Ísafold - 05.03.1913, Blaðsíða 1

Ísafold - 05.03.1913, Blaðsíða 1
| Kemur út tvisvar | | i viku. Verð árg. I 1 4 kr., erlendis 5 kr. - 1 eöa l^dollar; borg- | I istfyrirmiðjanjúli | 1 erlendis fyrirfram. f | Lausasala 5 a. eint. 1 ■ 3»................. ■ XXXX. árg. Reykjavik, miðvikudaginn 5. marz 1913. Ritstjóri: Ólafur Björnsson. Talsími 48. | Uppsogn (skrifl.) | bundin viS aramót, 1 er ógild nema kom 1 in sé til útgefanda I fyrir 1. oktbr. og I só kaupandi skuld- f laus viS blaSið. 1 18. tölublað Þess má geta þakksamlega að landssjóður hefir nú í janúar síðastl. lagt inn í Landsbankann 100 þús. kr. til ávöxtunar í nokkra mánuði. Annars virtist það ekki óviðeig- andi, að landsstjórnin notaði Lands bankann meir en hún gerir til þess að ávaxta fé sitt, enda hefir þingið svo tilætlast. Skattur sá til landssjóðs sem bank- inn varð að bera útaf þessari til- högun með landsféhirðisstarfið, hefir að minsta kosti numið 2000 kr. á ári, þegar afskifti annara starfsmanna bankans og bankastjórnarinnar af reikningsfærslunni er tekin til greina, og mundi hafa numið meiru, ef landsféhirðisstarfið hefði verið sæmi- lega launað. Árið 1905 sá bankastjórnin fram á, að 1. veðdeild yrði bráðlega tæmd, enda var síðasta lán hennar veitt *9/3. 1906. Alþingi samþykti þá, samkv. lög- um nr. 27, 20. október 1905 að setja á stofn 2. veðdeild að upphæð 3 miljónir kr., skyldi tryggingarféð vera %. af upphæð þeirri, eða af bankavaxtabréfum þeim, sem í um- ferð eru sett, eða alls 500 þús. kr. Þar af átti helmingurinn að vera í ríkisskuldabréfum, en hinn helming- urinn í bankavaxtabréfum 1. veð- deildar. Og enn hélt alþingi að bankinn væri fær um að leggja fram trygg- ingarféð, leggja 500 þús. kr. á kistubotninn i viðbót við þær 200 þús. krónur er þangað voru komnar áður. Þessi deild var þurausin með síð- ásta láninu úr henni S2/7. 1909. Úr þvi gátu aðeins einar 50 þús. kr. verið i veltu af fé því, sem bank- anum var lagt til upphaflega. Með þessum 50 þús. kr., og spari- sjóðsfé því, er bankinn gat reitt saman, átti hann nú »að styðja að ýramförum atvinnuveganna«! Flestir skynsamir menn mundu nú hafa gizkað á, að alþingi mundi láta hér staðar nema, hætta að reita fjaðrirnar af Landsbankanum, þegar auk skattsins, 7.500 kr. á ári, var búið að taka úr veltu nálega alt veltufé hans. Nei, það var nú öðru nær, þvi hið sama þing ákvað með lögum nr. 29, 20. okt. 1905, um stofnun byggingarsjóðs, að Lands- bankinn skyldi greiða honum skatt, 1 °/0 af seðlafúlgunni oýaná skattinn til landssjóðs, eða nú samtals 15.000 kr. á ári. Þingið samþykti þetta samkvæmt tillögum þáverandi og núverandi stjórnar. Afleiðingin af þessu háttalagi varð sú, að til þess að bankinn gæti hald- ið áfram nokkurri vernlegri starf- semi, varð hann að hleypa sér i stórskuld við Landmandsbankann i Höfn, og var þannig stofnað til skuldar þessarar, að Landtnandsbank- inn gat kallað eftir skuldinni hve- nær sem hann óskaði, og þá anð- vitað sett Landsbankanum þá við- skiftakosti, sem hann vildi. Skuldin við Landmandsbankann nam i júnílok 1907 kr. 1.387.164.13 en komst hæzt 30. júni 