Morgunblaðið - 20.09.1935, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudaginn 20. sept. 1935»
Miltisbrandur
Eflir Braga Steiogrímsson.
Pest J/essi hefír líka verið köll-
ilð' síberíska pestin. Hún ássekir
einkum" húsdý,rin, fylgir henni
hár liiti Og véldur hún oftast
dauða- Á sumrin hagar pestin
sjer oft þannig, að fjöldi dýra
veikist, en á vetrum koma oft
einstök tiifelli fyrir, án frekari
útbreiðslu.
Af húsdýrum sýkjast kýr,
kindur, geitur, hestar, kettir, kan-
ínur og svín af pest þessari. Bæði
hundar og alifuglar hafa mikið
mótstöð'uafl ' gegn veikinni, en
ránfuglar sýkjast ekki af pest-
inni. Miítisbrandur getur líka bor-
ist í menn, og eykur það mikið
hættu þá, sem af veikinni getur
stafað.
Árið 1849 gerðist sá sögulegi
atburður, a.ð lækni nokkrum, Poll-
ender að nafni, tókst að finna mdt
isb ran þs bakterírin a. Maður hafði
fengið miltisbrand í hnakkann,
af þvl að bera húðir af miltis-
brandsveikum dýrum á bakinu, en
í manni þessum fann læknirinn
bakteríuna. Bakterían (Baeillus
anthracis) er lítil, fremur stutt,
gild og staflÖguð og leitast við
að vaxa í lengdina.
Bakterían er mjórri um miðj-
I ' f
una, en gildari til endanna, óg
þegar margar liggja saman líkj-
ast þær bambusstöng. Mdtis-
brandsbakterían er ekki mjög
lífseig, en hún getur breytt sjer
í svokallaða miltisbrandsspota og
geta !þéir lifað árum saman í
jörðu.
Bakteríurnar mynda spora
þegar þær komast út úr líkaman-
um, hafa nóg súrefni og nægileg-
an hita (12°—45°) en þeir geta
ekki myndast í lifandi dýri eða
inn í ókrufðu hræi. Það eru
miltisbrandsörmarnir, sem eru
sjerstaklegá hættulegir, því að
þeir bera veikina frá dýri þl dýrs
og éru ákaflega lífseigir. Þeir
geta þolað þurk árum saman,
sjóðandi vatnsgufa megnar fyrst
að drepa þá eftir tíu mínútur.
Þar sem nógur raki er, geta þeir
vaxið og orðið áð miltisbrands-
bakteríum en bakteríurnar geta
svo aftur myndað spora o. s- frv.
Skepnumar sýkjast einkanlega
þannig, að þær jeta miltisbrands-
spora með fóðrinu. í gegn um
eitla og ýmsar vessarifur í þarm-
inum komast svo bakteríurnar inn
í líkamann. Blóðið megnar að
verjá’st bakteríunum í lengstu lög,
en það eru miltisbrandssporarnir
sem geta varist hinni bakteríu-
eyðandi verkun blóðsins, því þeir
hafa sterkt hýði utan um sig. Þeg-
ar áð bakteríurnar ná svo að vaxa
og fjölga í blóðinu, bera þær sig-
ur úr býtum og sýkja allan lík-
amann. Veikin berst því dálítið
krókótt frá dýri til dýrs. Þegar
saur, þvag eða blóð liggur á gólf-
inu, geta miltisbrandssporar mynd
ast í þvi, sem svo geta komist í
fóðrið, annað hvort með sópnum,
eða þá að heytugga fellur á gólf-
ið og er tékin upp aftur, dýrið
jetur svo miltisbrandsspora og
sýkist. Miltisbrandssporar geta
líka komist í fóðrið frá húðum,
sem hengdar Jiafa verið upp til
þerris. Einnig getur kjöf og beina-
mjöl stundúm innihaldið miltis-
brandsspora. Sjerstaklega geta
miltisbrandssporarnir borist xit um
allar jarðir með vatni. í nánd við
leðurverksmiðjur er oft mikið um
miltisbruna, þar sem húðir af milt-
isbrandssjúkum dýrum eru látn-
ar liggja í pollum eða lækjum í
blevti, eiga sporarnir hægt með
að breiðast út. Renni vatn úr jarð-
veginum þar sem miltisbruna-
hræ eru grafin, getur péstin líka
breiðst. út.
Miltisbrandurinn getur stundum
borist með flugustungum á önn-
ur dýr, og inyndast þá illkynjr.
uð miltisbrandskýli. Miltisbrand-
urinn getur líka borist í sár á
tungunni og , gininu. Miltisbrands
sporar bérast líka stundum með
ryki niður í lungun.
