Reykjavík - 17.06.1911, Blaðsíða 1
I
1R e'£ k í a v t k.
XII., 35
Laugardag 17. *J úní 1911
XII., 35
Jón Sigurðsson.
1^11 — 17. jilní — 1911.
Hjer eí ekki rúm til þess, að seprja sögu þess manns, sem talinn er að
verið mestur og beztur allra íslendinga, og nefndur var með rjettu „sómi
íslancls, sverð og skjöldvr“, og sizt, af ’öllu er rúm til þess, að fara út í það,
sem var aðal-æfistarf hans og mesta áhugáefni, baráttu hans fyrir stjórnarfars-
’légií sjálfst'æði þjóðarinnar. Það yrði allt'óf langt mál.
Hjer verður að láta nægja, að minnast á að eins örfá atriði úr æfi hans
og lifi, og er það, sem hjer fer á eftir, að mestu leyti kaflar teknir á víð og
dieif úr æfisögu hans eftir dócent.Eirík Briem, sem prentuð er í 6. árg. Andvara.
Jón Sigurðsson var fæddur á Rafnseyri í
.vArnarfiiði 17. júní 1811, og ólst upp hjá foreldr-
nm sínum, síra Sigurði Jónssyni Qg konu hans
íÞórdisi Jónsdóttur. í foreldrahúsum vandist Jón
i'áils konar vinnu, eins og siður er til sveita, og
‘sjó stundaði hann á námsárum sinum. Faðir
hans kenndi honurn í heimahúsum skólalærdóm
að öllú Téyti’. Vorið 1829 fór Jón til Reykjavikur,
•og var íítskrifaður þar af Gunnlaugi dómkirkju-
presti Oddssyni. Var hann svo næstu ár við
jverzfun i Reykjavík, en vorið Í830 fór hann að
fLaugarnesi sem skrifari til Steingríms biskups
Jónssonar, og vár hjá honum næstu 3 ár. Biskup
var sögumaður mikill, og átti bókasafn gott, og
mun Jón hafa notað það rækilega í tómstund-
ura sinum. Síðla sumars 1833 sigldi Jón til
■háskólans í Kaupmannahöfn, og gaf Steingrímur
biskup honum þá þann vitnisburð. að hann væri
sjerlega vel gáfaður, kost.gæfinn og siðprúður. í
desembei- sama ár tók Jón hið fyrsta próf við
háskólann, og árið eftir annað próf, hvorttveggja
með fyrstu einkunn. Því næst fór hann að stunda
málfræði, og fagði mikið kapp á það nám. En
ári siðar fjekk hann styrk af gjafasjóði Árna
Magnússonar, og fór hann þá að stunda sjerstakT
lega ísl. bókmenntir,. og litlu siðar hætti hann
■alveg við að lesa málfræði undir embættispróf,
en sneri sjer eingöngu að sögu íslands. Og um
sama leyti var hugur hans farinn að hneigjast
mjög að öðru: Hann var orðinn gagntekinn af
áhuga á því, að láta til sín taka í málefnum
Islands, og koma svo miklum góðum fram-
kvæmdum til leiðar, sem honum væri auðið.
Og hann hafði marga þá kosti til að bera, sem
öðrum fremur gerðu hann hæfan til að koma mikiu til leiðar í málefnum ís-
fánds. Hann elskaði ættjörð sína af hjarta, og hafði óbifanlegt' traust á fram-í
förum hennar,
Um leiðtogahæfileika hans farast Jóni sagnfræðing Jónssyni svo orð í
hinni ágætu bók sinni „ísfenzkt þjóðerni" :
»Ef menn ættu í fljótu bragði að tilnefna þann eiginleglaika, sem þeir
álitu nauðsynfegastan og mest ómi.ssandi þeim, sem vill gerast leiðtogi heillar
þjóðar, þá er við því búið, að svarið yrði nokkuð misjafnt, því sitt sýnist
hverjum í því efni. Sumir mundu vafalaust taka fjör og áhuga frarn yfir allt
unnað, aðrir viljaþrek, og enn aðrir sálarþroska og hagsýni. Þessir kostir allir
-og margir fleiri að auki voru sameinaðir hjá Jóni Sigurðssyni. Hjá honum
var eldfjör og áhugi samfara gætni og stillingu, einbeittur vifji samfara póli-
tískum þroska og hagsýni, og brennandi ættjarðarást og framfaraþrá samfara
djúpri og víðtækri þekkingu. Þetta allt hvað með öðru gerði hann að óvið-
jafnanlegum leiðtoga í sjálfstæðisbaráttunni, og um leið að einhverjum þeim
mikilhæfasta manni, sem ísland hefir nokkru sinni átt‘‘.
Arangurinn af aðalstarfi Jóns Sigurðssonar, baráttu hans fyrir sjálfstæði
íslands, er öllum kunnur. Hann varð að lokum sá, að konungur veitti íslandi
sjerstaka stjórnarskrá 5. jan. 1874, og færði landsmönnum hana sjálfur á 1000
ára hátíðinni.
