Morgunblaðið - 28.03.1936, Blaðsíða 5

Laugardaginn 28. mars 1936,
MORGUNBLAÐIÐ
5
Oiólaleikarnir í Reykj,avik ern
jafn gamlir kaups,taðnnm. —
:Skólinn var ekki fyr fluttur frá
Skálholti en piltar tóku að sýna
sjónleika, í hinu nýja skólahúsi á
Hólavelli. Fyrsta ákveðna dagssetn
ing um sjónleikakvöld í Reykja-
•víkurskóla er raunar ekki fyr en
18. okt. 1791 á Herranótt, sem
jþá var haldin í skólanum, en all-
iar líkur benda til þess aS leikar
liafi verið sýndir fyr, þar á meðal
leikurinn Brandur eftir Geir Vída-
lín, síðar biskup. Þar sem nú kaup-
staðurinn verður 150 ára á þessu
ári, er vel til þess fallið að minn-
ast um leið 150 ára afmælis skól.a-
le'ikanna í Reykjavík, en það hafa
íSkólanemendur Menfaskólans tek-
ið sjer fyrir liendur að gera með
sýningu sinni á „Rakaranum í Se-
villa“. í leikskrá þeirri, sem leikn-
um fylgir, telja þeir þó aðeins 145
úr liðin frá upphafi skólaleik-
anna, af virðingu fyrir ofan-
greindri dagsetningu, en liún er
fyrir tilviljun skrásett, ein af
anörgum, áður en Herranóttin er
fyrir fult og alt lögð niður 1798.
Hkólaleikarnir lialda þó áfram, á
páskum 1800 og um vorið 1803 er
leikið í skólanum. Aður voru leik-
rit Sig. Pjeturssonar Hrólfur 1796
•og Narfi 1798 sýnd, eins Skam-
Irell eftir Geir Vídalín, en þetta
eru með fyrstu leikritum, sem
skrifuð hafa verið hjer á andi.
■p 'ftir að skólinn fluffist til
•*“* Bessastaða 1805, voru enn
hahlnir sjónleikar framan af. Trú-
le'gt er, að „Gleðispilið Álfur“ hafi
verið leikið í skólanum 1823—’24,
<eins er nafngreindur sem höfundur
að sjónleik í Be'Ssastaðaskóla Jón
Hannesson um 1810.
Það er þó ekki fyr en skólinn
flytur aftur til Reykjavíkur í sitf
;stóra veglega hús, að skólaleikar
hefjast fyrir alvöru. Öll sú saga.
verður ekki rakin hjer, aðeins
s,tiklað á helstu atriðum. Á öðru
ári skólans sýna piltar „Erasmus
Montanus" eftir Ludvig Holberg
og tveimur vetrum síðar „Tíma-
leysingjann" sömuleiðis eftir Hol-
berg. Fór orð af þessum sýningum
*og ýtti heldur en ekki undir alla:
viðleitni til sjónleikahalds í og
Titan Reykjavíkur. Á næstu árum
er að vísu ekki leikið í skólanum,
sem kann að stafa af því, að
.„pereatið“ nafnfræga spanst upp
úr síðari leiksýningunni, og svo
hinu, að þá he'fjast sjónleikasýn-
ingar undir handleiðslu dugandi
borgara bæjarins, Jóns Guðmunds-
sonar ritstjóra 1854 og Eiríks
Magnússonar 1858, en stúdentar
og mentamenn voru máttarstoð
þessa sjónleikahalds, svo sem og
síðar varð með alt sjónleikahald
'fram undir aldamót 1900.
"1IJ, ftirtékfarvert er það, að eftir
fordæmið, sem skólapilturinn
Matth. Jochumsson gaf með „Úfi-
le'gumönnunum“ sem kandidatar
og stúdentar sýndu í febr. 1862,
taka skólapiltar að skrifa sjón-
leiki og má hjer nefna: Misskiln-
ingurinn eftir Kristján Jónsson,
gamanleikur í 4 þáttum. Jólaleyfið
eftir Valdimar Briem í 5 þáttum.
