. Síðan hafa leiðir okkar
lengst af legið saman. Aldrei
reyndi ég hann að öðru en hinu
allra bezta, og aldrei heyrði ég
hans heldur getið að öðru en
góðu.
Ekki veit ég, til hvers mér
þótti mest koma í fari Jóns Sig-
urðssonar. Hvort ég mat mest
fjölbreyttar gáfur hans, grand-
varleik, starfhæfni og samvizku-
semi eða það, hversu skemmti-
legur maður hann var. En það
veit ég, að mér þótti hann um
margt í fremstu röð hinna ágæt-
ustu þeirra manna, sem ég hefi
kynnzt.
Þessi víðlesni, bókfróði og
sannmenntaði maður var svo
samgróinn íslenzku máli,. var
svo málhagur, og svo næmur á
öll tilbrigði tungunnar, að hon-
um auðnaðist að gefa þjóð sinni
á hennar eigin máli sumt af því
fegursta, sem mestu málsnillingar
og skáld norrænna bókmennta
höfðu bezt skrifað, án þess nokk-
urs missti í, nema síður sé, og j
er þó margt af því óvenju sér-
kennilegt að stílsnilld. Held ég,
að ekki sé ofmælt, að enginn fs-
lendingur hafi fyrr eða síðar þýtt
óbundið mál á íslenzka tungu
eins vel og Jón Sigurðsson gerði.
En auk þess var Jón Sigurðsson
skáld, þótt honum sjálfum fynd-
ist annað.
Á Alþingi naut Jón Sigurðsson
trausts allra og mikilla vinsælda.
Hann var og mildur húsbóndi
öllu sínu starfsfólki, þótt hann
að sönnu kynni því betur, að
menn gerðu skyldu sína.
Þingmönnum var hann öruggur
leiðbeinandi um allt er snerti
mál og form og þeim hollur ráð-
gjafi og vinur, sem eftir leituðu.
Hvar sem Jón Sigurðsson fór,
fylgdu honum mannvit og mann-
gæzka og látlaus og virðuleg
framganga. í vinahópi slóst fleira
í förina. Söngvinn, ljóðelskur,
fjölfróður og ræðinn, manna
fyndnastur og fjörmestur, var
hann svo skemmtilegur, að mest
var gaman að vera sem næst
honum. Gat hann þá, ef svo bar
undir, brugðið sér í hvers manns
líki. Myndu ókunnugir vart hafa
trúað því, að þessi alvörugefni og
yfirlætislausi maður gerði allra
athygli að sinni einkaeign. En
sú varð þó oft raunin á, að meiri
hávaða- og mærðarmenn hurfu
í skugga þessa Ijómandi skemmti
lega manns. Gerði Jón Sigurðsson
þó aldrei annað til þessa en að
lyfta hulunni og leyfa ljósí sínu
að skína stund og stund á vina-
hópinn.
Fæst af þessum fáu orðum
hefði ég dirfzt að segja við Jón
Sigurðsson sjálfan. Hann var
þannig gerður, og er hans heiður
meiri að. En ég fór ekkert dult
með, að ég og fleiri, og þar á
meðal sumir af valdamestu
stjórnmálamönnum íslands á sið-
ustu áratugum — flokksbræður
jJóns og stjórnmálaandstæðingar
— sóttumst eftir honum til for-
setadóms. Var Jón þv» að sönnu
alveg mótfallinn, en þó var ég að j
vona, að honum hafi þótt vænt
um þann dóm, sem í þessu fólst.
Jón Sigurðsson var mikill gæfu
maður. Hann átti mikilhæfa, á-
gæta og elskulega konu og mann-
vænleg börn, fagurt heimili,
gegndi mikilvægu embætti, sem
honum féll vel, og átti sér auk
þess fjölda hugðarefna. Hann
eltist óvenju vel og var nú á
sjötugasta og öðru aldursári í
fullu fjöri, eins og þeir sem
taldir eru á ævinnar bezta blóma
skeiði.
Að honum er skaði og eftir-
sjá.
Við hvarf hans verður allt
fátæklegra.
Ólafur Thors. 1
JÓN SIGURÐSSON frá Kaldað-
arnesi, til nýlegs tíma skrifstofu-
stjóri Alþingis, lézt aðfaranótt
31. okt. s. 1.