Menn, sem vinna í bursta og
ullarvinsluverksmiðjum fá þann-
ig milisbruna í lungun, sem veld-
ur lungnabólgu. Mönnum hætt-
ir við að fá miltisbruna í húðina,
sjerstaklega ef sár eru á henni og
myndast þá miltisbrandskýli
(Pustula maligna). Kýlin mynd-
ast meira en viku eftir að smitun-
in fer fram en þó kemur sársauki
fyr í sárið. Stundum er hægt að
bjarga þeim mönnum við, sem fá
þessi kýli ef byrjað er að lækna
þau í tíma, og eru til þess notaðir
alkoholbaksti’ar og jafnvel bólu-
efnisinnsprautanir. Þessi miltis-
bruni í húðinni getur samt verið
ennþá illkynjaðri og verður þá
engri hjálp við komið.
Miltisbrandurinn getur verið
mjög margbreytilegur, einkum fá
kýr og sauðfje han oft mjög
snögglega (perakut). Skepnan
byrjar að riða, fellur t,il jarðar og
gefur síðan upp öndina. Ut úr
nösum, munni og þarmi rennur
þá oft blóð.
Miltisbrandurinn getur staðið
lengur yfír, svo sem einn til tv.o
daga. Veikin er „aku“. Hitinn, er
mjög hár 40—42 stig, skepnurn-
ar eru æstar í skapi, æða um og
öskra, fá krampa, deyfast, riða og
deyja svo snögglega.
Líka getur andardrátturinn og
hjartað lamast. Andardrátturinn
verður erfiður, slímhúðirnar
dökkna, hjartasláttur gei-ir vart
við sig, æðaslögin veða tíð og
finnast vart .Auk þess blæðir úr
munni, nösum og þarmi. Þá getur
miltisbrandurinn staðið enn leng-
ur yfir, t. d. þrjá til fimm daga.
Veikin er „subakut“.
Hestar fá oft miltisbrand á
þenan hátt. Hiti, kveisa og van-
máttur að kingja eru oft einkenni
veikinnar. Onnur einkenni geta
verið lík og áður hefir verið lýst,
og geta þessi einkenni endurtekið
sig hvað eftir annað (Anthrax
remittens).
Það hefir minni þýðingu fyrir
okkur íslendinga hvernig miltis-
brandurinn hagar sjer hjá svín-
unum það er hinn svokallaði
„kroniski“ miltisbrandur. Þá get-
ur miltisbrandurinn haldið sig á
vissum stöðum en þangað er hann
kominn fyrir smitun með miltis-
brandsbakteríum í gegn um sár,
bæði í húðinni og slímhúðunum.
Þessi miltisbrandur lýsir sjer í
kýlnm og versakendum bólgum.
Hestar geta féngið miltisbruna,
ýmist mjög snöggaim, eða þá að
hann stendur yfir í nokkra daga.
Veikin byrjar oft með kveisu. Á
háls:, brjósfi, herðablöðum og í
kring um kokið, myndast heit
vessakend og sár bólga, og er
bólgan oft fljót. að myndast. And-
ardrátturinn er erfiður, slímhúð-
irnar verða dökkleitar. Þvag og
saur er blóðlitað.
Miltisbrandur í kúm er að því
leyti frábrugðiiín miltisbrandi í
hestumi, að kýrnar verða mjög
trillingslegar og æstar í skapi.
Vambhreyfingarnar hætta og
hægðarléysi getur gert vart við
sig. Annars geta kýr tekið veikina
með ýmsu móti, eins og fyr hefir
verið lýst, en þó er húri oftast
skammvinn. Miltisbrandurinn get-
ur komið í vissa líkamshluta, eins
og hjá hestum, húðín blánar, túng:
an gétur bólgnað og hangir blóð-
rauð og heit xrt úr munninum, en
ér mjög viðkvæm, þegar að komið
er við hana. Oft er bólga í kok-
inu, og er skepnunni þá erfitt um
andardrátt, og ennfremur geng-
ur oft blóð niður af þeim.
Sauðfje fær veikina oft ákaf-
lega snögga.
Kindunum fer að svima og eftir
að þær hafa barist um og blætt
hefír xir vitum þeirra og þarmi,
gefa þær snöggléga upp öndina.
Þó getur veikin staðið léngur
yfir.
