Ísafold - 05.03.1913, Blaðsíða 1
| Kemur út tvisvar |
| i viku. Verð árg. I
1 4 kr., erlendis 5 kr. -
1 eöa l^dollar; borg- |
I istfyrirmiðjanjúli |
1 erlendis fyrirfram. f
| Lausasala 5 a. eint. 1
■ 3»................. ■
XXXX. árg.
Reykjavik, miðvikudaginn 5. marz 1913.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími 48.
| Uppsogn (skrifl.)
| bundin viS aramót,
1 er ógild nema kom
1 in sé til útgefanda
I fyrir 1. oktbr. og
I só kaupandi skuld-
f laus viS blaSið.
1
18. tölublað
Þess má geta þakksamlega að
landssjóður hefir nú í janúar síðastl.
lagt inn í Landsbankann 100 þús.
kr. til ávöxtunar í nokkra mánuði.
Annars virtist það ekki óviðeig-
andi, að landsstjórnin notaði Lands
bankann meir en hún gerir til þess
að ávaxta fé sitt, enda hefir þingið
svo tilætlast.
Skattur sá til landssjóðs sem bank-
inn varð að bera útaf þessari til-
högun með landsféhirðisstarfið, hefir
að minsta kosti numið 2000 kr. á
ári, þegar afskifti annara starfsmanna
bankans og bankastjórnarinnar af
reikningsfærslunni er tekin til greina,
og mundi hafa numið meiru, ef
landsféhirðisstarfið hefði verið sæmi-
lega launað.
Árið 1905 sá bankastjórnin fram
á, að 1. veðdeild yrði bráðlega tæmd,
enda var síðasta lán hennar veitt
*9/3. 1906.
Alþingi samþykti þá, samkv. lög-
um nr. 27, 20. október 1905 að
setja á stofn 2. veðdeild að upphæð
3 miljónir kr., skyldi tryggingarféð
vera %. af upphæð þeirri, eða af
bankavaxtabréfum þeim, sem í um-
ferð eru sett, eða alls 500 þús. kr.
Þar af átti helmingurinn að vera í
ríkisskuldabréfum, en hinn helming-
urinn í bankavaxtabréfum 1. veð-
deildar.
Og enn hélt alþingi að bankinn
væri fær um að leggja fram trygg-
ingarféð, leggja 500 þús. kr. á
kistubotninn i viðbót við þær 200
þús. krónur er þangað voru komnar
áður.
Þessi deild var þurausin með síð-
ásta láninu úr henni S2/7. 1909. Úr
þvi gátu aðeins einar 50 þús. kr.
verið i veltu af fé því, sem bank-
anum var lagt til upphaflega.
Með þessum 50 þús. kr., og spari-
sjóðsfé því, er bankinn gat reitt
saman, átti hann nú »að styðja að
ýramförum atvinnuveganna«!
Flestir skynsamir menn mundu
nú hafa gizkað á, að alþingi mundi
láta hér staðar nema, hætta að reita
fjaðrirnar af Landsbankanum, þegar
auk skattsins, 7.500 kr. á ári, var
búið að taka úr veltu nálega alt
veltufé hans. Nei, það var nú öðru
nær, þvi hið sama þing ákvað með
lögum nr. 29, 20. okt. 1905, um
stofnun byggingarsjóðs, að Lands-
bankinn skyldi greiða honum skatt,
1 °/0 af seðlafúlgunni oýaná skattinn
til landssjóðs, eða nú samtals 15.000
kr. á ári.
Þingið samþykti þetta samkvæmt
tillögum þáverandi og núverandi
stjórnar.
Afleiðingin af þessu háttalagi varð
sú, að til þess að bankinn gæti hald-
ið áfram nokkurri vernlegri starf-
semi, varð hann að hleypa sér i
stórskuld við Landmandsbankann i
Höfn, og var þannig stofnað til
skuldar þessarar, að Landtnandsbank-
inn gat kallað eftir skuldinni hve-
nær sem hann óskaði, og þá anð-
vitað sett Landsbankanum þá við-
skiftakosti, sem hann vildi.
