Morgunblaðið - 06.04.1955, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 06.04.1955, Blaðsíða 9
Miðvikudagur 6. apríl 1955 MORGUNBLAÐIÐ 9 Dr. juris Einar Arnórsson fyrrv. ráðherra IGÆR fór í kyrrþey fram bál- för Einars Arnórssonar en hann varð bráðkvaddur hinn 29. marz s.l. liðlega 75 ára að aldri. Nokkru áður en Einar Arnórs- son varð 75 ára, 24. febrúar s.l., kom hann éitt sinn á skrifstofu mína og barst þá talið að því, að hann hefði nýlega látið af rit- stjórn Tímarits lögfræðinga. Ein- ar sagðist þá fyrir fáum dögum einnig hafa sagt af sér for- mennsku Sögufélagsins, því að sér þætti tími til þess kominn að ætla sér meira næði til spila- mennsku en hann fram að þessu hefði haft. Á bak við þessi gam- anyrði vissi ég, að hinn aldni vinnuvíkingur faldi vitneskjuna um, að hann tók að gerast hvíld- arþurfi. Var það þó ekki að heyra á tali hans, því að hann var jafn fjörmikill og áhugasamur sem ætíð ella, enda hélt hann áfram að vinna fram á sinn síðasta dag og sama morguninn, sem hann lézt, sá ég á eftir honum ganga niður Ingólfsstrætið og að því, er mér var síðar sagt, til fundar við ungan stéttarbróður sinn til viðræðu um vandasamt mál, er þeim hafði verið fengið til varnar. Þegar Einar kom heim af þeim fundi og hafði heilsað sonardóttur sinni, er fæðst hafði einmitt á 75 ára afmæli hans, tengdadóttur sinni og konu og ætlaði síðan að ganga inn í skrifstofu sína hné hann niður og var örendur skammri stundu síð- ar. Var þar með til moldar geng- inn einn af forustumönnum ís- lenzku þjóðarinnar á fyrra helm- ingi 20. aldarinnar, sá maður, sem að dómi lagadeildar háskólans var „afkastamestur allra lög- fræðirithöfunda íslenzkra, ekki ekki aðeins í samtíð sinni, heldur og á öllum liðnum öldum'“. Einar Arnórsson var fæddur 24. febrúar 1880, að Minna-Mos- felli í Grímsnesi. Foreldrar hans voru Arnór bóndi þar Jónsson og kona hans Guðrún Þorgilsdóttir. Móðir Einars dó meðan hann var ungur að aldri en faðir hans lézt í hárri elli og dvaldi þá á vegum sonar síns. Foreldrar Einars voru mjög fátæk og þurfti hann því að brjótast til náms af eigin rammleik. Sagði hann mér eitt sinn, að hann teldi það annmarka sinn, að með sér hefði lengi leynzt ótti um, að verða fátækur á ný en í þá raun vildi hann sízt rata. En þó að braut Einars væri erfið í fyrstu, kleif hann ótrauður brattann. í Lærða skólanum reyndist hann afburða námsmað- ur og tók stúdentspróf ári á und- an sambekkingum sínum. Síðan sigldi hann til Kaupmannahafn- ar og lauk þaðan lögfræðiprófi 1906 með hærri einkunn en nokk- ur annar íslendingur hafði þar fengið í þeirri grein. Næstu tvö ár fékkst hann einkum við rann- sóknir á fornum, íslenzkum lög- um, auk blaðamennsku og mál- flutnings. Þegar lagakennsla hófst hér á landi með stofnun lagaskólans 1908, gerðist Einar Amórsson strax einn af kennurunum. Varð lagakennsla, fyrst í lagaskólan- um og síðan við háskólann, höf- uðstarf Einars, með nokkrum frátöfum þó, allt þangað til á árinu 1932. Einar var frábær kennari, ljós í framsetningu og hafði einstakt lag á að halda áhuga nemenda sinna lifandi. Jafnframt kennslunni hófst Einar handa um samningu kennslubóka í fræðigreinum sín- um og ritaði bækur um allar greinar réttarfarsins, kirkjurétt, stjórnlagafræði og þjóðréttarsam- band íslands og Danmerkur. Með ritverkum þessum vann Einar ó- metanlegt brautryðjendastarf, ekki einungis með rannsókn á því, hver væri gildandi íslenzk lÖg, heldur og með mótun laga- málsins, sem áður var orðið ærið dönskuskotið. Minningarorð