Fje og áSt ef.tir Jön Ólafsson.
Lærifeður og kenningarsveinar í
3 þáttum effir Vald. Briem, Jón
-Ólafsson og Kristján E. Þórarins-
Skólaleikir
150
ÁR
Eftir
Lárus
Sigurbjörnsson
son, Nýársnóttina eftir Indriða
Einarsson, Brandmajórinn effir
Einar Hjörleifsson (Kvaran) og
Prófastsdóttirin í 3 þáttum eftir
þá Valfýr Guðmundsson ög Stefán
Stefánsson. Allir þessir leikarar eru
sýndir á árabilinu 1865—1882, en
auk þeirra ýmsir aðrir leikar þar á
meðal „Pólitíski könnusteyparinn“
eftir Holberg og „Tímaleysinginn“
aftur, en Útilegumennirnir og Hinn
sanni þjóðvilji eftir Matthías, og
var síðastnefndur leikur einskon-
ar forleikur að „Könnusteypar-
anum“, sem ekki var illa til fund-'
ið. Auk leikrita eftir Ilolbe'rg, sem
skólapiltar höfðu ávaft mikið dá-
læti á, taka þeir nú að sýna leik-,
rit eftir Moliére, Hostrup, Heiberg,
Scribe, Lesage o. fl. Veturinn 1885
til 1886 er bindindisöld í skólan-
um, þá eT stofnað Bindindisfjelag,
sem kaupir leikfjöld og fer að
leika. Á þeim vetri og hinum næsta
sýnir fjelagið 8 sjónleika, þ. á. m.
svo sem fil að undirstrika tilgang
sinn, „Hann drekkur“ eftir Kon-
radi.
Allan þennan ,tíma er leikið í
skólanum sjálfum, oftast á Langa-
lofti, svefnskála pilta, í leikfimis-
húsi skólans og einu sinni í há-
tíðarsalnum, þar sem Alþingi
hafði áður aðsetur. Effir þeúna
tíma hefjast leiksýningar pilta út
í bæ, fyrst í Góðfemplarahúsinu,
síðan Leikhúsi Breiðfjörðs (Fjala-
kettinum) og loks í Iðno.
Fyrir og um aldamót 1900 eru
leiknir margir smáleikar af skóla-
piltum, sem of langt yrði upp að
.telja, þó kemur fram enn eitt
skólapiltaleikrit: „Þar, sem eng-
inn þekkir mann“ eftir Guðm.
Guðmundsson skólaskáld. Eftir
1904 leggjast skólaleikar af þang-
að til 1922, nema livað smáleik-
arnir „Apinn“, „101“, „Hermanna-
gletturnar" og „Miskilningur á
misskilning ofan“ voru sýndir á
jólum 1912 og 1913.
A rið 1922 hefst svo það tímabil
^ í sögu skólaleikjanna, sem
stendur enn. Var riðið á vaðið með
„Veðsettum strák“ eftir Holberg,
og „Erasmus Montanus“ og „Póli-
tíska leirkerasmiðinn“ eftir sama,
sitt hvorf árið. Síðan hefir, verið
sýndur skólaleikur á hverju ári
nema 1926, og nú í ár sýna nem-
endur Menfaskólans eitthvert hið
merkasta leikrit, sem sýnt hefir
verið í skólanum, sem sje Rak-
aránn í Sevilla eftir Beaumarchais.
Hjer hefir hvergi verið getið

■■
I '/< \
'
í -
'-Á'Á-v
Bartholo og þjónar hans.
leikenda í skólapiltaleikunum
annara en höfunda leikanna, en
skrá yfir þá skólapilta, sem
leikið hafa fyr og síðar, tek-
ur yfir velflesta þá menn, sem
fremstir hafa talist í leikararöð
og mest hafa lagt ísl. leiklist að
mörkum, eftir að þeir voru út-
skrifaðir úr skóla. Svo aðeins
nokkur nöfn sjeu nefnd: Árni
Helgason síðar vísibiskup, Magn-
ús Grímsson síðar prestur, Stefán
Thordarsen síðar prestur, Morten
Almaviva greifi.