Skuldin við Landmandsbankann
nam i júnílok 1907 kr. 1.387.164.13
en komst hæzt 30. júni 1909 upp i
kr. 1.822.057.03.
Bankastjórnin mun hafa haft beig
af þessu lánsfyrirkomulagi, eða að
Landmandsb. hefir þótt skuldasúpan
orðin nokkuð há; fór bankastjórnin
því fram á það á þinginu 1907, að
fá lagaheimild til að gefa út svo-
nefnd bankaskuldabréf, 2 miljónir
króna, skyldu allar eigur bankans
standa sem trygging fyrir láninu,
og ábyrgð landssjóðs. Þetta heimil-
aði þingið með lögum nr. 82, 22.
nóv. 1907, en sala þessara bréfa
kom ekki til framkvæmda fyr en
árið 1909.
Lán þetta var tekið með 4V2 °/o
vöxtum og bréfin seld á 97V2 %
auk 2500 kr. sölulauna. Lán þetta
skyldi vera afborgunarlaust í 5 ár,
en greiðast úr því á 20 árum, svo
ekki voru nú lánskjörin glæsileg.
Á þinginu 1909 fór bankastjórnin
fram á, að stofnuð væri 3. veðdeild-
in, og var hún stofnuð með lögum
nr. 13, 9/7. 1909, að upphæð 3 milj-
ónir króna, og enn lét þingið Lands-
bankann leggja fram tryggingarféð.
Svo stóð það til þingsins 1911, að
Landsbankinn lagði fram tryggingar-
féð, og til loka þess árs.
Lá þá um áramótin að veði fyrir
veðdeildunum frá Landsbankanum
581.600 kr. í ríkisskuldabréfum og
368.900 kr. í veðdeildarbréfum, eða
sanátals 950.500 krónur. Það er
200.500 kr. meira, en Landsbank-
anum hafði verið afhent sem veltufé.
Af því þáverandi bankastjórn sá
fram á, að hún alls eigi mundi geta
selt bankavaxtabréf 3. veðdeildar,
fór hún fram á, að þingið 1909 sam-
þykti að taka 2ja miljóna króna
I. O. O F. 942289.
Alþýðufól.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Angnlœknine ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og B—7
Ryrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—2*/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 slöd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 á helgnm.
Landakotsspitali f.sjúkravitj. lOVa—12 og 4—6
Landsbankinn H-21/*, 6x/a—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaóarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfó<|iirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis I»ingh.str.23 þd.ogfsd. 12—1
Náttúrngripasafnió opió l1/*—2>/s á snnnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráósskrifstofumar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaðahælib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóómenjasafnib opió þrd., fimd. og sd. 12—2.
Nýja Bió
í kvöld miðvikudag og á morgun
fimtudag, verður sýnd:
Brúður dauðans,
hinn afar-átakanlegi ástarsjónleikur.
Pantið bilæti í talsíma 344. Op-
inn hálf tíma á undan sýningum.
er komin út.
Fæst í bókverzlunum. í henni eru
skráðir allir karlar og konur í Rvík
18 ára eða eldri. Auk þess aftan
við aðalskrána Talsímanotencla-
skrá Reykjavíkur 1913, rað-
að á íslenzku, þ. e. eftir skírnar-
nöfnum.
Verð 1 kr.
Áfrýjun gjaldkeramálsins.
Enn er ákvörðun ótekin um áfrýj-
un þess í stjórnarráðinu. En eftir
því sem ísafold hefir frétt, mun það.
útkljáð í þessari viku.
Vafalaust má ganga út frá því
vísu, að áfrýjað verði af stjórnarráð-
inu. Jafnvel haft eftir, að ráðherra
hafi þegar i sumar, átt að láta uppi,
að áfrýjun til æðri dómstóla væri
sjálfsögð, hvernig sem málið færi fyrir
undirrétti.