Það getur verið mjög erfitt að
þ.ekkja miltisbrand, ef einkenni
hans eru ekki nógu glögg. Eink-
um er erfitt að þekkja mdtis-
brand fyrst þegar hann kemur
fyrir, og einnig sje hann mjög
snöggur. Miltisbrandsgrunur er
þegar vakinn, ef líkamshitinn er
mjög hár, andardráttur og æðar-
sláttur tíður, dökkar slímhúðir,
blæðingar og kveisa, án þess að
dýralæknir geti fundið orsökina.
Sje aftur á móti versakend bólga
í og undir húðinni, eða þvag og
saur blóðlitað, þá er auðveldara
að þekkja veikina..
Á dauðu dýrinu sjást ýmsis
miltisbrandseinkenni. í ýmsum líf-
færum sjást blæðingar, blóðið
hleypur ekki og er tjörulitað eða
lakklitað. Miltað er stórt og þegar
rist er í það vellur úr því tjöru-
lituð leðja, hræið rotnar fljótt
en stirðnar ekki. I blóðinu er
hægt að finna miltisbrandsbakter-
íur, sje ekki langt um liðið frá
því að skepnan drapst,.
Samt getur svo farið, hafi milt-
isbrandurinn verið mjög snögg-
xrr, að þær vanti allar þessar líf-
færabreytingar. Aðeins er þá hægt
að finna, miltisbrandsbakterruna
í blóðinu.
Þess vegna er það að mdtis-
brandurinn þekkist ekki nærri
altaf og .jafnvel dýralæknir getur
verið í vafa um hvort miltis-
brandur sje á ferðinni.
Þgð getur því verið nauðsynlegt
í þessum vafatilfellum, að teknar
sjeu bakteríuprufur, svo vissa sje
fengin fyrir því, hvort um miltfs-
brand hafi verið að ræða.
Blóð úr einhverju líffæri, t. d.
miítanu eða hjartanu, er sogið upp
í þerripappír, en þerripappírinn
geymir maður svo í sagi, í ein-
hverju vel þjettu og lokuðu íláti.
í þerripappírnum hafa bakteríurn
ar góð skilyrði til þess að haldast
lifandi.
I sjerstökxxm rannsólmarstofum
er svo hægt að g.jöra frekari rann-
sókn. Bakteríurnar eru litaðar og
Svo er leitað að þeim í smásjá.
Þá má einnig reyna að rækta
bakeríurnar á vissúrir næringar-
efrium, ög myndast þá sá bakteríu
gróður, sem er sjerkennilegur fyr-
ir iniltisbrandsbakteríxirnar.
Ein rannsóknin er falin í því, að
miltisbrandsbakteríum er spraut-
að undir húðina á mxísum. Mýsn-
ar drepast svo eftir visSan tíma,
hafi í innsprautingunrii verið milt-
isbrandsbaktéríur og þá sjást
éinnig miltisbrandseinkenni á
dauðu iriúsunxim.
Enn eina aðferð má nota til
þess að ákveða miltisbrand. Aðferð
þessi er kénd við Aseoli, og bygg-
ist á svokallaðri „Praeipitation“.
Þessa aðferð er öruggast að nota
þegar að rotnun ér farin að gera
vart við sig. Við aðferð þessa er
notað blóðvatn (sérum) úr dýri,
sem sýkt hafði vérið með miltis-
brandi.
Þá er hluti af því líffæri, sem
á að rannsakast látinn liggja í
t. d. saltvatni. Saltvatni þessu og
blóðvatninu er svo helt r eitt ílát,
én þó þannig að vökvamir bland-
ist ekki saman.
Þar sem vökvarnir mætast mynd
ast graggugur hringur, ef um
miltisbrand er að ræða.
Vegna þess að: hætta getur staf-
að af þessurri vafatilfellum, sem
geta verið miltisbrandur, er nauð-
synlegt að til sje rannsóknarstofa,
sem annast þessar rannsóknir, og
að þær sjeu gerðar. Oft kemur
það fyrir erlendis, bæði á rann-
sóknarstofum og í sláturhúsum,
að við rannsóknir verði menn alt
í éinu varir við miltisbrand, þegar
þá síst grunar. í flestum löndum
eru gerðar einhverjar varúðarráð-
stafanir gegn miltísbrandi, oftast
með löggjöf. Það er bannað að
slátra og kryfja miltisbrandsdýr.
Dýr sem eru með miltisbrand
eru einangruð. Haga, þar sem milt
isbrandsveik dýr hafa haldið sig
í má ekki nota. Hræ þessara dýra
skulu grafin eða brend, svo ör-
ugt sje, og sótthreinsunarmeðul
skulu notuð o. s. frv.