Jón Sigurðsson var fæddur 2.
febrúar 1886 og var þannig kom-
inn á annað ár yfir sjötugt, og
hafði látið af embætti lögum
samkvæmt. Foreldrar hans voru:
Sigurður Ólafsson, þá sýslumað-
ur í Skaftafellssýslu og sat að
Kirkjubæjarklaustri, og Sigríður
(d. 1932) Jónsdóttir, umboðs-
manns og dannebrogsmanns í Vík
í' Mýrdal, Jónssonar stúdents
Árnasonar að Leirá, en kona Jóns
umboðsmanns var Guðlaug Hall-
dórsdóttir frá Vífilsstöðum. Sig-
ríður var glæsileg myndarkona,
svo að til var tekið. Bróðir henn-
ar var Halldór umboðsmaður og
kaupmaður í Vík. Hafði hún áð-
ur verið gift Sigurði Ólafssyni
lækni, en hann andaðist eftir 5
ára sambúð þeirra. Sigurður fað-
ir Jóns skrifstofustjóra varð síð-
ar sýslumaður í Árnessýslu og
sat að Kaldaðarnesi, sem Jón
kenndi sig jafnan við. Eru nú
liðin um 30 ár síðan er Sigurður
sýslumaður lézt (d. 1927). Hann
var alkunnugt valmenni, að öllu
vel á sig kominn, glöggur og
greindur og vinsæll í héraði,
gamansamur í viðmóti, búhöldur
góður, enda var Kaldaðarnes-
heimilið með miklum höfðings-
brag um daga þeirra sýslumanns-
hjóna. Faðir Sigurðar sýslu-
manns var Ólafur óðalsbóndi í
Hjálmholti Þormóðsson.
Jón Sigurðsson gekk skólaveg-
inn, sem kallað var, þegar hann
hafði aldur til eftir þeirrar tíðar
hætti. Gæddur var hann miklu
Jón SiguiðsoOii.
Kveðja
frá bekkjarbróður —
FYRIR nokkrum árum fékk ég
bréf frá erlendum kunningja mín-
imi, sem var prýðilega læs á ís-
lenzkt mál, en annars lítt kunn-
ugur hér á landi. Hann hafði
eignazt ljóðasafnið „íslands þús-
und ár“ og fundxð þar m. a. þrjú
kvæði eftir Jón Sigurðsson frá
Kaldaðarnesi. Nú bað hann mig
um að benda sér á ljóðabók hans
eða ljóðabækur: „Mér finnst ég
vildi lesa allt, sem þessi maður
hefur ort“. Ég varð að svara hon-
um því, að ljóðabókin væri eng-
in til og svo mætti heita, að Jón
hefði ekki ort fleiri kvæði en
þarna væru birt. Þegar hann
skrifaði mér aftur, leyndi sér
ekki, að þetta hafði orðið honum
talsvert undrunarefni. Eo hann
sagði eitthvað á þessa leið: „Ef
ég hefði sjálfur borið við að
yrkja, getur vel verið, að ég hefði
kosið mér svipað hlutskipti, svo
framarlega sem mér hefði komið
það til hugar: að öll mín kvæði
hefðu rúmazt á fáeinum blað-
síðum — og verið tekin í úrvals-
Ijóð minnar eigin þjóðar. En þess
háttar hófsemi er orðin fágæt á
vorurn stóriðjudögum".
Jón Sigurðsson var gæddur svo
miklu og fjölbreyttu listfengi,
að ekki var nein furða, þótt okk-
ur jafnöldrum hans og félögum
fyndist það ríkasti eðlisþáttur
hans. Það er ekki ofsagt, að hann
hafi verið snillingur í meðferð
íslenzkrar tungu og orðfæris, eins
og þýðingar hans og það litla,
sem eftir hann liggur frumsam-
ið, hvort sem er I bundnu máli
eða óbundnu, sýna og sanna.