Dr. juris Einar Arnórsson Á árinu 1932 var Einar Arnórs-1 son skipaður dómari í hæstarétti. Einar sat dómarasessinn með prýði, enda hafði hann auk grundvallaðrar lagaþekkingar fjölþætta lífsreynslu að baki, er hann tók sæti í hæstarétti. Af óskiljanlegum ástæðum var Ein- ar þó látinn hverfa úr réttinum vorið 1945 liðlega 65 ára að aldri, þá fremstur allra íslenzkra lög- fræðinga og með fulla starfs- krafta. Reyndum við nokkrir ein- dregið að koma í veg fyrir þá ráðstöfun, en tókst ekki. Einar hafði ekki mörg orð um þessar aðfarir en hóf þegar málflutning fyrir hæstarétti og var mjög sótzt eftir honum í hinum vanda- sömustu málum og vann hann í einu þeirra fram á sitt dánar- dægur. Mat þeirra, er bezt þekktu til star&krafta hans, sást og á því, að allmörgum árum síðar, er hann var kominn yfir sjötugt, fékk Lögmannafélagið hann til ritstjórnar lögfræðitímarits þess, er það hóf þá útgáfu á. Samhliða kennslu og dómara- störfum vann Einar Arnórsson stöðugt að ýmsum fræðiiðkun- um. Ungur að árum gaf hann ásamt doktor Jóni Þorkelssyni út Ríkisréttindi íslands árið 1908 og árið 1913 birtist eftir hann Rétt- arstaða Tslands. Eru þetta hvort- tveggja fræðileg barátturit fyrir fullum ríkisréttindum íslands, sem höfðu mikla þýðingu til örf- unar landsmönnum í þeim efnum og voru haldgóð í baráttunni við Dani um réttarstöðu landsins. Samhliða og næst þessum ritum komu kennslubækurnar í lög- fræði, sem áður er að vikið, og síðan fjölmörg rit og greinar, einkum um réttarsögu eða al- menna sögu íslands, auk þess, sem Einar annaðist útgáfu ýmissa heimildarrita um þessi efni. Hann átti og lengi sæti í stjórn Hins íslenzka bókmenntafélags og Sögufélagsins og var um langt árabil formaður hins síðartalda. Þá var Einar árum saman skattstjóri í Reykjavík, einmitt á þeim árum, þegar grundvöllur var lagður að starfi skattstofunn- ar og átti þá og nokkru Jengur sæti í niðurjöfnunarnefnd Reylija vikur. Hann átti manna mestan þátt i samningu hinna nýju rétt- arfarslaga, vatnalaganna og fleiri lagabálka. Hann var formaður húsaleigunefndarinnar, sem starf- aði síðari hluta fyrri stríðsár- anna, átti lengi sæti í dansk- íslenzku ráðgjafarnefndinni og gegndi ýmsum öðrum trúnaðar- störfum. Ætla mætti, að hluti af þeim störfum, sem nú hafa verið talin, hefðu reynzt næg einum manni. En til viðbótar þessu tók F.inar öðru hvoru mikinn þátt í stjórn- málum landsins og hafði í þeim úrslitaáhrif. Við blaðamennsku fékkst hann sem ritstjóri Fjallkonunnar 1907 og 1919 var hann um skeið stjórn- málaritstjóri Morgunblaðsins. í bæjarstjórn Reykjavíkur var Einar 1930—1932 og átti mikinn hlut að stofnun bæjarráðs. Á Al- binm var Einar fyrst kosinn 1914 í Árnessýslu fyrir Sjálfstæðis- flokkinn. Á Alþingi þótti þegar mikið að honum kveða, og er Sigurður Eggerz sagði af sér 1915 vegna ósamþykkis við konung um stað- festingu stjórnarskrárbrevtingar var Einar kvaddur til ráðherra- dóms. Að vísu var það konungur með ráði vina sinna hér, sem því kalli réði, en Einar revndist hafa meirihluta á Alþingi, þó að flokksmönnum hans svndist mjög sitt hvað um valdatöku hans. Er mér í barnsminni, að faðir minn, sem þá vann á Landsbókasafninu, kom heim að kvöldi eftir bing- kosningarnar 1916 og sagðist hafa bitt Einar Arnórsson og hefði Einar sagt. að ólíkt hefðust bpir að. bví að hann hefði heyrt eftir nabba, að hann óskaði einskis frpmur, en að Einar Arnórsson félli. en Einar kvaðst una því vel, að faðir minn hefði náð kosningu. Ekki man ég meira af þeim orða- skiftum. En þessa