1909 upp i kr. 1.822.057.03. Bankastjórnin mun hafa haft beig af þessu lánsfyrirkomulagi, eða að Landmandsb. hefir þótt skuldasúpan orðin nokkuð há; fór bankastjórnin því fram á það á þinginu 1907, að fá lagaheimild til að gefa út svo- nefnd bankaskuldabréf, 2 miljónir króna, skyldu allar eigur bankans standa sem trygging fyrir láninu, og ábyrgð landssjóðs. Þetta heimil- aði þingið með lögum nr. 82, 22. nóv. 1907, en sala þessara bréfa kom ekki til framkvæmda fyr en árið 1909. Lán þetta var tekið með 4V2 °/o vöxtum og bréfin seld á 97V2 % auk 2500 kr. sölulauna. Lán þetta skyldi vera afborgunarlaust í 5 ár, en greiðast úr því á 20 árum, svo ekki voru nú lánskjörin glæsileg. Á þinginu 1909 fór bankastjórnin fram á, að stofnuð væri 3. veðdeild- in, og var hún stofnuð með lögum nr. 13, 9/7. 1909, að upphæð 3 milj- ónir króna, og enn lét þingið Lands- bankann leggja fram tryggingarféð. Svo stóð það til þingsins 1911, að Landsbankinn lagði fram tryggingar- féð, og til loka þess árs. Lá þá um áramótin að veði fyrir veðdeildunum frá Landsbankanum 581.600 kr. í ríkisskuldabréfum og 368.900 kr. í veðdeildarbréfum, eða sanátals 950.500 krónur. Það er 200.500 kr. meira, en Landsbank- anum hafði verið afhent sem veltufé. Af því þáverandi bankastjórn sá fram á, að hún alls eigi mundi geta selt bankavaxtabréf 3. veðdeildar, fór hún fram á, að þingið 1909 sam- þykti að taka 2ja miljóna króna I. O. O F. 942289. Alþýðufól.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9. Angnlœknine ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3 Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8 Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7 Bæjargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og B—7 Ryrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fid. 2—8 íslandsbanki opinn 10—2*/* og 61/*—7. K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 slöd. Alm. fnndir fid. og sd. 81/* sibd. Landakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 á helgnm. Landakotsspitali f.sjúkravitj. lOVa—12 og 4—6 Landsbankinn H-21/*, 6x/a—61/*. Bankastj. 12-2 Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8. Landsbúnaóarfólagsskrifstofan opin frá 12—2 Landsfó<|iirbir 10—2 og 6—6. Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2 Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga helga daga 10—12 og 4—7. Lækning ókeypis I»ingh.str.23 þd.ogfsd. 12—1 Náttúrngripasafnió opió l1/*—2>/s á snnnud. Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6. Stjórnarráósskrifstofumar opnar 10—4 dagl. Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt (8—10) virka daga; helga daga 10—9. Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12 Vifilstaðahælib. Heimsóknartimi 12—1 Þjóómenjasafnib opió þrd., fimd. og sd. 12—2. Nýja Bió í kvöld miðvikudag og á morgun fimtudag, verður sýnd: Brúður dauðans, hinn afar-átakanlegi ástarsjónleikur. Pantið bilæti í talsíma 344. Op- inn hálf tíma á undan sýningum. er komin út. Fæst í bókverzlunum. í henni eru skráðir allir karlar og konur í Rvík 18 ára eða eldri. Auk þess aftan við aðalskrána Talsímanotencla- skrá Reykjavíkur 1913, rað- að á íslenzku, þ. e. eftir skírnar- nöfnum. Verð 1 kr. Áfrýjun gjaldkeramálsins. Enn er ákvörðun ótekin um áfrýj- un þess í stjórnarráðinu. En eftir því sem ísafold hefir frétt, mun það. útkljáð í þessari viku. Vafalaust má ganga út frá því vísu, að áfrýjað verði af stjórnarráð- inu. Jafnvel haft eftir, að ráðherra hafi þegar i sumar, átt að láta uppi, að áfrýjun til æðri dómstóla væri sjálfsögð, hvernig sem málið færi fyrir undirrétti. Og er svo skilmerkiiega hefir verið sýnt fram á nauðsyn þess, að mála- vextir verði betur kannaðir og metnir af fleiri dómurum en undirdómaran- um einum, sem gert hefir m. a. Einar prófessor Arnórsson hér i blaðinu, ætti eigi að þurfa langan umhugsunar- frest til áfrýjunarúrskurðar. Bankamálserindi flutt í stúdentafélaginu þ. 9. febr. 1913 af bankastjóra Birni Kristjánssyni. Háttvirta samkoma! Eg lofaði um daginn að tala ofur- litið um bankamál við tækifæri, og þá auðvitað helzt um Landsbankann, sem eins og kunnugt er, er þjóð- stofnun. Landsbankinn er stofnaður með lögum nr. 14, 18/9. 1885. Er tilgangur stofnunar þessarar: »að greiða fyrir peningaviðskiftum í land- inu og að styðja að framförum at- vinnuveganna«. Til þessarar stofnunar lagði lands- sjóður fram í upphafi einar 10 þús- und krónur, og lét prenta seðla bankans í fyrsta sinn, og nam sá kostnaður með skápum seðlanna og gatavél kr. 6.627.72 au. Rekstursfé það, sem bankanum var lagt til í upphafi var 500 þús. kr. i óinn- leysanlegum seðlum, sem gefnir voru út upp á ábyrgð landssjóðs. Á þennan hátt lét alþingi einstakl- ingana, sem seðlana hafa í höndum leggja Landsbankanum til þessa hálfu miljón í lánstrausti til bankans, en ekki í peningum, því eins og kunn- ugt er, er bankaseðill ekki annað en viðurkenning fyrir að handhafi eigi upphæðina, sem seðillinn nefnir, hjá stofnun þeirri er gefur hann út. En landssjóðurinn áhyrgist í þessu tilfelli, að handhafar seðlanna bíði ekkert tjón af þessu láni. Þessi leið var valin til að afla veltufjár handa Landsbankanum, því þá var það ekki orðin tízka að taka lán í útlöndum til hvers, sem vera skyldi. Þegar í upphafi var ákveðið að Landsbankinn skyldi borga skatt af þessari ábyrgð i°/0 um árið af seðla- upphæðinni, eða 5000 kr. á ári, og skyldi landssjóður annast prentun seðlanna. Gjald þetta átti Lands- bankinn þó ekki að greiða fyr en eftir 5 ár frá stofnun hans. Starfsemi sína byrjaði Landsbank- inn 1. júlí 1886. Árið 1889 var eftirspurnin orðin svo mikil eftir lánum, að þinginu þótti nauðsynlegt að bœta við veltu- fé bankans. Ekki var það enn gert með lántöku, né framlagi af lands- sjóði, sem bezt hefði átt við, heldur var það úrræði tekið, að auka seðla- útgáfuna um 250 þús. kr., og við það hefir setið. Veltufjár«y«i« hefir ekki verið aukin síðan um einn eyri, og hafa þó atvinnuvegir lands- ins aukist stórkostlega síðan árið 1889. Af þessum 250 þús. kr. átti Landsbankinn einnig að greiða i°/0 á ári, nú samtals 7.500 kr. á ári. Það er eftirtektavert að sjá hvernig alþingi hefir frá upphafi hagað sér gagnvart