Hansen síðar skólastjóri, Guðlaug-
ur Guðmundsson síðar sýslumaður,
Halldór Jónsson, síðar bankagjald-
keri o. fl. o. fl., en af núlifandi
mönnum fyrst og fremst Indriða
Einarsson höfund liins íslenska
Þjóðleikhúss. Síra Ólafur Ólafsson,
Þórður Thoroddsen læknir og síra
Kristinn Daníelsson, þó.ttu og ágæt
ir leikarar í skóla, þó ekki hafi þeir
gefið sig að þeim „konstum“ síð-
an. Af yngri mönnum má nefna
Jakob Möller alþingismann. Svein
Björnsson sendiherra og Júlíus
Guðmundsson stórkaupmann, sem
leikið hafa í skóla, en af þeim sem
nú fást við að leika Ragnar Kvar-
an, Gest Pálsson og Þorstíinn &
Stephensen o. fl.
P klti má skilja svo við þe,tta
mál, að ekki sje vakin at-
hygli á því hvert beinn afrekstur
sjónleikahalds skólapilta rennur.
Hinn óbeini afrekstur starfseminn-
ar hefir, svo sem sýnt hefir verið,
runnið til ísl. leildistar, henni til
eflingar og viðhalds, og gefið skap
andi fordæmi fyrir aðra skóla,
sem fyrst var fylgt af Möðruvalla-
og Flensborgarskólum, en binn
beini afrekstur hefir orðið til efl-
ingar Bræðrasjóðs skólans, sem nú
er orðinn s.tærsti og merkasti sjóð-
ur í vörslum nokkur skóla hjer á
landi, öðrum en Háskólanum. —
Fjvsta tillag til Bræðrasjóðs eftir
leiksýningu var 1880, kr. 400.00 á
árabilinu 1895—1909 kr. 1.162,09
og 1922—1935 kr. 4.242.77. Er
Bræðrasjóður nú langstærsti skóla
sjóður landsins og nemur hann kr.
62.735.04. Þó Bræðrasjóði bætist
fje á annan hátt en með sjónleika-
haldi nemenda, þá munar þó um
þær upphæðir, sem hann hlýtur
þannig, en mes.t er um vert að
sjálfbjargarviðleitni nemenda er
virðingarverð og á skilið fult
traust og stuðning allra. góðra
manna, sem skólanum og ungri
.upprennandi list unna.
Lárus Signrbjörnsson.
Útvarpið oo trúleysi.
Mig langar til að taka
undir og árjetta það, sem Halldór
Hallgrímsson (þótt öðrum gæfi
staðið það nær en honum), segir í
laglega ritaðri grein í Vísi í gær
um erindi, sem flutt var í útvarp-
inu nýle'ga af Pjetri Guðmunds-
syni.
Mjer kom til hugar út af er-
indinu þessi spurning: Er það al
vara? Sennilega er erindishöfund-
inum alvara með frúleysisskoðan-
ir sínar, að minsta kosti nú, þótt
vitanlegt sje að slíkar skoðanir
eiga einatt fyrir sjer að breytast
og eðlilegf að þær breytist, hvort
heldur af því, að lífið sjálft kenn-
ir manni annað, eða honum verða
ljós rök, sem honum áður duldust.
Sjálfsagt er hverjum heimilt að
hafa þær skoðanir, eT hann vill
og t. d. halda um þær fyrirlestra
í samkomusölum bæjarins fyrir
hverjum, sem hann fær til að
hlusta á þær.
En eins fyrir það verður eftir
spurningin: Er það alvaraþog er
það verjandi að útvarpsráð láfi
nota útvarp ríkisins til að hella
slíkum dembum yfir grandlausa
hlustendur. Þyki of strangt að
kalla það guðníð, þá er það að
minsta kosti níðingsskapur, því
að allir vita, ;að margir e'iga í
trúarbaráttu og þungu sálarstríði
og getur þeim þá legið við sturlun,
Eftir síra
Kristinn Daníelsson.
að hlýða á slíkar fortölur, hversu
ómerkar sem þær eru í sjálfu sjer
og ekki annað en margtuggið
efni.