Dómgreindin var örugg og
smekkurinn næmur. Og tónsvið
lur.dernisins var svo vítt, að það
náði frá gáska, fyndni og gamni,
sem hann lék sér að í fáeinum
kímnikvæðum frá æskuárum og
einatt í kunningjahóp, til hinn-
ar djúpu viðkvæmni, sem kemur
fram í kvæðinu um Jónas Ein-
arsson, einhverju hljóðlátasta og
fegursta tregaljóði á íslenzka
tungu. Hlýtur það ekki að vekja
undrun, söknuð og ýmiss konar
spurningar, að einmitt hann, sem
virtist hafa svo mörg skilyrði til
þess að vera einn af hinum út-
völdu, skyldi draga sig í hlé frá
þeirri íþrótt, sem iðkuð er með
ofurkappi af mörgum, sem ein-
ungis eru kallaðir — eða hyggj-
ast vera það?
Ef til vill má halda því fram,
að hér hafi dómgreindin, vand-
lætið við sjálfan sig og lotnlng-
in fyrir hinu fullkomna borið
sköpunarþörfina ofurliði. Um það
þori ég ekki neitt að fullyrða.
Það var einkamál milli Jóns og
skaparans. En hitt finnst mér
eigi að síður rétt, að listamanns-
eðlið hafi alla tíð verið drottn-
andi einkunn hans og hann hafi
þvi að eins getað hætt við að
leita því afrásar í skáldskap, að
hann hafi fundið þvi fullnægingu
í lífi sínu og starfi með öðrum
hætti. Svo að ég minni á um-
mæli hins erlenda kunningja
míns, þá var það sannarlega til
mikils að vinna að þekkja allt,
„sem þessi maður orti“. Jón Sig-
urðsson gerði ekki einungis allt
vel, sem hann lagði hendur að,
heldur gaf þvi öllu svip listilegs
samræmis og þess jafnvægis, sem
er að því skapi meira virði sem
það rúmar meiri innri auð og
andstæður.
Því hefur t. d. verið við brugð-
ið, hvernig hann hafi staðið í
jafnvandasamri og þreytandi
stöðu sem að vera skrifstofustjóri
Alþingis, hve skyldurækinn hann
hafi verið og óskeikull í skiptum
sínum við menn af öllum flokk-
um og af öllu tagi. En á þessu
starfi varð ekki í hans höndum
neinn dofablær vélgengrar iðju-
semi eða stirðnaðrar óhlut-
drægni, heldur lifandi bragur
vakandi alúðar, skilnings og hátt-
vísi. Með listamannsauga sínu,
glöggskyggni og næmleik skoð-
aði hann hvern mann, er hann
átti við að skipta, sem skemmti-
legan einstakling. Þeir urðu hon-
um allir nákomnir með svipuðu
móti sem persónur skáldsögu eða
sjónleiks verða höfundi sínum.
Hann gat horft á baráttuna inn-
an þingsalanna eins og tafl, þar
sem hvorki mátti missa sig hvítt
né svart, hrókur né peð. Og tafl-
mennirnir áttu allir hjá honum
það athvarf, sem listin jafnan
hefur verið hvers konar fjöl-
breytni mannlífsins, — auk þess
sem húmor hans sá fyrir því,
að það urgaði aldrei í hjörun-
um, þegar um skrifstofu hans
var gengið.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, hver sveitarbót þótti að
Jóni Sigurðssyni, hvar sem hann
kom á góðra vina fund. Færri
gerðu sér grein fyrir því, að und-
ir fyndni hans og gamansemi
bjc djúp alvara og hann var í
rauninni dulur á allt það, sem
honum var mest í muna. Svo
félagslyndur sem hann var í aðra
röndina, var hann engu síður
vandur að vinum — eins og öðru.
En framar öllu var hann heimilis-
maður, eiginmaður og faðir.
Hann var mikill hamingjumað-
ur í einkalífi sínu. Og ég efast
ekki um, að þegar hann horfði
aftur að leiðarlokum, hafi það
verið með þeirri einlægu og ró-
legu vissu, að heimili hans og
heimilislíf, sem hann gat gefið
og hafði gefið allt sitt bezta, hafi
orðið honum dýrmætara ljóð en
hann hefði nokkurn tíma getað
kveðið með orðum einum.