Landsbankanum. Það er eins og hann sé þýðingarlítil prívat- stofnun, sem sjálfsagt væri að skatt- leggja, hvernig svo sem hagur hans yrði eftir þessi 5 ár. Ekkert hefði þó verið eðlilegra, en að alþingi hefði hugsað sér, að styrkja bank- ann með árlegu tillagi, þangað til hann hefði haft sæmilegt veltufé, eða þá með því að taka lán handa honum, sem landið svo afborgaði smám saman. Alt öðruvísi hefir alþingi farið að, þegar það hefir látið landssjóð taka á sig ábyrgð fyrir aðrar stofn- anir, t. d. fyrir »samábyrgðina« 200 þús. kr. og brunabótasjóð 600 þús. krónur. Fyrir þær ábyrgðir hefir lands- sjóður ekki reiknáð neitt, sem og eðlilegt var. Án ríflegs framlags af landssjóði gat enginn búist við, að bankinn gæti fullnægt lánsþörfinni, sem si- felt hefir aukist og fer vaxandi, þar sem nýir atvinnuvegir eru stöðugt að myndast, og hinir eldri að þroskast, svo lánsþörfin hefir farið og fer óð- fluga vaxandi. En það er öðru nær, en að þingið hafi um það hugsað, heldur voru lagðar enn pyngri kvaðir á bankann, sem síðar mun verða skýrt frá. Það má hverjum vera auðskilið, að þessi litla veltufjárupphæð, ásamt sparisjóðsfé, sem leggja má inn annan daginu og taka út hinn, gæti eigi fullnægt lánsþörfinni, sérstaklega ekki til þess að veita fasteignarlán til margra ára. Þessvegna var hin 1. veðdeild , stofnuð með lögum 12/7. 1900. Átti veltufé hennar að nema 1.200 þús. kr. Tryggingarfé fyrir veðdeild þessari var ákveðið að nema skyldi ’/g. af upphæð bankavaxta- bréfa þeirra, sem í umferð voru, eða átti að setja i umferð, eða 200 þús. kr. fyrir allri upphæðinni, og skyldi landssjóður leggja fram tryggingar- féð í konunglegum ríkisskuldabréfum. En brátt kom það í ljós, að þessi upphæð var alls ónóg til að uppfylla fasteignalánaþörf landsins, sem ávalt hafði staðið í peningasvejti. Því var það, að 2 árum seinna, eða sam- kvæmt lögum nr. 30, 25/9. 1902 var þessi 1. veðdeild aukin um jafn- háa upphæð, eða 1.200 þús. krónur, þannig, að nú varð hún samtals 2.400 þús. kr. En nú hvarf þingið frá sinni fyrri stefnu að láta lands- sjóð leggja fram tryggingarféð, en ætlaði bankanum að gera það, og þó var veðdeildin ekki grein af hon- um, heldur alveg sjálfstæð stofnun. En þingið gerði hana á fleiri en einn veg að skyldu-ómaga bankans. Tryggingarfé þetta, sem bankinn átti að leggja fram, skyldi vera eins og fyrir fyrrihluta deildarinnar, 200 þús. kr. og standa í ríkisskuldabréf- um, í viðbót við þær 200 þús. kr. sem landssjóður hafði lagt fram áður. Hér voru því kliptar 200 þús. kr. af veltufjáreign bankans, sem aldrei nam hærri upphæð en 750 þús. kr., og lagðar á kistubotninn sem veð fyrir nýjum veðbanka, sem stofnað- ur var með sérstökum lögum og sérstökum fjárhag að öllu leyti. Ekkert átti Landsbankinn að hafa sameiginlegt með veðbankanum, nema stjórn hans, reikningsfærslu og endurskoðun. Reikningsfærsluna átti Landsbankinn að annast fyrir svo lága borgun, að það starf út af fyrir sig hlaut að verða ærinn baggi fyrir Landsbankann, ef stjórn Veð- bankans og reikningsfærsla átti að geta verið i sæmilegu lagi. Árið 1904 var Landsbankinn sam- kvæmt lögum nr. 17, 28/10. 