Og er svo skilmerkiiega hefir verið
sýnt fram á nauðsyn þess, að mála-
vextir verði betur kannaðir og metnir
af fleiri dómurum en undirdómaran-
um einum, sem gert hefir m. a. Einar
prófessor Arnórsson hér i blaðinu,
ætti eigi að þurfa langan umhugsunar-
frest til áfrýjunarúrskurðar.
Bankamálserindi
flutt í stúdentafélaginu þ. 9. febr. 1913
af bankastjóra Birni Kristjánssyni.
Háttvirta samkoma!
Eg lofaði um daginn að tala ofur-
litið um bankamál við tækifæri, og
þá auðvitað helzt um Landsbankann,
sem eins og kunnugt er, er þjóð-
stofnun. Landsbankinn er stofnaður
með lögum nr. 14, 18/9. 1885. Er
tilgangur stofnunar þessarar: »að
greiða fyrir peningaviðskiftum í land-
inu og að styðja að framförum at-
vinnuveganna«.
Til þessarar stofnunar lagði lands-
sjóður fram í upphafi einar 10 þús-
und krónur, og lét prenta seðla
bankans í fyrsta sinn, og nam sá
kostnaður með skápum seðlanna og
gatavél kr. 6.627.72 au. Rekstursfé
það, sem bankanum var lagt til í
upphafi var 500 þús. kr. i óinn-
leysanlegum seðlum, sem gefnir voru
út upp á ábyrgð landssjóðs.
Á þennan hátt lét alþingi einstakl-
ingana, sem seðlana hafa í höndum
leggja Landsbankanum til þessa hálfu
miljón í lánstrausti til bankans, en
ekki í peningum, því eins og kunn-
ugt er, er bankaseðill ekki annað
en viðurkenning fyrir að handhafi
eigi upphæðina, sem seðillinn nefnir,
hjá stofnun þeirri er gefur hann út.
En landssjóðurinn áhyrgist í þessu
tilfelli, að handhafar seðlanna bíði
ekkert tjón af þessu láni.
Þessi leið var valin til að afla
veltufjár handa Landsbankanum, því
þá var það ekki orðin tízka að taka
lán í útlöndum til hvers, sem vera
skyldi.
Þegar í upphafi var ákveðið að
Landsbankinn skyldi borga skatt af
þessari ábyrgð i°/0 um árið af seðla-
upphæðinni, eða 5000 kr. á ári, og
skyldi landssjóður annast prentun
seðlanna. Gjald þetta átti Lands-
bankinn þó ekki að greiða fyr en
eftir 5 ár frá stofnun hans.
Starfsemi sína byrjaði Landsbank-
inn 1. júlí 1886.
Árið 1889 var eftirspurnin orðin
svo mikil eftir lánum, að þinginu
þótti nauðsynlegt að bœta við veltu-
fé bankans. Ekki var það enn gert
með lántöku, né framlagi af lands-
sjóði, sem bezt hefði átt við, heldur
var það úrræði tekið, að auka seðla-
útgáfuna um 250 þús. kr., og við
það hefir setið. Veltufjár«y«i« hefir
ekki verið aukin síðan um einn
eyri, og hafa þó atvinnuvegir lands-
ins aukist stórkostlega síðan árið
1889. Af þessum 250 þús. kr. átti
Landsbankinn einnig að greiða i°/0
á ári, nú samtals 7.500 kr. á ári.
Það er eftirtektavert að sjá hvernig
alþingi hefir frá upphafi hagað sér
gagnvart Landsbankanum. Það er
eins og hann sé þýðingarlítil prívat-
stofnun, sem sjálfsagt væri að skatt-
leggja, hvernig svo sem hagur hans
yrði eftir þessi 5 ár. Ekkert hefði
þó verið eðlilegra, en að alþingi
hefði hugsað sér, að styrkja bank-
ann með árlegu tillagi, þangað til
hann hefði haft sæmilegt veltufé,
eða þá með því að taka lán handa
honum, sem landið svo afborgaði
smám saman.