í þeim hjeruðum þar sem miltis-
brandur kemur oft. fyrir, er bólu-
sett gegn honuna.
Má til þess nota bólusetningar-
aðferðir sem kendar éru við Past-
eur og Cobernlieim.
Reykjavík, 15. sept. 1985.
Bragi Steingrímsson.
Uppþot gegn Mussolini.
Á heimssýningunni í Brússel
varð uppþot nm mánaðarmótin
gegn Mussonlini. Kommxxnistar
g'erðu aðsúg að sýningarskáia
ítala, og rifu niður stóra mynd
af Mussolini, sem þar var. Afleið-
ingin áf þessu varð sú, að sýning-
arskálanum var lokað og lögregla
látin halda sjerstakan vörð um
hann.
Ferjumaðurinn.
Minning
1 Ólafs í Króki.
Eftir Gunnar Sigurðsson
frá Selalæk.
Nýlega las jeg eftinnæli í Nýja
dagblaðinu (206. tbt.) eftír Ólaf
Gunnlaugsson bónda í Krúki í
Holtirm.
Það er fremur fátítt að sjá eft-
irmæli eftir þá, seni ekki standa
frarnar að mannvirðingum í
þjóðfjelaginu og s.jerstaklega ef
þeir eru ekki einu sinni í efnaðra
manna röð. En það er nú svo
sanrt um marga þeirra, að þeir
igeta verið merkari menn en þéirv
sem meira ber á-
Eftirmælin voru að visu ekki
merkileg ritsmið, fremxrr en eftir-
inæli eru alment vön að vera, en
höfðu þó kosti. Þau voru stutt og
þau voru laus við væminn guðs-
orðaþvætting, sem óvitrir menn
reyna að koma að við sem flest
^tækifæri og þð, einkum í ótíma.
Myndin af Ólafi er þó álappa-
leg og óskír, bragðlaus og svip-
dauf í eftirmælum þessum og
enda röng að sumu leyti. Höfund-
ur mun eltki hafa vérið nógn
kunnugur Ólafi, enda var hann
maður ómannblendinn og dulur.
örein þessi er rituð, tíl að
skýra myndina, til að sýna Ólaf
í því ljósi ,sem jeg sá hann í, en
við vorum kunningýar og vinir
frá því jeg var barn, þótt hann
væri nærfelt helmingi eldri, er
hanri dó. Hann ætti því síst að
mjer að Hggja óbættur hjá garði,
ef það væri nokkurs um vert.
ÓÍa'fur varð 83 ára að aldri.
Fyrst man jeg eftir Ólafi, þeg-
ar jeg var 10 ára gamall. Hann
var að sækja hey til föður míns,
sem þá bjó í Helli. Þetta var á
útmánuðum. Milli Króks og Hell-
is er að minsta kosti fjögra tíma
lestaferð og vegur hinn versti.
Ólafur setti það ékki fyrir sig.
Hánn komst stundum í heyþrot
á vorin, ekki af því, að hann væri
í raun og vern neinn sjerstakur
búskussi, heldnr meðal annars af
því. að Krókur var ljeleg hey-
skaparjörð. Ólafur var einn af
þeirn mörgu Rangæingum, sem
nrðu að flýtja hús sín undan sandi.
Ekki var Ólafur lreldur neinn
iðjumaður r venjulegum skilningi,
livorki við slátt nje utan sláttar,
þótt svo sje talið í fyrnefndum
eftirmælum. Hugur hans var
bundinn við annað. Ólafur bafði
þrjú hross í taxrmi undir heyið og
voru tvö þeirra graðhestar, ann-
ar var gamall. Þegar við fórum
að binda á hestana, því jeg hjálp-
aði Ólafi til þess, spurði jeg hann
hvérs vegna hann vanaðí ekki
hesta sína sem aðrir menn. „Það
er af því“, sagði Ólafxxr, „að hest-
arnir verða betri bæði til brúkun-
ar og kynbóta, því þeir bera af
öðrum, er knástir erxr og fimast-
ir. og svo er það líka svívirði-
leg meðferð á héstum, sem mönn-
um þykir vænt um, að vana þá“.
Hvorttveggja þótti mjer vel
mælt og viturlega, enda hef jeg
síðar fengið þá staðreynd stað-
festa, að náttúran sjálf er tals-
vert snjallari í vali en allar þær
kynbótanefndir, sem jeg hef þekt,