1903 og tilskipun 28/8. sama ár, látinn taka að sér alla reikningsfærslu lands- sjóðsins á eigin ábyrgð, fyrir — segi og skrifa — 2500 krónur — á ári, og sem hélzt, fyrir þessi laun, til ársloka 1911. Þetta kvað bankinn hafa tekið að sér í notum þess, að landssjóður átti pá allmikið fé inni hjá Landsbankanum, sem hann þá fékk að halda með heldur lágum vöxtum. En þetta stóð ekki lengi, því brátt minkaði fjárfúlga landssjóðs, og undir eins og íslandsbanki fór að starfa, bauð hann í landssjóðs- peningana, og naut þeirra, jafnvel þó Landsbankinn borgaði sömu vexti. Frá 3. jan. 1911 til þess í janúar i ár lagði landssjóður engan eyri inn í Landsbankann. Þannig hefir lands- sjóður í 2 ár ekki haft nein viðskifti við Landsbankann, nema að það stóðu inni rúmar 25.000 kr. í bank- anum frá 1911, í notum þess, að Landsbankinn átti ófengnar frá lands- sjóði c. 75 þús. kr. fyrir verðbréf er bankinn hafðikeypt, en sem landssjóði bar aðkaupa af hon um. Trúmála-hugleiðingar frá nýguðfræBilegu sjónarmiOi. IV. Heilög ritning og vér. »Þið eruð að svíkja af okkur guðs orS, — þið eruð að ræna kristinn al- menning heilagri ritningu.« Svo gerði eg andstæðingum nýju guðfræðinnar upp orðin í niðurlagi siðustu hugleið- ingar minnar. Því að hugsuninni til eru þetta langalgengustu getsakirnar á hendur nýguðfræðingunum af hálfu forvarða hinnar eldri stefnu. Og þeim getsökum hefir ekki ófyrirsynju verið á lofti haldið, sem sjá má af því, að í augum margra góðra og trúaðra al- þýðumanna eru nýguðfræðingarnir fyrst og fremst »menn, sem afneita heilagri ritningu«. Hvað er hæft í slíkum getsökum 1 Eg fæ ekki sóð að svarið geti orðið annað en þetta: í þeim er engin hæfa. Eftir allri minni þekklngu á hinni nýju trúmálastefnu, þá þori eg að segja, að menn nýju stefnunnar standi hinum í engu tilllti að bakl hvað snertlr lotningu fyrir þessarl »bók bókanna« og ást á henni. ÞaS sem skilur stefnurn- ar er að mínu viti alls ekki ólík hjarta- afstaða, heldur ólíkar skoðanir á upp- runa, eðli og ásigkomulagi þessarar bókar, sem báSum þessum stefnum er jafn ástfólgin. Eldri stefnan prýSir ritningupa ýmsum ágætis eigindum, sem við hana hafa tengdar verið aS henni sjálfri fornspurðri, og heldur dauðahaldi í þær, af því aS hún álít- ur, að hinni elskuðu bók só stórlega misboðið, ef hún só svift þeim, tign hennar að engu gerð og álit hennar fótum troSið. Nýja stefnan mótmælir þessum sömu eigindum, af því hún á- lítur þær með röngu við hana tengd- ar, og gerir sitt til að koma mönnum í skilning um 'hið sanna eSli ritningar- innar og ásigkomulag út frá eigin vitn- isburði hennar, með því að hún álít- ur, að hinni elskuðu bók só misboðið með þess háttar ósannri gyllingu og að þaS standi í vegi fyrir róttum gkiln- ingi hennar og fullum notum. Því að nýja stefnan álítur ritninguna, engu síður en hin stefnan, »nytsama til fræðslu, til umvöndunar, til leiðrótt- ingar, til mentunar í róttlæti«. Hún álítur ritninguna, engu síður en hin stefnan, heimsins beztu bók, og ein-

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.