Alt öðruvísi hefir alþingi farið að,
þegar það hefir látið landssjóð taka
á sig ábyrgð fyrir aðrar stofn-
anir, t. d. fyrir »samábyrgðina« 200
þús. kr. og brunabótasjóð 600 þús.
krónur.
Fyrir þær ábyrgðir hefir lands-
sjóður ekki reiknáð neitt, sem og
eðlilegt var.
Án ríflegs framlags af landssjóði
gat enginn búist við, að bankinn
gæti fullnægt lánsþörfinni, sem si-
felt hefir aukist og fer vaxandi, þar
sem nýir atvinnuvegir eru stöðugt að
myndast, og hinir eldri að þroskast,
svo lánsþörfin hefir farið og fer óð-
fluga vaxandi. En það er öðru nær,
en að þingið hafi um það hugsað,
heldur voru lagðar enn pyngri kvaðir
á bankann, sem síðar mun verða
skýrt frá.
Það má hverjum vera auðskilið,
að þessi litla veltufjárupphæð, ásamt
sparisjóðsfé, sem leggja má inn annan
daginu og taka út hinn, gæti eigi
fullnægt lánsþörfinni, sérstaklega ekki
til þess að veita fasteignarlán til
margra ára. Þessvegna var hin 1.
veðdeild , stofnuð með lögum 12/7.
1900. Átti veltufé hennar að nema
1.200 þús. kr. Tryggingarfé fyrir
veðdeild þessari var ákveðið að nema
skyldi ’/g. af upphæð bankavaxta-
bréfa þeirra, sem í umferð voru, eða
átti að setja i umferð, eða 200 þús.
kr. fyrir allri upphæðinni, og skyldi
landssjóður leggja fram tryggingar-
féð í konunglegum ríkisskuldabréfum.
En brátt kom það í ljós, að þessi
upphæð var alls ónóg til að uppfylla
fasteignalánaþörf landsins, sem ávalt
hafði staðið í peningasvejti. Því var
það, að 2 árum seinna, eða sam-
kvæmt lögum nr. 30, 25/9. 1902
var þessi 1. veðdeild aukin um jafn-
háa upphæð, eða 1.200 þús. krónur,
þannig, að nú varð hún samtals
2.400 þús. kr. En nú hvarf þingið
frá sinni fyrri stefnu að láta lands-
sjóð leggja fram tryggingarféð, en
ætlaði bankanum að gera það, og
þó var veðdeildin ekki grein af hon-
um, heldur alveg sjálfstæð stofnun.
En þingið gerði hana á fleiri en
einn veg að skyldu-ómaga bankans.
Tryggingarfé þetta, sem bankinn
átti að leggja fram, skyldi vera eins
og fyrir fyrrihluta deildarinnar, 200
þús. kr. og standa í ríkisskuldabréf-
um, í viðbót við þær 200 þús. kr.
sem landssjóður hafði lagt fram áður.
Hér voru því kliptar 200 þús. kr.
af veltufjáreign bankans, sem aldrei
nam hærri upphæð en 750 þús. kr.,
og lagðar á kistubotninn sem veð
fyrir nýjum veðbanka, sem stofnað-
ur var með sérstökum lögum og
sérstökum fjárhag að öllu leyti.
Ekkert átti Landsbankinn að hafa
sameiginlegt með veðbankanum,
nema stjórn hans, reikningsfærslu
og endurskoðun. Reikningsfærsluna
átti Landsbankinn að annast fyrir
svo lága borgun, að það starf út af
fyrir sig hlaut að verða ærinn baggi
fyrir Landsbankann, ef stjórn Veð-
bankans og reikningsfærsla átti að
geta verið i sæmilegu lagi.