„Þahnig var þá um sinn bundin endi á þessa löngu og hörðu stjórnar-
•deilu“, segir í áður tilvitnuðu riti, ísl. þjóðerni, „að vísu ekki eins heppilega
og landsmenn hefðu frekast ákosið, en þó all-viðunanlegur, og miklu betri
en áhorfðist í fyrstu. Jón Sigurðsson hafði unnið það á með baráttu sinni,
að stjórnin hafði að lokum gengið inn á kröfur hans í flestum aðal-atriðunum,
•og mátti því með sanni segja, að ekki var til einskis barizt. Þó vannst hon-
wm enn þá betur í ýmsum öðrum velferðarmálum landsins. Honum var það
t. d. manna mest að þakka, að verzlunin var að lokum gefin frjáls við allar
þjóðir 1854, og að slcólamálin komust í nýtt og betra horf, að fjárhagsmálið
var leitt til farsælla lykta, og ótal margt annað, sem hvert um sig er ærið nóg
til að tryggja honum ævarandi ást og þakklæti hjá þjóðinni. En þó er hitt
mest um vert af öllu, að Jón Sigurðsson svo að segja umskapaði þjóðina með
baráttu sinni. íslenðingar voru í mörgum greinum eins og ómálga börn, þegar
hann fyrst tók að sjer mál þeirra, en hann skildi við þjóðina eins og þrosk-
aðan ungling vel á veg kominn, þótt enn væri að vísu mikils á vant í ýms-
um greinum. Hann eins og leysti þjóðina úr
álögum, leiddi liana út í lífið, og kenndi lienni
að þeklcja sjálfa sig, sitt gildi og sínar kröfur.
Þess vegna getur ísienzka þjóðin aldrei gleyxht
Jóni Sigurðssyni, fyr en ef svo kynni að fara,úað
hún aftur gleymdi sjálfri sjer, — og það verður
vonandi ekki í bráðina.
*
* *
Árið 1850, árið fyrir þjóðfundinn, séhdi
Jón út ávarp til íslendinga, og er hjer ofurlítill
kafli úr því, er sýnir, hvernig honunr fóroist
orð, er hann hvatti menn til að fylgja málUm
sínum, og hve laus hann var við ióskynsam-
legar æsingar : ••.•*'' rj
„Bindið nú þjóðlegt samband um allt land.
Fundi og umræður um alþjóðleg efni mun ehg-
inn geta bannað yður með ijettu, en gætið þóss,
að hafa afla meðferð yðar á fundum sem reglu-
legasta og sem sómasamlegasta í alla staði.
Farið eigi í faunkofa með það, sem allir eiga
að vita; hafið og hefdur eigi annað fyrir ^tafni,
en opinbert má verða. Látið h.vergi, eggjast til
að fara lengra eða skemmra, en skynsamlegt
er, og sæmir gætnum og einörðum mönnum.
Látið á engan hátt eggjast til að sýna em-
bættismönnum yðrum vanvirðu, eða ótiihiýðileg-
an mótþróa; minnist þess, að embættismenn eru
settir til að gæta laganna, og þegar þeir koma
fram í laganna nafni, þá óvirðir sá lögin, sem
óvirðir þá, en með iögum skal land byggja, en
með ólögum eyða. Leitist við sem mest, hver
í sinn stað, að útbreiða og festa meðal yðar, þjóð-
legt samheldi, þjóðlegaskynsemd ogþjóðlega reglu “.
*
* ♦ •
Umframkomu Jóns Sigurðssonar á þingi og utan þess og um störf hans ýms
segir meðal annars í æfisögu hans:(
„Rgeður hans höfðu venjulega mikil áhrif, enda var röddin ákaflega sterk
og framburðurinn hrífandi. Það var einkennilegt, að hann nafngreindi mjög sjald-
an þá menn, er voru á annari skoðun en hann, eða sneri máli sínu beinlínis
móti þeim, hvort sem heldur var í ræðum eða ritum. Aftur sparaði hann
eigi að vitna t.il orða þeirra manija, er voru á sarna máli.oghann; þótti þeinr
oft vænt um það. Hann hugsaði eigi um að svala geði sínu, heldur um það,
að vinna sem flesta til að fylgja því, er hann áleit rjett, eða að minnsta kosti
koma þeim til að leggja sem minnst á móti því. Hann talaði aldrei undir
rós, og keksni og kýmni þótti honum ósamboðin virðingu þingsins. Yfir höf-
uð hafði hann mikil áhrif í því tilliti, ,að kenna mönnum góða þingsiðu og
skipulega meðferð á málum. En það vo>u eigi að eins þingmál, er Jón leit-
aðist við að hrinda áleiðis, heidur og sjerhvað annað, er studdi framfarir lands-
ins, t. d. að ísl. menn lærðu búfræði. Vildi hann lielzt að búnaðarskóli yrði
stofnaður i landinu, en þegar það gat ekki orðið, þá reyndi hann að hjáipa á
allan hátt þeim, er búfræði vildu nema í útlöndum. Hann útvegaði þeim
styrk, stundum hjá stjórninni, stundum hjá danska landbúnaðarfjelaginu, og
leiðbeindi þeim á annan veg. Þeim, sem voru að leitast við að koma upp
innlendri verzlun á íslandi, veitti hann marga mikilvæga aðstoð og ieiðbein-
ingu, og útvegaði þeim skýrslur og upplýsingar og gerði sjer mikla fyrirhöfn
þeirra vegna. Iðulega brýndi hann fyrir mönnum, hver nauðsyn væri á að
bæta jarðir sínar, auka útveg sinn og vanda vörur sínar. Sýna rit hans, svo
sem Fiskibókin, Varningsbókin o. fl. áhuga hans í þeim efnum. — Jón leitað-
ist við að örfa menn til alls konar fjelagsskapar og samtaka, og var það eigi
að eins til þess, að hverju einstöku máli yrði betur ágengt, heldur og öllu
fremur til þess að vekja og glæða fjelagsandann yfir höfuð og allt þjóðiegt líf.