menn greindi ekki á um. að hverju bæri að stefna, heldur hitt, hvernig mark- inu skvldi náð. Eftir á sýnist sennilegt, að án hvorugra hafi mátt vera, beirra, sem vildu taka því, er mest var fáanlegt hveriu sinni ef trvegt var, að menn tak- mörkuðu eiei um of möeuleika til framhaldssóknar, og hinna. er enean afslátt vildn og eaettu þess, að jafnan vaéri hafizt handa um jnvia sókn frá þeim áfanga, er I náðst hafði. I Ágreiningur þessi varð hins deilum, þá frýði enginn honu^n óvenjulegra hæfileika, enda láu flest verkefni, er hann sinnti, opin fyrir honum. Faðir minn sagði t. d., að á æskuárum Einará hefði komið fram hjá honum slík braggáfa, að enginn vafi væri á,' að hann hefði getað orðið ágætt ljóðskáld, ef hann hefði hirt um. Fyrir islenzka lögfræði fór bet- ur, að hann gaf sig fyrst og fremst: að henni og á vettvangi hennai* verður vafalaust talið, að höfuð- starf hans hafi verið unnið. En áhugaefni hans náðu langt út fyrir endimörk lögfræðinnar, enda varð þess fljótt vart í sam- tali við Einar, að hann var mað- ur fjölfróður. Hann hafði víðá farið og taldi það menningar • auka að kvnnast háttum annarra þjóða og þótti t. d. miklu varða, að börn sín ættu þess kost að litast sem víðast um Er þá að því komið, sem löng- um var til vitnað, að Einac var mjög heimilisrækinn maður og ágætasti heimilisfaðir. Mun ekki hafa frá þessu brugðið, en nákvæmni hans og alúð við ást- vini sína þó aldrei hafa komið betur fram en hin síðari ár í langvinnum og erfiðum veikind- um konu hans frú Sieríðar Þor- láksdóttur. Hjónaband þeirra var mjög farsælt og eignuðust þau 5 dætur og 1 son. Þrjár dætur, frú Inga Laxness, frú Ásgerður og frú Hrafnhildur og sonurinn Logi, fulltrúi í dómsmálaráðuneytinu, hfa föður sinn. En tvær dætuir • eru látnar, ungfrú Guðrún 1928 og frú Áslaug 1947. Á heimili þeirra Einars og frú Sigríðar var einnig alinn upp sonur frú Sigríðar af' fvrra hjónabandi, Ólafur Haukur - Ólafsson, stórkaupmaður, og gekk Einar honum í föðurstað. Einari Arnórssyni var marg- víslegur sómi sýndur í lifanda lífi. Hann hlaut t. d. æðsta stig íslenzku fálkaorðunnar auk ann- arra heiðursmerkja, hann var kjörinn heiðursfélagi í Hinu is- lenzka bókmenntafélagi og Sögu- félaginu, hann var tvisvar kosinn rektor háskólans. í síðara skiftið á hinu mikla hátíðaári 1930. hann var einn allra manna kjörinn beiðursdoktor í lögfræði á 25 ára afmæli báskólans og á sextíu ára afmæli Einars var eefið út mikið rit bonum til heiðurs. Mesta sæmd mun Einar bó hafa af verkum sínum. Þau munu leogi balda nafni hans á lofti. bvi nð með booum er horf- inn úr þessum heimi einn beirra manna. er mestan bátt áttu í að' gera fvrri hhita 90. aldarinnar glæsilegasta hlutan í söeu íslands. B.jarni Benediktsson. vegar til þess, að Sjálfstæðis- flokkurinn (gamli) liðaðist í sundur og átti ríkan þátt í þeim flokka-glundroða, sem hér varð um nokkurra ára bil. Allir voru þó sammála um, að Einar Arnórs- son sinnti ráðherrastörfunum af mikilli og óvenjulegri eljusemi. Heimsstyrjöldin fyrri stóð sem hæst allan stjórnartíma hans og má nærri geta, að þá hafi verið úr mörgum vanda að ráða, ekki sízt vegna þess, að þá sannaðist enn það, sem komið hafði í ljós strax í Nápóleonsstyrjöldunum, að í stórstyrjöld var íslandi síð- ur en svo skjól að Danmörku heldur ýmiss konar óhagræði. Einar var siðastur manna, er eegndi ráðhérraembætti eion á íslandi, og er hann lét af störfum í ársbyrjuo 1917 komu þrír menn í hans stað. Af stjórnmálastörfum Einars var þó ef til vill afdrifaríkast, að