Árið 1904 var Landsbankinn sam-
kvæmt lögum nr. 17, 28/10. 1903
og tilskipun 28/8. sama ár, látinn
taka að sér alla reikningsfærslu lands-
sjóðsins á eigin ábyrgð, fyrir — segi
og skrifa — 2500 krónur — á ári,
og sem hélzt, fyrir þessi laun, til
ársloka 1911. Þetta kvað bankinn
hafa tekið að sér í notum þess, að
landssjóður átti pá allmikið fé inni
hjá Landsbankanum, sem hann þá
fékk að halda með heldur lágum
vöxtum. En þetta stóð ekki lengi,
því brátt minkaði fjárfúlga landssjóðs,
og undir eins og íslandsbanki fór
að starfa, bauð hann í landssjóðs-
peningana, og naut þeirra, jafnvel
þó Landsbankinn borgaði sömu vexti.
Frá 3. jan. 1911 til þess í janúar i
ár lagði landssjóður engan eyri inn
í Landsbankann. Þannig hefir lands-
sjóður í 2 ár ekki haft nein viðskifti
við Landsbankann, nema að það
stóðu inni rúmar 25.000 kr. í bank-
anum frá 1911, í notum þess, að
Landsbankinn átti ófengnar frá lands-
sjóði c. 75 þús. kr. fyrir verðbréf
er bankinn hafðikeypt, en sem
landssjóði bar aðkaupa af hon
um.
Trúmála-hugleiðingar
frá nýguðfræBilegu sjónarmiOi.
IV. Heilög ritning og vér.
»Þið eruð að svíkja af okkur guðs
orS, — þið eruð að ræna kristinn al-
menning heilagri ritningu.« Svo gerði
eg andstæðingum nýju guðfræðinnar
upp orðin í niðurlagi siðustu hugleið-
ingar minnar. Því að hugsuninni til
eru þetta langalgengustu getsakirnar
á hendur nýguðfræðingunum af hálfu
forvarða hinnar eldri stefnu. Og þeim
getsökum hefir ekki ófyrirsynju verið
á lofti haldið, sem sjá má af því, að
í augum margra góðra og trúaðra al-
þýðumanna eru nýguðfræðingarnir fyrst
og fremst »menn, sem afneita heilagri
ritningu«.
Hvað er hæft í slíkum getsökum 1
Eg fæ ekki sóð að svarið geti orðið
annað en þetta: í þeim er engin hæfa.
Eftir allri minni þekklngu á hinni
nýju trúmálastefnu, þá þori eg að
segja, að menn nýju stefnunnar standi
hinum í engu tilllti að bakl hvað snertlr
lotningu fyrir þessarl »bók bókanna« og
ást á henni. ÞaS sem skilur stefnurn-
ar er að mínu viti alls ekki ólík hjarta-
afstaða, heldur ólíkar skoðanir á upp-
runa, eðli og ásigkomulagi þessarar
bókar, sem báSum þessum stefnum er
jafn ástfólgin. Eldri stefnan prýSir
ritningupa ýmsum ágætis eigindum,
sem við hana hafa tengdar verið aS
henni sjálfri fornspurðri, og heldur
dauðahaldi í þær, af því aS hún álít-
ur, að hinni elskuðu bók só stórlega
misboðið, ef hún só svift þeim, tign
hennar að engu gerð og álit hennar
fótum troSið. Nýja stefnan mótmælir
þessum sömu eigindum, af því hún á-
lítur þær með röngu við hana tengd-
ar, og gerir sitt til að koma mönnum
í skilning um 'hið sanna eSli ritningar-
innar og ásigkomulag út frá eigin vitn-
isburði hennar, með því að hún álít-
ur, að hinni elskuðu bók só misboðið
með þess háttar ósannri gyllingu og
að þaS standi í vegi fyrir róttum gkiln-
ingi hennar og fullum notum. Því að
nýja stefnan álítur ritninguna, engu
síður en hin stefnan, »nytsama til
fræðslu, til umvöndunar, til leiðrótt-
ingar, til mentunar í róttlæti«. Hún
álítur ritninguna, engu síður en hin
stefnan, heimsins beztu bók, og ein-