Höf. gerði einhvern samanburð
á ;að trúa honum, nútíðarmanni
með töluverða mentun eða ó-
mentuðum mönnum fyrir 2000 ár-
um. En þetta er engin nútíðar-
viska. Það var sagt fyrir meira
en 2000 árum: Heimskinginn ség-
ir í hjarta sínu: Enginn guð
(Sálm 14,1). En það var ekki
forðum tekið teljandi mark á
orðum heimskingj.ans, og það er
og verður því síður gert nú, þeg-
ar nútíðarþróunin er komin
miklu lengra á veg, guðs-
hugmyndin fullkomnari og skír-
ari og þar við bætist að fyrir nú-
tíðarmanninn er féngin ekki að
eins von og trú á framhaldslífi
mannssálarinnar, heldur þekking-
arvissa með vísindalegum stað-
reyndum, og verður þá ekki kom-
ist hjá að álykta tilveru guðs.
Héimsspekilegar bollaleggingar
má rengja, en fram hjá staðreynd-
um verður ekki komist til lengd-
lar.
Það stafar því nú á tímum
ekki svo mikil hætta af heimsk-
ingjanum, eins ig áður, og stritið
er því vonlaust fyrir þá, sem reyna
að koma inn guðsneitun og trú-
leysi; staðreyndirnar standa ó-
hagganlegar í vegi þeirra, þótt
þeir geti um stund níðst á veik-
um sálum barna og þeirra sem í
stríði eiga.
1 erindinu var drégið dár að
bænum trúaðra manna, ekki megi
halda að guð geti brotið lög sín,
eða breytt áformum sínum fyrir
bænakvabb manna. Það minnir
mig á rithöfund einn, sem þá er
hann var drengur, braut garð-
hrífu föður síns; tók svo brotin
og setti saman sárin og bað guð
að gjöra heilt. En þégar hann
slepti, fellu brotin eðlilega til
jarðar, og þá hugsaði hann sjer
að biðja guð ekki framar. Það
var sami misskilningur á krafti
bænarinnar, sem er sjálfsagt and-
legur en ekki fólginn í ,að négla
saman hrífubrot. Árangur hennar
verður ekki reiknaður eins og þrí-
liðudæmi, þar sem útkoman er
sjálffeúgin þegar þrír liðirnir
eTu gefnir. Vegir bænheyrslunn-
ar fylgja þeim lögum, sem máttur
bænarinnar hefir áhrif á, án þess
þau sjeu brotin. Þar sem þroski
.trúarinnar er mestur (trúleysi er
ekki annað e'n þroskaleysi), þar
er mest áhersla lögð á mátt bæn-
arinnar og árangurinn er full-
komin reynsla. Þessu er nokkuð
lýst í sálmi síra Valdimars, þar
sem þetta er: „Og þótt jég öðlist
eigi, gef ei jeg þreytast megi,
sem best að biðja þig. Þú éinn
veist tíma og tíðir, jeg treysti því
um síðir, þú bænheyrir og hlesSir
mig“.
Ádeila var í erindinu á prest-
ana fyrir að þeir hefðu trú síria
að atvinnu. Það er líka gamalt
tilhæfulaust stagl, sem þeir taka
sjer ekki nærri.
Að sjálfsögðu hefir kirkja og
prestar, eins og alt sem mannlegt
eT og því ófullkomið, margar synd-
ir á samviskunni. En þeir eru sjer
þess þó meðvitandi, að þeir hafa
át,t drýgstan þátt í að halda við
andlegu lífi þjóðarinnar og vit-
undinni um, að maðurinn lifir ekki
af 'einu saman brauði, sem enn eT
viðurkendur sannleikur. Það
kann að vera, að eitt af einkenn-
um þessara tíma, sje þéssi við-
leitni, að draga alt niður í efn-
ishyggju og trúleysi, sbr. ástand-
FRAMH. Á SJÖTTU SlíHL