hann átti sæti í sambandslaga- nefndinni 1918. Af íslendinga hálfu hvíldi þá megin þungi starfsins á honum innan nefndar- innar. Andstæðingar sambands- laeanna í Danmörku héldu því og miög á lofti, að íslendingum hefði orðið svo vel ágengt sem raun bar vitni um vegna þess, að þeir hefðu haft meiri lögfræðikunnáttu við samningsgerðina en Danir, og ber Einari Arnórssyni fyrst og fremst það lof. Eftir þetta afrek hvarf Einar skjótlega af þingi, og tók þar ekki sæti aftur fyrr en 1931 og þá sem þingmaður Reykvíkinga. Að því sinni átti hann þó skamma þing- dvöl, því að ári síðar var hann skitiaður dómari í hæstarétti, og hefði mátt ætla að skiptum hans af stjórnmálum væri þar með lokið. En þegar Sveinn Björnsson, forseti íslands, skipaði utanþings- stjórnina í árslok 1942 varð Einar Arnórsson dóms- og menntamála- ráðherra í henni, og átti hann sæti I stjórninni þangað til í september 1944, er hann sagði af sér skömmu áður en Alþingi tókst að mynda ríkisstjórn á ný. Af stjórnarstörfum Einars á þessum árum má geta þess, að hann skipaði nefnd þá, er samdi fræðslulögin, sem nú eru í gildi. Mesta þýðingu hafði þó áreiðan- lega eindreeinn vilii Eioars til þess að slíta sambandinu við Danmörku og stofna hér lýðveldi strax og færi gæfist. Er eneinn vafi, að hann átti mikinn þátt í beirri skeleggu ákvörðun. er rík- isstjórnin tók um þessi mál síðla árs 1943. SÍí ákvörðun hafði bví meiri þýðineu sem sumir höfðu óttast, að stjórnin kvnni að velia aðra stefnu, enda kom siðar í liós, að forseti íslands. s°m kiör- ið hafði stjórnina, hafði aðrar hugmyndir um lausti málsios eo Aiþinei og rikisstiórn höfðu þá komið sér saman um. Einar Arnórsson sagði eitt sinn við mig, er mikið lof hafði verið borið á nýlátinn mann með réttu svo langt sem frá var sagt, að I menn mættu ekki hafa þekkt of MBL. kom í gær að máli við vel suma þá, er mest væru lofað- Steingrím Karlsson veitingamann ir. Auðvitað er enginn alfullkom- 1 Skíðaskálanum í Hveradölum. inn, og Einar brýndi það á sínum , Sagði hann að öll rúm væru upp- tíma fyrir okkur nemendum sín- ' Pöntuð hjá sér yfir hátiðarnar. um, að við skvldum ekki láta það Kvað hann eftirspurn eftir gist- á okkur fá, þótt við öðru hvoru *nSu * Skíðaskálanum hafa verið gerðum vitleysur, því að það akafleSa mikla °g mikið íærri en væru allir menn alltaf að gera. IVlldu geta komizt að' Það væri En víst er. að Einar Arnórsson var ' mjog vmsælt hja folki að.vera Skiðaskalanum yfir paskana, Mikil e&ókn að SkíSssksiamnn vfir háfíðamar ieinn þeirra manna, er flestir mátu því meira sem þeir voru honum kunnugri. Hann þótti stundum nokkuð kaldhæðinn og felldi ekki skap saman við alla menn. Er ég spurði Einar að þvi, hvort hann hefði í hvggju að skrifa endurminning- ar sínar, kvaðst hann eigi mundu gera það, því að slíkar minning- ar væru einskis virði nema þær væru sannar, en af sumum, er hann hefði kynnzt og þó örfáum, yrði frásagan slík, að hann nennti eigi að rifja hana upp. En þó að Einar ætti stundum í renna sér á skíðum, fara í göngu ferðir og síðast en ekki sízt: borða góðan hátíðamat. Hann kvað mikinn eril hafa verið'á næturnar í Skíðaskálan- um í vetur, það hefði komið fyrir hvað eftir annað, að fólk hefði barið upp um miðjar nætur vegna þess aö bifreiðar þess væru- bilaðar eða fastar í snjó. Hefði fólki, sem þannig hefði verið ástatt fyrir verið veittur nauðT synlegur beini og hjálp. Nokkur snjór er nú í Hvera,- dölum, en þó ekki verulega mik- ill. — J

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.