S. N.
fjöri á unglingsárum. Hann varð
stúdent frá Lærðaskólanum 1906
og fór þá utan til náms í Hafn-
arháskóla, tók þar próf í for-
spjallsvísindum og stundaði um
hríð norrænufræði. I Kaup-
mannahöfn starfaði hann einnig
(1909—12) í stjórnarráðsskrif-
stofu íslands, er þá var haldið
þar uppi. Eftir það fluttist hann
heim til íslands og gerðist full-
trúi föður síns í sýslumannsskrif-
stofu Árnessýslu 1912—15, ea
með árinu 1916 hófst hans eigin-
lega ævistarf, er hann varð starfs
maður í skrifstofu Alþingis og
síðan skrifstofustjóri frá 1. jan.
1921. í sambandi við stöðu hans
hafa honum á undangengnum
áratugum verið á hendur falin
ýmis mikilvæg aukastörf, aðstoð-
ar- og ritarastörf við nefndir og
ráð, er einkanlega höfðu afskifti
af löggjafarþingum Norðurlanda
og samvinnu þeirra og fslands
o. s. frv. Er það allra manna mál,
er til þekktu, að Jón Sigurðsson
hafi verið hinn samvizkusamasti
starfsmaður og sérlega vel heima
í starfi sínu, úrræðagóður og lip-
ur í allri samvinnu, reiðubúinn
til aðstoðar, þar er við þurfti,
og fór þar aldrei í manngrein-
arálit, svo sem og var nauðsynlegt
í aðstöðu hans, þar sém umhverfis
hann geisuðu golur og vindar úr
öllum áttum styrjar og stjórn-
mála. Þar lifði hann og hrærðist
með því mikla jafnaðargeði, er
hann hafði tamið sér, öllum inn-
an handar, en undir niðri kátur
og kíminn og kunnu því allir vel.
Og þegar hann svo lét af störfum
eftir langa þjónustu — einmitt
þjónustu —munu allir hafa sakn
að hans, þeir er hlut áttu að
máli, enda þótt góður maður og
gegn sé nú kominn í hans stað,
sá, er áður vann með honum um
árabil.
Jón Sigurðsson mátti kallast
mikill menntamaður og mennta-
vinur, lesinn vel í þjóðlegum
fræðum og norrænum, einkum
því, er iaut að skáldskap og
fögrum listum (en þar á nú margt
ekki saman nema nafnið), sjálf-
ur vel skáldmæltur og söngvinn,
sem varð honum hvarvetna bún-
ingsbót, ef svo mætti að orði
komast. Glaður og reifur í vina-
hópi og þá að sjálfsögðu aufúsu-
gestur, þar er góðir menn voru
saman komnir. Eins og kunnugt
er, var Jón Sigurðsson prýðisvel
að sér í öllu, er varðaði íslenzka
tungu, ritaði vandað og snjallt
mál, og eru þýðingar hans úr
skáldskap annarra þjóða einkum
rómaðar, en að slíku gaf hann sig
einnig nokkuð. Hann gerðist og
kunnur og eftirsóttur útvarps-
lesari o. fl. Þrátt fyrir þessa kosti,
er manninn prýddu, hafði hann
sig aldrei meir í frammi út á
við en vel sómdi, og alla tíð var
hann næsta óhlutdeilinn um
annarra hag, nema hann gæti lagt
eitthvað gott til.
Jón Sigurðsson kvæntist 1930
eftirlifandi eiginkonu sinni,
önnu, dóttur dr. Guðmundar
Hannessonar prófessors, eins af
mætustu sonum þessa lands (d.
1946 áttræður að aldri), og konu
hans Karólínu ísleifsdóttur prests
Einarssonar. Frú Anna er kona
vel að sér ger og ágætlega mennt-
uð. Þau hafa eignast 3 velgefin
börn, 2 dætur, Sigríði og Ásu
(báðar stúdentar) og 1 son Guð-
mund (nú í menntaskóla Ak.).
Mikill sviftir í sjón og raun er
nú öllum vinum og vandamönn-
um að fráfalli Jóns Sigurðssonar
frá Kaldaðarnesi. Enda skarð það
hvarvetna vandfyllt. En ástvin-
um hans verður að vonum sárast-
ur missirinn, sem þó munu öðl-
ast huggun í góðri minningu og
vissulega mun nú um þá leika
hlýr hugur unnenda heimilisins,
sem þakka ógleymanlegar stund-
ir.
tiísli Sveinsson
fyrrv. alþingisforseti.